Президент нега жим?

Ассалому алайкум! Исмим Муроджон узим Андижондан хозирда Эстония давлатида ишлаб юрипман. Олдин катта республика буйлаб дуконларига эга сетевой хусусий ташкилотда водий регионал менеджери лавозимида ишлаганман. Уз бизнесимни хам йулга куйиш максадида кичик бизнес билан хам шугулланганман. Узбекистондаги мен дуч келган кай бир муаммони айтишни хам билмайман куплигидан. Очик айтаман президентимизнинг карор фармонлари ва айтилган гаплари тадбиркорликни ривожлантириш тугрисидаги олийжаноб гаплар булсада, амалда Узбекистонда кичик бизнес йукликка махкум килинган. Европадаги конун ишлаши, суз эркинлиги, инсон кадрини куриб тугриси Узбекистон накадар боткокда эканлигини англаб етдим, келмасимдан олдин хам боткокдалигини билардим аммо бу кадар ёмон холатдалигини уша кобикни ёриб чиккач англадим. Мени молия ва иктисод йуналиши ва фармацевтика йуналиши буйича маълумотим бор. Мен конунлар хужжатлар ва давлат ташкилотлари билан 10 йил давомида ишладим главний бухгалтер булган вактимда. Шу сабабдан хам давлат накадар коррупсия ва ёлгон боткогига ботганлигини билганман олдиндан.

Муаммоларни бир бошдан айтсам.

1. Нега Узбекистондан барака йуколяпди? Бунинг сабаби диний ва дунёвий томондан хам учта биринчиси ёлгон, иккинчиси угирлик, учинчиси тарозидан уриш. Бунга оддий мисоллар куйида:

2.  Барча давлат ташкилотлари ва давлат ташкилотларига бевосита хисоб берувчи ташкилотлар ёлгон маълумот беради. Бунинг сабаби давлат белгилаб куйган солик туловлари ёки жарималардан кочиш. Бунинг ортидан жуда катта муаммолар келиб чикади. Бу муаммо собик совет иттифокидан колган пахтани кушиб ёзиш амалётидан колиб кетган эски огрикли яра.

3.  Оддий халк орасидаги угриларни хаммасини йигиб чикса хаммаси угирлаган кийматликлар микдори битта коррупсиячи порахур давлат амалдори угирлаган халк пулини олдида кичкина сумма булиб колади. Халкда бир гап бор «болгачини минг ургани бозгончини бир ургани» деган худди шундай буляпди хозир. Аммо афсуски оддий угрига 10йил камок миллиардларни умарган виждонсиз амалдорга 2 йил озодликни чеклаш жазоси бериляпди. Мана сизга Узбекистондаги адолат.

4.  Европага келиб бир нарсага амин булдимки, европани кучайишига сабаб улар рост маълумот бериб, тарозидан урмайди. Бизни узбеклар тарозидан урар булиб кетибди, буни европага келгач англадим, оддий мисол бирор махсулот сотиб олмокчи булсангиз ёрлигида курсатилган таркибига кушилган хомашё ном ива микдори курсатилади. Хуш бизда бу курсаткичлар канчалик ёзилгани билан мос кела олади деб уйлайсиз. Куйингки озик овкат махсулотларими, курилиш махсулотларими, асбоб анжомлар буладими хамма хаммасида узлари белгилаб курсатган мейор даражасини узлари угиринча бузиб хом ашёдан камайтириб тарозидан уришади. Европада худди Узбекситондаги махсулот билан бир хил таркиб курсатилган махсулотни олиб солиштирсангиз нархи бир хил булади (сумга угирса) аммо сифат ута юкори.

5. Коррупсия. Кайси томонга караманг коррупсия чукур илдиз отиб кетган. Оддий укитувчилик ёки докторликка ишга кириш хам пора, давлат ташкилотларига амалдор булиб киришнику кай бирини айтай. Хуш оддий ишга хам фалонча доллар тулаб ишга кирган ишчи пулини тезрок чикариш учун уша жойда угирлик килмайди дейсизми ? Бирор бир тадбиркорлик бошлаб нимадир килмокчи булсангиз порасиз иш битириб булмайди. Узбекистондаги коррупсияни хиди гарб давлатларигача етиб келган, хуш бунаканги нохуш хабарлардан кейин кайси ахмок инвестор Узбекистонга пул тикади. Ташкаридан инвестор кирмагач ташкаридан пул хам кирмайди. Бу дегани Узбекситон факатгина четда ишлаб юрган фукароларини жунатмаларига карам булади дегани. Узбекситон фалонча миллиард долларлик экспорт киляпдику дерсиз балким буларни 90%и ёлгон бу пуллар олтин, нефт, газ, уран кабилардан ортиги хам коррупсионер амалдорларимизни халкдан умарган пулларини уз офшорлари оркали пул ювиш амалётлари холос. Хозирда эса шундогам у йокка тортиб бу йокка тортиб етказа олмаётган ички айланма маблагини Узбекистон Россия манфаатлари йулида тикиб юборди. Нимага дейсизми чунки Россиядан окиб келаётган рубл урнига Россияга окиб доллар чикиб кетаяпти. Буни ортидан бозорларимиздани нарх наво ажиотажини куриб билиб турибсиз. Нима Узбекситон бир мустакил давлат сифатида уз ички манфаатларини уз халки учун бошка давлат олдида устун куя олмайдими? Россиядаги рубл кадрини Узбекситон кутарди десам янглишмаган буламан.  

6.  Ха яна бир гап европада 90% озик овкат, 90% истемол товарлари, уй жой, машина куйингки инсон учун хаётий зарурий барча нарсалар нархи Узбекистондаши билан бир хил лекин даромад, иш хаки, нафакалар аксинча. Узбекситон факатгина нарх навони гарбдан урнак олади холосми? Бу ерда оддий фаррош хам чет фукароси булса соатига 5 евро иш хаки олади (бу микдор неттода курсатилган). Хуш Узбекистонда соатига 5 евро микдорига тенг суммада иш хаки оладиган оддий ишчи борми? Яна Европа газ, нефт, олтин, уран каби табиий бойликлар сотмайди аксинча уларни сотиб олади.

7.  Давлат хам битта одам кабидир. Агар одам кимнидир кулида ишлаб утса демак ушанга карам булади. Топганини аранг у ойдан бу ойга етказади. Агар бизнес билан шугулланиб оиласига даромади келса демак у эркин инсон булади. Ихтиёри, вакти, эрки уз кулида булади. Хуш энди менга айтингчи Узбекистонга ташкаридан келаётган карз ва табиий бойликлари пулларидан ташкари пуллар купрок нимани ортидан келаяпди. Купол булсада албатта узбек мардикорларини ишлаб топган ойлик даромадлари хисобидан. Бу дегани Узбекистон деган катта одам факат ишлаб топган ойлик даромади хисобига яшаяпти. У эркин эмас, у бизнесмен эмас. Бизни мактаблар бизнесмен эмас мардикор етиштириб чикаряпди. Тадбиркорликни йуклликка махкум деганим сабаби президент гапирган гапларию имзолаган карор ва конунлари хаммаси пуч ёнгок. Бирортаси амалда тадбиркорларга нафи теккани йук. Ха хаммасиям деб булмайди, чунки айрим конунлар ишлайди масалан бой амалдорлар манфаатларини химоя килувчи ва оддий халкни охирги центларигача шилиб оладиган конунлар .

Тадбиркорни давлат амалдорлари согин сигир деб билишади. Хали унисини хали бунисини чунтагини тулдиришингиз керак, акс холда ишингиз битмайди, кандайдир муаммога учраб катта жарима ёки текширувга рубару келасиз. Мажбуран коррупсион схема ичига тикиб шаблонга солиб куйишади. Килган даромадингизни улар билан булишишингиз керак тинч яшамокчи булсангиз. Каримов даврида буни очик айтишган булишса хозир когозга ураб мулойимлик билан тушинтирадигон булиб колишган. Каримов даврида очик диктатура булгани бир хисобдан яхщи булган экан, сабаби биринчидан хамма билган диктатурада яшаётганини шу сабаб вадаларга ишонмаган, умид килмаган иккинчидан Каримовдан чучиб амалдорлар хозиргидек катта иштаха билан бюджет пулларини очикдан очи кумара олмаган. Гарчанд бу пуллар Каримовга тегишли булмасада амалдорлар Каримов билиб колса чатог кетаман деб сал тийилишган эди. Хозир эса очикдан очик умаришиб ётибди ва яна журналистик суриштирувлар ва бошкалар ортидан очикланган угирликларга тегишли ташкилотлар на изох беради на чора куради. Олдин катта умарган амалдорлар бармок билан санарли булса хозирда рекордларни янгиловчи амалдорлар сони китоб билан ёзса буладигон холга келди. Европадаги тадбиркорга ажратилган имкониятни куриб тугриси Узбекистондаги тадбиркорларга ичим ачиди. Ха энди биз эндиган оёкка турдик, якинда мустакил булдик дейдиган валломатларга гапим болтик буйи давлатлари хам биз билан тенг мустакилликка эришган. Шу жойида ББС Узбек каналида куйилган бир видео лавха ёдимга келди. 94 йил олинган эди видеорепортаж адашмасам, бир юпин кийинган отахон президентимиз айтяптиларку озгина сабр килилар хали хаммаси яхши бупкетади деяптиларку, яхщи бупкетар деганди. Мана хозирам халк шу фикр билан яшаб келяпди.

8.       Монополия. Кайси сохага караманг хар бирида шакар мафисига ухшаган битта аждар чикиб келади. Нархлар шу сабаб хам сунъий ошиб бораяпди. Хар бир сохада ака хар бир сохада. Кайси сохадан десангиз шу сохадаги монополик схемаларни айтиб беришим мумкин.

9.       Фармацевтика сохасидаги катта коррупсион схемалар ва бу схемадан пул килаётганлар касрига колаётган энг куйи кисмдаги тадбиркорлар хакидаги фикрларим эса алохида бир катта мавзу булади аслида. Бу хакида хам хали ёзарман албатта 

10.   Ва энг ачинарлиси буларни хаммасини куриб билиб турган президент нега жим? Билмайди деб узимни алдагим келади, лекин мен ишдан келиб овкат килиб, овкатланиб булиб оилам билан гаплашиб булгач 1 соат хабарларни укийман. Шу вакт ичида дунёда ва Узбекистонда булаётган майда икир чикирдан тортиб катта сиёсий жараёнларгача хабардор буламан ва хатто 5-6та компанияларни акцияларни сотиб олганман улар тугрисидаги маълумотлар ва биржа янгиликлари билан хам танишиб улгираман. Агар президент хам чин дилдан истаса шу хабарлардан бохабар булмасмиди? Ёки укиб билиб туриб жимми? Кани берилган вадалар, кани касамёдга содиклик, ёки бу схемаларда президентнинг узи хам иштирокчими?