Afg’onistonda o’zbek tilining o’tmishi va bugungi ahvoli
O’chmas izlar
Ta’rixdan ma’lum bo’lishicha Afg’oniston turki xalqlarning qadimi ve ta’rixi vatani. Afg’oniston degan siyosi – gio’grafik hudud o’rtaga kelmasdan oldin bu yurtda turki sulolalar birin-ketin ho’km surganlar. miloddan oldin ko’shonilar ve undan keiyn yaftalilar/haftolitlar saltanat qurib, buyuk madaniyat yaratib o’zlaridan o’chmas iz qoldirishgan. shunindek Ratbelshohlar, Kobulshohlar, Qarluqshohlar, G’azavilar, Saljuqilar, Mug’ullar, Temurilar, Bobur ve uning avlodalari, Shaybonilar, Afshorilar, Ashtarxonilar ve nihoyat janubi Turkiston o’zbek xonliklari(Xulm xonligi, Balx xonligi, Oqcha xonligi, Sarpul xonligi, Shibirg’on xonligi, Andxui xonligi ve Maymana xonligi)siyosi sulolalar sifatida hukmronlik qilib keldilar.
Ivrilishlardagi o’zlik
Hozirgi kundaham Afg’oniston aholisining salmoqli qismini kelib chiqishi turki xalqlarga mansub bo’lgan aholi jumladan: o’zbeklar, turkmanlar, qirg’izlar, qarluqlar, afshorlar, qizilboshlar, aymoqlar, hazoralar, temurilar, shaybonilar; shuningdek Afg’onlashgan turki qaumlar: G’o’ri, Firo’zko’hi, jamshedi, toimani, xalaj ve boshqalar tashkil etadi. ushbu etnik guruhlardan oxirgilari turli siyosi ve ijtimoiy omillar sabab o’tgan davrlarda o’z tillarini yuqotib pashtu ve fars tillarida so’zlashishga majbur bo’lganlar. bular orasidan faqatg o’zbeklar, turkmanlar hamda qirg’izlar o’z tillarida gapiraolish ve bir qadar yozishni saqlab qolishgan. misol uchun G’o’rband turklarining eng katta qismi o’z ona tillarini allaqachon yuqotib bo’lganlar. qolganlari ham bu jarayonni o’z boshidan o’tab kelmoqda. boshqa tomondan tillarini butunlai yuqotgan qaum sifatida hazoralarni yaqqol misol qilib ko’rsatib o’tish mumkin. bugungi kunda ular o’zlariga xos lahjada fors/dari tilida so’zlashadilar. hazora lahjasida, sezilarli miqdorda turki/mug’ulcha so’zlar saqlanib qolgan. Continue reading
Filed under: 1.BOSH SAHIFA, 6.Turonzamin faryodlari | Leave a comment »
TURONZAMIN 