Ўтган йиллар давомида ўзбек матбуотининг ва журналистларнинг обрўсини тушириб юборган энг катта иллат – мақтов, маддоҳлик бўлди. Шунинг касрига бугун кўпчиликда матбуотга ишонч йўқ. Шунинг касрига бугун матбуот ёруғликка чиқишга қийналиб ётибди. Ўлганнинг устига тепган қилиб, сиз – мақтов ва олқишларга ихтисослашган «журналистлар» ҳалиям ўз ҳунарингизни давом эттириб, журналистикани уят балчиғига қоришда давом этяпсизлар. Мен аксарият вилоят ҳокимликлари газеталарида буни яққол кўриб турганим учун айтяпман.
Биламан, бунақа аччиқ гаплар ёқмайди сизларга. Лекин эътиборга олишга мажбурсиз, чунки ўзбек матбуоти онангизнинг маҳрига тушмаган, ундан истаганча фойдаланишга ҳақли эмассиз!
Матбуот – жамиятнинг қон томири – уни маддоҳлигу мақтовлар билан булғасангиз, жамиятнинг томирида ҳаром қон айланади. Жамият бузилади! Сиз буними истайсиз?
Йўқса, нега газетангиз вилоят ҳокимига қаратилган олқишномага айланган? Сизларнинг бурчингиз халқнинг ёнида туришми ё ҳокимларнингми?
Ҳамма вилоятнинг ўз «…ҳақиқати», «…садоси», «…йўли» бор. Бу «ҳақиқат»лар, «садо»лар, «йўл»ларнинг деярли ҳаммаси мақтовга, мадҳу-санога элтади. Сизларнинг бу «ҳақиқат»ларингга ишонадиган бўлсак, шу қадар тўрт ёнимиз тўкис бўлса, адолат ва ҳақиқат излаб, муаммосига чора қидириб, ариза кўтариб, изиллаб тўрт томонга чопиб юрган фуқаролар «шундай фозил ҳоким буваларнинг қадрига етмайдиган нонкўрлар» бўлиб чиқадими?..
Мабодо, ҳокимларингиз зўр ишлаётган тақдирда ҳам уларни мақтайвериш жоиз эмас, чунки у бор-йўғи ўз вазифасини бажаряпти, холос. Халққа осмондаги ойни олиб бераётгани йўқ. Қолаверса, газетларингизда мақталаётган ҳокимларнинг жуда кўп қилғиликларини бутун халқ кўриб-билиб турибди.
Аксариятингиз ҳаминқадар маошга ишлайсиз; сизга ажратилган хоналар ҳам бир аҳволда; ишлатадиган компьютерларингиздан кўчадаги пайнетчиларнинг компьютери обрўлироқ; лиқиллаган стол-стулларда ўтирасиз; амаллаб тушлик қиласиз (ваҳоланки, мажбурий обуналар даврида газетингизга бир неча юз миллион сўмлаб обуналар расмийлаштирилар эди, сиз у пулларнинг нимага сарфланганини ҳам, «обуна ариғи»дан кимлар фойдаланганини ҳам билмайсиз); текширишларга борганда (уч-тўрт танга орттириш учун) «атаб қўйилганлар»ни олишга мажбур бўласиз; ҳокимиятлардаги беш-олти соатга чўзиладиган мажлисларда оёқларингиз увишиб, белларингиз қотиб, ўқувчи боладек дафтар қоралаб ўтирасиз; ҳақиқатни эмас, хўжакўрсинга ўтказиладиган тадбирларни ёритасиз… Мабодо битта-яримта ҳаққоний мақола ёзгудек бўлсангиз, бош муҳаррирингиз уни чоп эттириб бўпти! Қани, бир неча ўн йиллаб шу жойда ўтираверганидан курсисига илдиз отиб кетган бу «Гл. редактор»га эътироз қилиб кўринг-чи!..
Ҳеч тушунмайман, шу ҳолингизга маддоҳлик қилиш нима зарил?! Агар мақтамасангиз, ишингизни олсалар, топширинг бунақа ишни, ҳарна битта ёлғончидан қутуламиз, дуо қиламиз. Ҳеч қурса, виждонингиз олдида юзингиз ёруғ бўлади. Ризқингизни Худо беради.
Сиз яна бир нарсани тушунинг: сизнинг ортиқча ва ноўрин мақтовларингиз – маддоҳлигингиз сабаб, мақталаётган одам ўзидан кетади; Президентимиз таъбири билан айтганда, «оёғи ердан узилади»; тобора катта кетиб, ҳовлиқиб боради; одамгарчиликдан чиқади. Ҳазрат Саъдий айтганларидек, «агар бировни ўзида йўқ фазилатлар билан мақтайверсангиз, у ўз хатоларини фазилат ҳисоблай бошлайди». Биз нақ 25 йил шундай касларнинг касрига қолмадикми? Сиз яна шундай фожианими хоҳлайсиз?
Гапнинг қисқаси, журналист бўлсангиз, рисоладагидек – журналистга ўхшаган журналист бўлинг; эплолмасангиз, илтимос, халқнинг жиғига тегаверманг, матбуотни беобрў қилманг.
«Нима ҳаққинг бор бундай дейишга?» – дейсизми? Ҳаққим бор. Менам матбуот ходимиман. Ўзим ишлайдиган майдон тоза бўлишини хоҳлайман ва атрофдагилардан тозалик талаб қилишга ҳақлиман.
Умид қиламанки, шу бугуноқ виждонингиз билан юзма-юз ўтириб гаплашиб оласиз.

Дилфуза Комил 

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

20 Iyun-O’zbekiston bosh ko’targan kun
20 Июн-Ўзбекистон бош кўтарган кун

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

ТАЪЛИМДА КОРРУПЦИЯНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШМИ ЁКИ
ТАКА БЎЛСИН, СУТ БЕРСИНМИ?

Ҳаммамиз гувоҳи бўлаётганимиздек, сўнгги вақтларда эълон қилинаётган янги қонун ва қарорлар аҳоли, жамоатчилик ўртасида кенг муҳокамалари бўлиб ўтмоқда. Бунда оммавий ахборот воситалари, жумладан, телевидения, босма нашрлар ва ижтимоий тармоқларнинг ўрни жуда катта бўлаётганлигини ҳам эътироф этиш зарур.

Энг муҳими, бу каби муҳокамалар жараёнида ҳалқимизнинг билдираётган ҳақли эътирозларига сабаб бўлган ҳужжатлар бўйича, ваколатли давлат органлари томонидан ушбу эътирозларни ўринли деб топиб, тегишли норматив ҳуқуқий хужжатларга ўзгартириш ва қўшимчалар киритилаётганлиги, албатта, жамиятимизда рўй бераётган ижобий ўзгаришлардан дарак беради.

Лекин, халқнинг эътирозига сабаб бўладиган қарорларнинг қабул қилинишига йўл қўймаслик, аҳолининг бу каби ҳақли эътирозини уйғотадиган қарорлар қабул қилинишини олдини олиш яна ҳам яхшироқ бўлар эди, албатта.

Бироқ….

Вазирлар Маҳкамасининг жорий йилнинг 7 июнда эълон қилинган “Болаларни давлат умумий ўрта таълим муассасаларига қабул қилиш бўйича давлат хизматлари кўрсатишнинг маъмурий регламентини тасдиқлаш тўғрисида”ги №-469 сонли қарори кўпчилик фуқароларимизнинг эътирозларига, жамоатчиликнинг қизғин муҳокамаларига сабаб бўлди. Ушбу Вазирлар Маҳкамасининг қарори юзасидан кўплаб юртдошларимиз, сайловчиларимиз ўзларининг эътирозларини билдириб, ушбу масалада ёрдам сўраб мурожаат қилмоқдалар.

Хўш,ушбу қарорда нималар кўзда тутилган ва эътирозларга нималар сабаб бўлди?

Аввало, ушбу қарорда 2019/2020 ўқув йили учун болаларни давлат умумий ўрта таълим муассасаларига қабул қилиш 2019 йил 20 июндан бошлаб Давлат хизматлари марказлари ёки Ўзбекистон Республикаси Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали босқичма-босқич жорий этилиши назарда тутилган.

Биринчи эътироз: тегишли мактабга қабул қилиш фақатгина Давлат хизматлари марказлари ёки Ўзбекистон Республикаси Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали жорий этилиши назарда тутилган. Кўпчилик аҳолини яшаш манзили эса Давлат хизматлари маркази жойлашган ердан кўра ўша мактабга яқинроқ. Бироқ, нега ўша мактабга яқинроқ ердаги аҳолига асосий квота бўйича ушбу таълим муассасанинг ўзига бориб тўғридан тўғри мурожаат қилиш имконияти берилмаяпти. Бу ахир, ҳалқнинг яқинини узоқ, енгилини оғир қилиш эмасми?

Ушбу қарор билан тасдиқланган Болаларни давлат умумий ўрта таълим муассасаларига қабул қилиш бўйича давлат хизматлари кўрсатишнинг маъмурий регламентига мувофиқ туман (шаҳар) ҳокимликлари заруратга кўра тегишли йилнинг 1 январига қадар умумтаълим муассасаларига бириктирилган ҳудудларни тасдиқлаши белгиланган.

Иккинчи эътироз: Мактабларга ҳудудларнинг бириктириш бўйича бирор бир мезонларни белгиламасдан туриб, ҳокимликларга умумтаълим муассасаларига бириктирилган ҳудудларни тасдиқлаш ваколатини беришнинг нима кераги бор? Шундоқ ҳам, ҳокимиятларга берилган ваколатлардан ноқонуний манфаатларда фойдаланилаётган ҳолатларига мисоллар етарлича эмасми? Бунинг ўрнига, таълим бериш тилини инобатга олган ҳолда тегишли таълим муассасасига энг яқин манзилда жойлашган хонадонлар ўша умумтаълим муассасаларига бириктирилган ҳудуд деб ҳисобланишини; бунда, отаси ёки онаси I гуруҳ ногирони бўлган ҳамда етим ёки ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган, шунингдек, шу мактабда акаси ёки синглиси ўқиётган болалар учун устуворликни белгилаш тўғри ва адолатли эмасми?

Қарор билан қабул қилинган регламентда қабул квотаси асосий ва қўшимча квота турларига ажратилган:

Асосий квота — туман (шаҳар) ҳокимликлари томонидан умумтаълим муассасаларига бириктирилган микроҳудудда истиқомат қилаётган фуқароларнинг фарзандлари, отаси ёки онаси I гуруҳ ногирони бўлган ҳамда етим ёки ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган болалар сонини инобатга олган ҳолда шакллантирилади;

Қўшимча квота — умумтаълим муассасаларининг имкониятидан келиб чиқиб, микроҳудуддан ташқарида истиқомат қилаётган мактаб ёшидаги, микроҳудуд ва микроҳудуддан ташқари мактаб ёшига етмаган, яъни тегишли йилнинг 1 январидан 31 августига қадар 7 ёшга тўлмайдиган болалар (тегишли йилнинг 1 сентябрига қадар 6 ёшга тўладиган), шунингдек, умумтаълим муассасаларида таълим бериш тили бўйича бошланғич билим (мулоқот қилиш) кўникмасига эга бўлмаган болалар учун ажратилади.

Шунингдек, ушбу регламентдаги асосий квота асосида қабул қилиш тартибига кўра умумтаълим муассасаларига бириктирилган микроҳудуд бўйича тегишли йилнинг 31 декабрига қадар 7 ёшга тўладиган болалар қабул қилиниши назарда тутилган.

Учинчи эътироз: Нима учун асосий квотага таълим бериш тилини инобатга олган ҳолда тегишли таълим муассасасига энг яқин манзилда жойлашган хонадонларда яшовчи болалар тўлиқ ва тўғридан-тўғри киритилмаяпти? Бунда бошқа тилда таълим берувчи мактабга таълим бериш тили бўйича бошланғич билим (мулоқот қилиш) кўникмасига эга бўлган болалар нега кўрсатилмаган?

Мамлакатимиз конституциясининг 41-моддасида бепул умумий таълим олиш давлат томонидан кафолатланиши, шунингдек, амалдаги “Таълим тўғрисида”ги қонунда Мактабнинг биринчи синфига болалар олти-етти ёшидан қабул қилиниши белгилаб қўйилган (Гарчи ушбу қонун бугунги кун талабидан келиб чиқиб айтганда, янги таҳрирга муҳтож бўлсада, бу қонун ҳали бекор қилинмаган).Шунингдек, Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 15 мартдаги 140-сон қарори билан тасдиқланган “Умумий ўрта таълим тўғрисида”ги НИЗОМда, жумладан, Давлат умумтаълим муассасаларида умумий ўрта таълим олиш бепул амалга оширилиши; Давлат таълим стандартларига мувофиқ ҳар бир шахснинг таълим ва тарбия олишдаги конституциявий ҳуқуқини рўёбга чиқариш умумий ўрта таълимнинг мақсади ҳисобланиши; Умумтаълим муассасаси раҳбарияти мазкур муассасага бириктирилган ҳудуддаги мактаб ёшидаги болаларни ўз вақтида умумтаълим муассасасига ўқишга жалб қилиш учун масъул ҳисобланиши; Умумтаълим муассасаларининг I синфига 6-7 ёшли болалар тиббий хулосага мувофиқ қабул қилиниши; Тегишли йилнинг 31 августига қадар 6,5 ёшга тўлмаган, I синфда ўқиш истагини билдирган болаларнинг ота-оналари билан умумтаълим муассасасининг педагог ходимлари ва психологи томонидан болани мактабда ўқишга жисмонан ва руҳан тайёрлаш бўйича тушунтириш ишлари олиб борилиши белгиланган.

Тўртинчи эътироз: Юқоридагилардан келиб чиқиб, нима учун 6 ёшга тўлган, бироқ, тегишли йилнинг 31 декабрига қадар 7 ёшга тўлмаган болаларни асосий квота асосида бепул асосда қабул қилиниши назарда тутилмаган? Бу ёшдаги болаларни асосий квота асосида қабул қилинмаслиги ҳамда уларни фақат маълум миқдордаги пул эвазига қўшимча квота асосида қабул қилиниши амалдаги конституциямиз ва қонун нормасига зидку! Қолаверса, ушбу регламентдаги белгиланган бу каби қоидалар, умумий ўрта таълим тўғрисидаги низом талабларига ҳам мос келмайдику?

Регламентга кўра, болаларни умумтаълим муассасаларига йўлланмалар мавжуд бўлмаганда расмийлаштиришга йўл қўйилмаслиги ҳамда боланинг соғлиғи тўғрисида тиббий маълумотномада ўқишга тавсия этилган тиббий хулоса мавжуд бўлганда (соғлом эканлиги кўрсатилганда) бола умумтаълим муассасасига қабул қилиниши белгиланган.

Бешинчи эътироз: Нега, тегишли умумтаълим муассасасига йўлланмага эга ва боланинг соғлиғи тўғрисида тиббий маълумотномада ўқишга тавсия этилган тиббий хулоса мавжуд бўлганда (соғлом эканлиги кўрсатилганда) болани тегишли умумтаълим муассасасига қабул қилиниши шарт эканлиги ва ҳеч қандай асосда бундай болаларни мактабга қабул қилишни рад этиш мумкин эмаслиги кўрсатиб қўйилмаган? Бу каби мажбурият белгиланмаганлигидан таъмагирлик мақсадида фойдаланадиганлар топилмайдими, ахир?

Ушбу қарор билан, 2019/2020 ўқув йилидан бошлаб болаларни умумий ўрта таълим муассасаларига қабул қилиш жараёни Давлат хизматлари марказлари ёки Ўзбекистон Республикаси Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали амалга ошириладиган таълим муассасалари рўйхати тасдиқланган. Шунингдек, Регламентга кўра, қўшимча квота умумтаълим муассасаларининг имкониятидан келиб чиқиб, умумтаълим муассасасининг ўқувчиларни қабул қилиш учун малакали педагог кадрлар билан таъминланганлиги, синф хоналарининг ўқув мебеллари билан жиҳозланганлигидан келиб чиқиб Кузатув кенгашининг тавсияси ва умумтаълим муассасаси раҳбарининг буюртмаси асосида Қорақалпоғистон Республикаси халқ таълими вазири, Тошкент шаҳар халқ таълими бош бошқармаси ва вилоятлар халқ таълими бошқармалари бошлиқларининг буйруғи билан тасдиқланади.

Олтинчи эътироз: Тошкент шаҳрида тўлов эвазига бир қатор мактабларга қабул қилиниши белгиланган бу тартиб жамиятимизда аҳолини бой ва камбағалга ажратишнинг хукумат хужжати билан қўллаб қувватланган ошкора кўринишига олиб келмайдими? Умумий таълимнинг бепул эканлиги бўйича мавжуд Кончтитуциявий принципга ва конституциявий ҳуқуқга путур етказибгина қолмай, жамиятимизни кучли табақалаштирилишига олиб келмайдими? Бу тартиб коррупциянинг олдини олиш эмас, балки, коррупцияга йўл қўйиб келган таълим муассасалари масъулларининг ўтмишдаги ишини беркитиш ва қонунийлаштириш деганику! Аслида, бунга йўл қўйганлар қонун олдида жавоб беришлари керак!

Бундан ташқари, ушбу рўйхатга киритилган аксарият (балки барчаси ҳам бўлиши мумкин) умумтаълим муассасаларидаги ўқувчиларнинг сони ушбу муассасаларнинг қувватидан деярли икки баробарга кўп бўлиб, икки сменада ўқиш ташкил этилганку. Шунингдек, ушбу муассасаларнинг аксариятида кўплаб фан ўқитувчилари бўйича ҳам вакант иш ўринлари мавжуд. Нима учун, регламент талабларига жавоб бермайдиган, яъни, қувватидан ўқувчилари сони кўп бўлган, икки сменада ўқиш ташкил этилган ва фан ўқитувчилари бўйича ўқитувчилар етишмайдиган умумтаълим муассасалари қўшимча квота асосида қабул қилиниши мумкин бўлган муассасалар рўйхатига киритилган? Нима учун, халқимизнинг асосий квота ҳисобланадиган фарзандлари қўшимча пуллик квота асосда қабул қилинган ўқувчилар ҳисобига иккинчи сменада ўқиши керак? Бу каби ҳолатлар таълим сифатига ҳам салбий таъсир қилиши аниқку?

Хулоса ўрнида: тегишли йилнинг 1 сентябрига қадар 6 ёшга тўладиган ҳамда боланинг соғлиғи тўғрисида тиббий маълумотномада ўқишга тавсия этилган тиббий хулоса мавжуд бўлган барча болаларни тегишли мактабга қабул қилишда аҳолига асосий квота бўйича тўғридан тўғри тегишли таълим муассасасига мурожаат қилиш имконияти бериш;

Таълим бериш тилини инобатга олган ҳолда тегишли таълим муассасасига энг яқин манзилда жойлашган хонадонлар ўша умумтаълим муассасаларига бириктирилган ҳудуд деб ҳисобланиши; бунда, отаси ёки онаси I гуруҳ ногирони бўлган ҳамда етим ёки ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган, шунингдек, шу мактабда оиланинг бошқа фарзанлари ўқиётган болалар учун устуворликни белгилаш;

Бошқа тилда таълим берувчи мактабга таълим бериш тили бўйича бошланғич билим (мулоқот қилиш) кўникмасига эга бўлган болалар асосий квотани ташкил этиб, бунда, тегишли таълим муассассасига энг яқин манзилдаги хонадон фарзанларига, отаси ёки онаси I гуруҳ ногирони бўлган ҳамда етим ёки ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган, шунингдек, шу мактабда оиланинг бошқа фарзанди ўқиётган болалар учун устуворликни белгилаш;

Қўшимча квота бўйича умумтаълим муассасаларига қабул қилиш учун микроҳудуддан ташқарида истиқомат қилаётган ҳамда тегишли йилнинг 1 сентябрига қадар 6 ёшга тўладиган ҳамда боланинг соғлиғи тўғрисида тиббий маълумотномада ўқишга тавсия этилган тиббий хулоса мавжуд бўлган барча болаларни тегишли умумтаълим муассасаларида 15 августга қадар келиб тушган аризалар асосида рўйхатини шакллантириш; бунда, синфлардаги ўқувчилар сонини 35 тадан ошиб кетишига, икки сменадан ортиқ сменада машғулотлар олиб борилишига йўл қўймасдан (кейинчалик бундай мактаблар учун қўшимча бинолар қуришни назарда тутган ҳолда), зарур ҳолларда тегишли молия бўлимлари орқали янги ташкил этиладиган синфлар бўйича молиялаштириш ишларини ҳал этган ҳолда қўшимча қабулни 31 августга қадар якунлаш. Бунда, болаларнинг яшаш манзилини тегишли мактабга қанчалик яқинлигига ҳамда устуворлик ҳуқуқига қатъий амал қилиниши шарт. Қўшимча квота бўйича умумтаълим муассасаларига қабул қилишни тўлиқ бепул асосда амалга ошириш мақсадга мувофиқ бўлар эди.

Сўнги сўз ўрнида: Бугунги кунда мамлакатимиз аҳолисининг 10 миллионга яқин фарзандари мактабгача, умумий ўрта, ўрта махсус ва олий таълим тизими билан қамраб олинган. Бизнинг ҳам фарзандларимиз мактабгача таълим муассасасида, умумтаълим мактабида, олий таълим муассасида таълим олмоқдалар. Ушбу фарзандларимиз умрининг дастлабки 20 йиллари ўзининг келажаги учун пойдевор қуриш вазифасини бажариши керак бўлган таълим муассасаларида ўтмоқда. Бироқ, мамлакатимиз таълим тизимининг барча бўғинларида порахўрлик, таъмагирлик, таниш-билишчилик каби иллатлар сақланиб қолмоқда. Бошқарув тизимида кўп ҳолларда мутлақо нолойиқ, мавжуд муаммо ва камчиликлардан бехабар ёки уларга бефарқ, салоҳиятсиз раҳбарлар ишлаб келмоқда. Мавжуд муаммоларни ҳал этишнинг энг биринчи зарурий шарти бу-ўша муаммоларни мавжудлигини тан олиш бўлса, иккинчи муҳим шарт ўша муаммоларни ҳал этишда жамоатчилик муҳокамалари асосида тўғри чора-тадбирлар ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўлгани ҳолда, аксарият ҳолларда муаммоларни йўқдек қилиб кўрсатиш, беркитиш каби ҳолатлар мавжуд. Бугунги кунда, давлат раҳбари томонидан барча соҳалардаги мавжуд муаммоларни ҳал этиш юзасидан катта имкониятлар, ваколатлар берилмоқда. Фойдаланимаётган кўплаб ички имкониятлар мавжуд. Буларни инобатга оладиган бўлсак, таълим тизимида сақланиб қолаётган кўплаб муаммолардан келиб чиқиб, таълим соҳасида фаолият кўрсатаётган барча бўғиндаги масъул раҳбарларнинг фаолиятини қониқарсиз деб баҳолаш мумкин.

Мен, сиз ва бошқа юртдошларимиз ўз фарзандларимизнинг келажагини, ҳақиқатан ҳам, порлоқ бўлишини, уларни билимли, соғлом ва албатта, бахтли бўлишини чин юракдан истаймиз. Ушбу эзгу орзуларимизга барча фарзанларимиз учун бирдек сифатли таълим-тарбия беришни йўлга қўйсаккина эриша оламиз? Шундай эмасми?

Абдурашид Абдуқодиров, Расул Кушербаев,
Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутатлари

Телеграмм каналга ўтиш:
https://telegram.me/deputat_kusherbayev

Manba: Rasul Kusherbaev

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Конституция муқаддас китоб эмас. Конституция ғайб олами хабарларини бериш, яхшилик ва ёмонлик, шаръий ҳалол ва ҳаром нима эканлигини ажратишни даъво қилмайди. Конституция бу бирон давлат ҳудудида яшовчи одамларнинг ўзаро келишиб қабул қилган қоидалар тўпламидир.

Конституциянинг асосий мавзулари: халқнинг ҳуррияти ва инсоний ҳуқуқлари кафолати (1) ва шунингдек ҳокимиятанинг чегаралари ҳақида бўлади (2).

Конституциянинг 3-асосий мавзуси халқнинг умумий манфаатлари, халқ ичидаги катта гуруҳлари манфаатлари, озчилик гуруҳлари ва алоҳида шахснинг манфаатларини мувозанатда сақлаб қолишни таъминлишга қаратилган. Манфаатларга моддий ва маънавий, жумладан динийлари хам киради. Жамият турли дин, миллат, ирқ, жинс, ёш, касб ва ижтимоий ҳолат вакилларидан иборат. Турли қатламларнинг манфаатлари ўзаро конфликтга кириши табиийдир. Бу низоларни бартараф этишда қон тўкилиши ёки эркинликларни бузуишга олиб келмайдиган қарорлар қабул қилиш тартиблари айнан Конституцияда белгилаб олинади. Шунинг учун Конституцияни турли кодекслар (фуқаролик, меҳнат, жиноий, оилавий, сайлов, солиқ, ер, мулк, транспорт, божҳона, суд ва ҳк) пойдевори деиш мумкин.

Яхшилаб қарайдиган бўлсак, Конституция моҳиятан бу ижтимоий ШАРТНОМАДИР. Шу давлатнинг ватандоши (фуқароси, ситизени, граждани) бўлиб қолмоқчимисиз, марҳамат бу қоидаларга риоя қилиб яшанг. Ичида баъзи бандларига рози бўлмасангиз ёки умуман янги Конституция билан алиштиришни ҳохласангиз уларни шу қомус ичида битилган қоидалардан чиқмай ўзгартиришга ҳаракат қилишингиз мумкин.

Конституцион ижтимоий шартноманинг асосий (демократик) ёндашуви қуйидагича:

– Кўпчилик хоҳишига биноан, шу билан бирга озчиликнинг манфаатларини риоя қилган ҳолда алоҳида шахс эрки/бахтига тўғаноқ бўлмай ҳамжиҳатлик билан яшаш..Конституцияга мен ёқтирган яхши мисол бу – йўл ҳаракати қоидалари. Йўл тизими бир. Аммо пиёдалар ва турли транспорт воситалари вазнлари, тезликлари, манзиллари ва йўналишлари турлича. Қўйиб берса ё зўравонроқлари бошқаларни четга суриб, итқитиб, эзиб мазза қилиб пойгада ғизиллаб юради, ёки барча йўловчилар/хайдовчилар ўзаро келишиб ЙҲҚни ишлаб чиқадилар ва уларнинг ижросини таъминлаш учун назоратчилар тайинланади. Конституция айнан “ўнг қўл қоидаси, светофор, белгилар, йўл чизиқлари, йўналиш устуворлиги” каби шартнома бандларини ўз ичига олади.

Ўзбекистон ҳудудида яшовчи халқ турли тарихий босқичларни ўтиб, йирик ва майда подшоҳликлар остида, сўнг катта империянинг колонияси, ундан кеин совет давлатининг бир қисми бўлиб шаклланди ва Аллоҳнинг марҳамати билан мустақил давлатга айланди. Бу давлатнинг аъзолари конституция тамоилларига биноан республика форматида истиқомат қилишга рози бўлдилар. Бу кимгадир ёқиши ёки ёқмаслиги мумкин. Лекин бу факт. Ундан яхшисини таклиф қилишдан ҳеч ким тўсмайди.

Таклиф шартлари:
1) Муносиб муқобиллик. Яъни Конституциянинг принципиал бандларини нима билан ўзгартирмоқчисиз ва уларнинг аввалгиларидан афзалликлари.
2) Реаллик. Яъни «комунизм» каби фантастика бўлмасин.
3) Замонавий аналогиялар мавжудлиги.
4) Тўлақонлик. Яъни “олдин биз айтган бўлсин кеин яхшилигини кўрасанлар” бўлмасин.
5) Тушунарлилик. Оддий инсон ақлига мослиги.
6) Таклиф зўравонлик ва шантаж билан бўлмаслиги.
7) Зарар ва фойда тарозусида тортилганлиги. Жамият шу таклифларни қабул қилганда нима йўқотиб, нима фойда топади.

Шартномага/Конституцияга ўзгартириш киритмоқчи бўлган тарафнинг бўйнида асослаб бериш мажбурияти ётади. Асослаб бера олмай таклифи ўтмаса ё сабр қилиб яшайверсин, ё мамлакатни тарк эта олсин. Шатртнома аҳдини очиқ ёки махфий суратда бузиш орқали ниятига эришмоқчи бўлса қоидабузарликдан келадиган оқибатга тайёр тураверсин.

Jamshid Muslimov

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Она тилинг-Онангдир,
Ўргатган бешигингда.
Боболаринг,отангдир,
Юрган уй-эшигингда.

Тил-оила,қариндош,
Биродаринг,ёру-ҳеш.
Дардлашиб бўлган сирдош,
Бирга бўлган эрта кеч.

Йўқотмагил забонинг,
Асрагил гўё жонинг.
Тилинг унитган онинг,
Йўқолгай онажонинг.

Аҳмад Турон

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Хорижий юртларда фаолият юритаетган Узбек интернет сайтларига эркин кириш имкониятлари пайдо булди.

Бу Демократиядан далолатми?

Бугун Узбекистонда Америка Овози веб сахифасига назар ташлар эканман, Хорижда фаолият юритаетган Узбек интернет нашрларини гуугулга езиб кураман шу жумладан туронзамин.орг сайтини ва бошка мухолиф карашдаги нашрлар тугридан тугри очилди.

Нахотки, бу рост булса дейман.. кайта кайта езиб кураман.. Ростан хам тугрилигига ишонч хосил килгандан кейин демак Мирзиеев Хукумати эркинликлар сари кадам ташлашда давом этади деган хулосага бораман.

Жамиятни узгартириш осон иш эмас..

Бу фикрни тугри тушунган узгача карашдаги хориждаги юртдошларимимзнинг сафи хам анчагина..

Бугун ватан сархадларидан утаолмаган ватандошлар уз она ватанини кела олиш орзусини амалга ошажаги онлар хам бу яхши хабарлардан кейин узоқда эмасдек туюлди..

Зокир Али,Тошкент 10 -июн,2019

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Бу ўзбек тили, ўйинчи ёки ўликлар тилимас — билиб ол, у халқнинг юзи ва ҳаёти, ёқмаса нари кет.

Мен “миллатчи” эмасман, кўрган-кузатганларимни баён қиламан. Ва аввало айтаманки, кўпроқ тилни билишимиз ўзимизга фойда албатта, аммо…

Яқинда ўзбек тилининг мақомини ўзгартириш ва бошқа тилларга ҳам давлат тили деб қараш ёки ўзбек тилининг мавқеъини бошқа тиллар билан бир ўринга қўйиш каби гап-сўзлар ўрчиб кетди. Ваҳоланки, ўзбек тилининг ҳақиқий аҳволи ва уни кимлар шу ҳолга олиб келгани, келаётгани ҳақида ўзини манаман деб билгувчи журналист (татқиқотчи), блогер, ҳатто тилшунос ва бошқалар ҳам аниқ-тиниқ таҳлиллар билан эмас, енгил-елпи ёки бошқа бурчакни кўзлаган, четлаб ўтган ҳолда ўртамиёна ва ўзини “қайси томондалигини исботлаб” қўядиган мулоҳазаларини билдирди, маълум қилди. Мавзу доирасида уларнинг айримларини эслаб ўтишимиз ҳам мумкин. Хуллас, ўзбек тилининг ҳаёти ва унга боғлиқ жиҳатлар ҳақида бошладик.

Аввало, ўзбек тилидан қаерда кенг ва асосий мулоқот тили сифатида фойдаланилади, шундай қаралади? Келинг, нега шундайлиги ҳақида икки оғиз гапирсак. Албаттаки, бу тилдан Ўзбекистонда кенг фойдаланилади ва бу қунун билан давлат тили деб белгилаб қўйилган ҳам. Давлат тили бўлишига сабаб нима? Мана шу ерда демократияга асосан иш тутилган, яъни кўпчиликнинг(шу юрт фарзандларининг) хоҳиш-истаги билан ўзбек тили давлат тили бўлиши талаб қилинган ва бунга эришилган. Тўғри, Ўзбекистон кўп миллатли ва кўп тилда сўзлашувчи мамлакат, аммо аксари қайси тилда гаплашади? Йўқ деганда ҳам бутун бошли халқнинг 70-80 фоизи ўзбек тилида гаплашади, шу тил истемолчиси ҳисобланади. Шу ўринда айрим фахми ўзига маълум зиёли ёки ўша журналист ва блогерларнинг битта “ақлли” гапига эътибор қиламиз: рус тилини билса ўзига яхши, мактабда рус тилини яхши ўзлаштирсин эди, тил билмаган ва саводсиз бўлгандан кейин ўзи айбдор. Қизиғи шундаки, нега Ўзбекистон фуқароси бўлган, аммо ўзбек тилини (яхши ёки умуман) билмаган ўрисга ёки бошқа ҳар қандай кишига бу каби даккилар (сен ўзбек тилини билмайсан, нега мактабда ўзбек тилини ўзлаштирмадинг, саводсиз в.ҳ.лар) айтилмайди? Нега давлат тилини билмаган одам эмас, бошқа тилни ўзлаштирмаган (ўзлаштиролмаган) шу мамлакат фуқароси бу гаплар билан ўз юртида камситилиши, муаммога учраши керак? Нега мустақил бўлганимизга, тил бўйича қонун қабул қилганимизга 30 йилча бўлиб қолди-ю, жуда кўплаб ўрислар (айниқса маданият марказимиз ёки Ўзбекистонни юраги деб билишимиз керак бўлган пойтахтимиздаги аксар ўрислар) ўзбек тилини билмайди, билишни истамайди, бунга ўзларини на бурчли ёки ўзбек (ўзбеклашиб кетган) халқига бироз бўлса-да оқибатли бўлиш кераклигини ўйлаб ҳам кўрмайди? Яна қизиқ бир жиҳат шуки, оми деб қабул қилинадиган ўзбекларнинг аксари керак бўлса, жойи келса русчани руслардан яхши талаффуз қилади, унда мулоқот қила олади. Аммо русларчи, улар ўзбек тилини ўзбеклардай талаффуз қила оладими, олаяптими, шунақаси бўлса неча фоизни кўрсатади, 0000000.1 фоиз кўрсатадими? Жавоб топиш қийин. Хўш, биз кимни ҳурмат қиляпмиз ўзи? Қарийсан, қартасан, ўз наслингга тортасанларними(узр, оддий ҳақиқат бу)? Ўлда-жўлда қилиб таҳлил қилаётган бўлсам, бетартиб келтириб ёзаётган бўлсам узр яна!..
Ҳар хил бўлаётган воқеа ва ҳаракатларга ўзини холис, зўр ва очиқ-ошкора таҳлилчи журналист, лингвист ва ҳоказоман деб биладиган Элдар(Элдор) Асанов(Эсонов) бир неча марта шунақа фикр билдирган: қайсидир тилни (инглиз-рус тилиними) билишинг учун улар яшайдиган мамлакатнинг қанчалик урф-одатларига, ҳаёт тарзига ва уларнинг ўзлигига кириб борсанггина, ўша тилни тез ва осон ўзлаштирасан в.ҳ.лар. Руслар ўзбек урф-одатларини қабул қилдими, ҳаёт тарзини ҳурмат қилаяптими? Шахсан мен “Ха, албатта” дея олмайман. Айнан руслар ўзининг ҳаётий яшаш ташаббуси билан ўзбеклар маданиятини ер билан битта қилаяпти. Нима қиляпти? Бемалол очиқ, калта ва тор кийимлар кияди(русча тарбия кўрган “ўзбек” ва шу кабилар ҳам назарда тутиляпти), умуман ўзбекларга тўғри келмайдиган ҳатти-ҳаракатлар қилади (кўчада бемалол ўпишиб юради, бир бирларини ҳар жойларини ушлаб юради, ўтиради, қўйиб берсанг… ва ҳоказо). Бизнинг давлат Ўзбекистон деб аталадими, унинг ўзига яраша урф-одатлари борми, қадриятлари, каттагина тарихи ва ундаги буюк сиймолари-чи? Бўлса агар, биз кимнинг орқасидан эргашаяпмиз, улар бизни қаерга олиб бораяпти? Наҳотки рус тилини руслардан кам талаффуз қилмайдиган ва анча-мунча олимлари бўлган, уларнинг авлоди яшаб келаётган юрт фарзандлари Ўзбекистонни ривожланган мамлакатлардай юксалтиролмайди? Нима демоқчиман?

Оддий мисол, ўзбек халқини ва унинг шуурини тушунмайдиган айрим чала ақлли руслар, русийзабонлар ҳали-ҳануз ўзбек халқи учун қонунлар ишлаб чиқяпти, халқ рози бўлсаям, бўлмасая бу қонунларни қабул қилишга мажбур яна. Ўша юқоридаги ўзини манаман деб билгувчилар эса битта нарсани иддао қилади: ўзбекни ақли етмайди. Руслар ҳали дуруст яшаш, тоза-озода юриш ва кийинишни билмай юрганда, Амир Тумур буларни кўриб, аскарларини уларнинг олдига боришини таъқиқлаганининг сабаби нима дейсиз? Ёки жадидларнинг мақсади нима эди, улар ўзбекларга дунёвий илм бериш учун ҳаракат қилмадими, Европага нима учун ёш ўзбек йигитларини ўқишга жўнатаётган эди?

Буларнинг бари ўзбек халқини жаҳон мамлакатлари қаторида бўлиши учун қилина бошланган буюк мақсадли ишлар эди-ку. Ким уларни таъқиб қилди, ким жадидларни так-туби билан йўқ қилиб ташлади? Барака топкурлар, бунақа мислолларни келтирай десангиз жуда-жуда кўп топилади. Хўп, бўлган иш бўлди, ўтди-кетди, аммо нега руслар ҳалиям ўзбекларга беписандлик билан қарайди, улар нега ҳалиям Ўзбекистон деб аталмиш мустақил бўлган мамлактнинг фуқароси бўла туриб, асосини ўзбеклар ташкил этадиган халқнинг ичида ўзини алоҳида(юқорида) кўриб яшапти?

Ушбу мақолани ёзаётган пайтимда биз билан бирга ишлайдиган юқори савияли ўзбек (аммо русча тарбия топганроқ) аёли айрим фикрларимни эшитгач шундай деди: “Агар мамлакатимиздан руслар чиқиб кетса, Ўзбекистон ботқоғига ботиб қолади, ўзбеклар ўзини эплолмай қолади, на илм, на бошқа соҳада бирор ишни қилолмайди…”. Мана ичимиздаги яна бир юқори савияли ва онгли кишининг гапи. Шу пайт унинг тирноғи устидаги “безак” учун ёпиштирилган соҳта тирноғига кўзим тушди-да, “Сиз намоз ўқийман дегандингиз, бу ҳолатда таҳоратингиз тўлиқ адо этилган бўлмайди, яъни ҳамма жойингизга сув тегмаган бўлади-ку, намозингиз қабул бўлармикан”, деб сўрасам, у “мен гўзаллик тарафдориман ва ўқиётган намозимни, ичимни худо билса бўлди” дея қисқа жавоб қилди. Яна бир қизиқ ҳолат бўлди. Бироз вақтдан кейин ушбу опанинг ёрдамчиси бўлган ўзбек қизи хонага кириб келган рус ундан ўзбекчада “опа қани, ким эди исми?” деб сўради. Бу қиз эса ўзбекча берилган саволга тўлиқ русчада жавоб берди, ваҳоланки опа билан бўлган ушбу суҳбатимиздан кейин бу қизга ҳам ўз тилимиз, ўзлигимиз ва уни ўзбек тилини истамайдиган, шу халқ ичида яшаб келаётган, аммо лоқайдлар ҳақида баҳс ҳам қилган эдик. Мана навбатдаги ҳолат. Хуллас, хулоса ўзингиздан…

Яна “қанчангиз” шундай фикр юритасиз, у аёл кўтараётган “байроқ”қа эргашасиз? Балки Ўзбекистон номини русча сўз билан номлашни таклиф қилиб чиқарсиз?

Яқинда ўткир қалам соҳиби бўлган журналист Гулчеҳра Умарова билан Маданият вазирлиги қошида ташкил этилган жамотчилик кенгашида бўлган давра суҳбатидан чиққач гаплашиб қолдим, мавзу ўзбек театрларининг аҳволи хусусида бўлган эди. Шунда у гап орасида қуйидаги кузатувини маълум қилди: “Биз театрга ва шу юртга фидойилик ҳақида гапиряпмиз-у, унда кимларни кўряпмиз? Бу гапга кимлар ҳаққоний, кимлар сохта ёки бир томонлама қараяпти? Буни ҳам тилга олишимиз керак. Оддий мисол келтираман: актёр Афзал Рафиқовнинг рус тилидаги спектаклларда роль ижро қилганини кўп кўрганмиз, албатта, бундай актёр-актрисаларимиз кўп. Аммо ўзбек театрларида рус актёрларининг ўзбек тилида (равон) нутқ билан роль ижро этганини бирор марта кўрмадим. Буни очиқ айтсангиз, айримлар “Миллатчилик қиляпти” дейди, аслида эса бу шунчаки ҳақиқат. Афсуски, ушбу ҳолат мазкур йиғилишда ҳам кузатилди. Ўзбек тилини билмаган ёки дуруст тушунмаган актёр ўзбекни яхши ҳис этади, дея оламизми? Мен “йўқ” деб жавоб бераман! Бу муаммолар бугун пайдо бўлгани йўқ, 10-15 йилдан буён кузатиляпти. Уларга баҳамжиҳатликда ечим излаш зарур”. Кўряпсизки, ҳамжиҳатлик сўраляпти, аммо ўзбеклар ҳамжиҳатми? Келинг тил борасида кўриб чиқамиз. Оддийгина бир мисол, аксар пойтахтга келган ҳар хил вилоятлик ўғил-қизларнинг тили тошкентчасига буралиб қолаяпти. Тили буралиб қосаям муйли, бир йил ўтар-ўтмас ярим-яланғоч ёки калта ва тор кийимларда, умуман ўзбек “имижини” бўғадиган кўринишларда, ҳар хил оммавий маданиятдан дарак берувчи ҳатти-ҳаракатларда кўрасиз. Адабий тил эса ҳар томонлама “энасини кўради” бу пойтахтда. Минг афсуслар бўлсинки, ҳозирда кўплаб хусусий телеканаллиримиз, керак бўлса давлат телеканалларда ҳам тошкентча ёки ўзининг вилоятича шевадаги суҳбатларни, гап-сўзларни эшитяпмиз, кўряпмиз. Давлат телеканаллри, айниқса хусусий телеканаллар кундан кун савиясиз кўрсатув ва “шоу”ларни олиб чиқишга ўтиб кетди. Унда қимориям бор, фохишаликни тарғиб қиладиганиям ва ҳоказолариям… Аммо таълим, технология, иқисод, сиёсатга оид тортишувли, баҳсли кўрсатув ёки натижа берадиган намойишларни деярли(умуман) кўрмай қолдик. Баъзан буларга тикилиб туриб, бу тв.лар халқни манқуртга айлантиришга бел боғламадимикан, деган фикрга ҳам боришинг тайин. Айниқса хусусий тв.лар.

Шу билан бирга афсуслар бўлсинки, бизнинг (қисқа қиламан) ортиқча ҳотамтойлигимиз (битта бўлса ҳам ўзбек тилини билмайдиган (Ўзбекистон фуқароси бўлган) журналистлар ва бошқалар ўтириб қолган даврада ўзбек тилини унутиб қўйишимиз, унга “ўзбек тилини бил керак бўлса” дея олмаслигимиз), мантиқсиз тўйлар қилиб ўзимизни кўз-кўз қилишимиз, бизни “писанд этмайдиган руслар”нинг айрим яхши ҳислатларини(масъулият билан холис иш юритишини, ўз ҳақ-ҳуқуқларини талаб қила олиши ва бунда ҳеч кимни аяб ўтирмаслигини, ҳатто “георги лентаси” пайти Бош вазир топшириғига қарши бориб, ўзининг қадриятларини ҳимоя қилиб чиқишини) олмасдан, асл мақсад нима эканини бирлашиб ҳал қилиш ўрнига нимагадир кўз тикиб, унга ҳалолми, харомми, хуллас, қайси йўл билан бўлсаям эришишни ўйлаб, амалда намоз ўқиб, масжидлар томонга боришда эса бир қанча ноҳакликларни билсак-да, жимгина, қўйдай ювош бўлиб ибодат қилишни ва бошқа яшаш тарзни одат қилиб юришни канда қилмаяпмиз. Ҳокилар халқни алдаса, устидан кулса, ҳақорат қилса, уйини, мол-мулкини тортиб олса ёки берган ваъдасини бажармаса индмай юрамиз. Ваҳоланки битта киши ҳам ҳокимият биноси олдига бориб норозилик кўрсатмайди, бино эшигининг такигига ётиб олмайди, халқ ҳам буни кўриб туриб ёрдам бермайди, муносабатини билдирмайди. Шуми халқ бўлиш, шуми адолат қилиш? Шундай экан, Худо ёки унинг бирор бандаси “ма, ол” деб ҳамма нарсани муҳайё қилиб берадими? Албатта, ЙЎҚ. Халқ ўзини ва ўзлигини билдирмас экан, ҳукумат ҳам, сиёсатчилар ҳам, амалдорлар ва албатта руслар ҳам бундай оламонни ҳурмат қилмайди, шунақа пайт фақат фойдаланиб қолади, “Ўзим хон, кўлангкам майдон”, деб яшашда, ишлашда, мақсадларини амалга оширишда давом этаверади.
Тил масаласида яна бир бор эслатма: давлат ўзи қонун билан тасдиқлаган тилини химоялаб қўя олмасакан, уни амалда бажармасакан, биз тўлиқ ва кучли мустақил давлатмиз деб бонг уриш қайси мантиққа тўғри келади? Давлат мустақил бўлган ва у камида 20га тўлган бўлса, барча фуқароси қонун доирасида қабул қилинган тилни билиши шарт ва зарур. Чуни эртага бир давлатда яшаб туриб, унинг кўпчилик томонидан мақулланган мулоқот тилида гаплаша олмаса, мана шунақа жиддий таҳлилдаги мақолалар, эътирозлар ва ихтилофлар келиб чиқаверади.

Абдуқодир МЎМИНОВ

Manba:Abduqodir Muminov

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Жаҳонгир Муҳаммаднинг “Қувғин” тарихий романи ҳақида айрим фикрлар

Жаҳонгир Муҳаммад истеъдодли журналист, публицист, ёзувчи ва сиёсатчидир. У Тошкент Давлат университети Журналистика факультетини тугатган, матбуотда хизмат қилган, Ўзбекистон мустақиллиги учун қўлида қалами билан курашган, Олий мажлис депутати бўлган, масъул лавозимларда ишлаган, кейин эса ўз эътиқоди ва сиёсий қарашлари туфайли истеъфога чиқиб чет элга кетган. Ёзувчи ўзининг “Қувғин” деб номланган тарихий романида мамлакатимиз мустақиллигининг дастлабки йилларида ўзи кўрган ва гувоҳи бўлган воқеаларни, бу воқеаларда иштирок этган кишиларнинг фаолиятлари, ҳатти-ҳаракатларини қаламга олган. Албатта бундай асар ўқувчида қизиқиш уйғотиши табиий. Мен ушбу романни тўла ўқиб чиқа олмадим, шу боисдан унинг айрим жиҳатлари ва ўринлари ҳақида ўз фикримни билдирмоқчиман.

Романда ўлкамизнинг ўз мустақиллигига эришиши воқеалари ва унда иштирок этган кишилар қаламга олинади. Асарнинг бош қаҳрамони – муаллифнинг ўзи, аммо негадир у тўқима номда – Миртемир деб юритилади, бошқаларнинг эса аниқ исму фамилиялари келтирилади. Агарда муайян воқеларда қатнашган бошқа одамлар ва уларнинг бош қаҳрамон билан муносабатлари, гап-сўзлари ҳақида ҳикоя қилинар экан, бош қаҳрамон биринчи шахсда – “мен” шаклида келмоғи шарт, чунки бу воқеаларда қандайдир тўқима образ эмас, муайян одам қатнашаяпти. Иккинчидан аниқ одамлар билан боғлиқ воқеаларни муаллиф ўзи ҳоҳлаганча тасвирламасдан аниқ, қандай бўлса шундайича бериши керак, муайян одам қилмаган ишни қилди, айтмаган гапни айтди дейиш ноаниқликларга олиб келишгина эмас, туҳмат бўлиб қолиши ҳам мумкин. Агар асарда тасвирланаётган қаҳрамон тўқима бўлса ва воқеалар ҳам тўқима бўлса унда мантиқ талаби қолади холос, аниқ ва муайян одамларнинг ҳаракатлари, гапларини эса ўзи ҳоҳлаганча тасвирлаш ҳуқуқи ёзувчига берилмайди. Шундай ҳодиса романда келтирилган ва 1992 йил 16 январда Тошкентнинг талабалар шаҳарчасида бўлиб ўтган талабалар қўзғолони пайтида Ўзбекистон президенти И.А.Каримов билан Тошкент давлат универрситети Маданият саройининг кичик залида бўлиб ўтган учрашув ва унда президентнинг мен билан мулоқоти асарда шундай тасвирланади:

Миртемир Талабалар шаҳарчасидаги Маданият Саройига келди. Учрашув кичкинагина хонада бўлди. Каримов бу ерда ҳам фаоллар йиғилишидаги гапларини айнан такрорлади. Домлалардан айримлари уни қўллашди.

–- Менда бир савол бор,- дея ўрнидан турди ҳажвчи Мухтор Худойқулов.

–Талабаларни отишга ким рухсат берди? Сиз мамлакатнинг бошида ўтирибсиз, бу нарсани билишингиз керак.

– Ёшингиз неччида? – сўради Каримов ундан.

– Сиз билан бир йилда туғилганмиз,- деди у.

– Э, яшанг Мухторжон! Тенгқур эканмиз, қани айтинг-чи, нега талабаларни қайтариб қолмадингиз?

Каримов ўзига хос “манёвр” билан Мухтор Худойқуловнинг саволини четлаб ўтиб, ўзини нишонга олди.

– Журналистика факултетининг талабалари очлик эълон қилишди. Уларга “Болаларим, тўққиз қатли бинонинг устида ўтираверманг, бўйрагингиз шамоллаши мумкин”, дедим.

Мухтор Худойқулов гапини Каримов бўлди:

–Уларнинг буйраги эмас, мияси шамоллаган, миясини даволаш керак! Билдингиз-ми, Мухторжон. Буйрак шамолласа, гўр ҳам чалмайди!

–Гўр чалиш, чалмаслиги нималигини билмадим-у, лекин…

Унинг гапини яна Каримов кесди:

– Мана менинг ҳам буйрагим касал…

Энди Мухтор Худойқулов Каримовга мудоҳала қилди:

– Бизга келажакда буйраги соғлом раҳбарлар керак. Ўшанда уларнинг мияси ҳам шамолламайди.

Мен ўша учрашувда бўлганман, сўзга чиққанман, И.Каримов билан бироз мулоқот бўлган, аммо Миртемир (Жаҳонгир Муҳаммад) айтгандай эмас. Воқеа тушунарли бўлмоғи учун мен ўзимнинг нашр этилмаган хотираларимдан парча келтираман, унда бўлган воқеа аниқ ва тўғри тасвирланган:

 “Бу йилларда менинг жуда эсимда қолган ва тақдиримни тубдан ўзгартириб юбориши мумкин бўлган воқеа 1992 йил 16 январда юз берган талабалар қўзғолони бўлди. Мен бу воқеани эртасига эшитдим. Борсам – шаҳарчада аллақандай фавқулодда ҳолат, талабалар дарғазаб тусда уёқдан-буёққа тўп-тўп бўлиб жадаллаб ўтишяпти. Нариги катта кўча томондан эса: “Ур-р, ур-р!”га ўхшаган овозлар келаяпти. Йўл-йўлакай кўрган-билганлардан нима гаплигини сўраб-суриштира бошладим. Билишимча ўша пайтда ҳукумат кетма-кет пул алмаштириб аллақандай купонга ўтилган, бу купонлар билан савдо қилиш ҳам тузук йўлга қўйилмаган эди. Афтидан бир неча талаба ёшлар шу ердаги дўконга нон олиш учун киришган, сотувчи ё купонга сотмаган, ё яна бирон нарса деган, хуллас жанжал чиққан. Бир томондан талаба ёшларнинг қизиққонлиги, иккинчи тарафдан энг асосий нарса – нон масаласидаги расмиятчилик уларни норози қилган ва улар бир-бирига бу гапни айтиб, тўпланишиб, жунбушга келишган, кейин тўп-тўп бўлишиб кўчада юриш қилишган, дўконларнинг ойналарини уриб синдиришган, машиналарга ўт ёқишган, хуллас жоҳил оломоннинг қўлидан нима келса шуни қилишган. Бу воқеани бостириш учун ОМОН етиб келган, улар талабалар устига бостириб келишган, калтаклашган, турган гапки, талабалар ҳам қараб туришмасдан қўлларига нима тушса тошми, юқори қаватлардан эса курсими жазолавчиларга қараб отишган, кейин милиционерлар уларни қувиб, қаватма-қават, хонама-хона юриб уларни уришган, қамашган, ҳатто қуролларини ҳам ишга солишган, натижада бир неча талаба ўлган… Хуллас, иш жиддий эди.

Мен борганда талабалар шаҳарчасининг ўртасидан ўтган катта кўча ёшлар билан тўла, нарироқда баланд бир жойдан туриб кимдир нималардир деб бақирар, бунга жавобан талабалар эса “Йўқолсин!” “Қотиллар!” ва яна нималардир деб бақиришар, ора-сира: “Ур, ур!” овозлари ҳам янграб қоларди. Мен ёнимда туриб алланарсалар деб бақираётган бир талабадан: “Кимни “ур-ур” деяпсизлар?”– деб сўрасам: “Кимни бўларди, милиционерларни-да!”– деди. Мен: “Ур-сур” билан иш чиқмайди, талабларинг бўлса ёзма равишда баён қилсанглар яхшироқ бўлади”,– дедим. Аммо ҳалиги талаба ва унинг ёнидагиларнинг бу гапларга қулоқ солгилари йўқ эди. Мен учраган бошқа талабаларга: “Нон деб шунақа тўполон қилишларинг яхшими, бутун дунёдаги одамлар нима дейишади, бундай жоҳилликнинг нима кераги бор, яхшиси битта раҳбар сайланглар, у сизларнинг талабларингни юқорига етказсин”,– деб кўрдим, аммо ҳеч ким менга қулоқ солмади. Ора-сирада яхши кийинган, бошларида қундуз телпакли одамлар ҳам кўриниб қолар, улар талабаларга: “Бўш келманглар, чекинманглар…”– деб қутқу солишарди. Мен уларнинг кимлигини, қайси кучларнинг одамлари эканлигини билмасдан бошим қотди. Ўз факультетимда ўқийдиган талабаларни кўрганимда уларга: “Ҳаддан ошманглар, бошларингга бир бало орттирманглар”,– деб маслаҳат берганим ҳам эсимда. Улар: “Тўғри, шундай қилаяпмиз”,– дейишиб, бўлган воқеалар ҳақида кўрган-билганларини айтиб беришди. Талабаларимдан битта чапдастроғи менинг ёнимда бўлди. У менга: “Домла, қаранг, ОМОНчилар яна бостириб келадиганга ўхшайди”,– деб кўчанинг нариги тарафини кўрсатди. Биздан сал нарида бошларига темир қалпоқлар кийиб, қўлларига темир қалқонлар ва резина таёқчалар тутган, қуролли ОМОНчилар кўчани тўлдириб саф тортиб туришар ва аста-секин бу томонга, талабалар устига яқинлашиб келишарди. Шунда ҳалиги талаба менга: “Домла, булар бостириб келишса яна тўполон бўлади, яна қон тўкилади, буларни кўриб талабалар ғазабга минади, келинг, командиридан сўраймиз, уларни сал орқароққа суриб туришсин”,– деди. Мен рози бўлдим ва аскарларга яқинлашиб келиб: “Командиринглар ким?”– деб сўрадим, бир ҳарбий: “Мен, хўш, нима гап?”– деди. Мен унга: “Илтимос, аскарларни сал орқароққа сурсангиз, сизларни кўрган талабалар яна жунбушга келиб бир кор-ҳол бўлмасин, майли, уларни сал узоқроқдан қўриқланглар”,– дедим. Қаранг-ки, ҳалиги ҳарбий бу маслаҳатга кўнди ва унинг буйруғи билан ОМОНчилар анчагина орқага сурилишди.

Шу зайлда талабаларни тинчитиш учун уриниб-уриниб кейин университет томонга юрдим. Бу ерда ҳам вазият ёмон, талабалар дарғазаб эдилар. Факультетимизнинг бир гуруҳ талабалари университетга кираверишда очлик эълон қилиб ўтиришган экан. Мен уларнинг олдига келиб, нима гаплигини сўрадим. Шунда улар ўзларининг қатор талабларини айтишди. Мен уларга: “Очлик эълон қилиш осон эмаслигини биласизларми, бироздан кейин кеч тушади, ҳаво совуқ, ҳаммангнинг буйрагингни совуқ уриб кетади.”,– дедим., бу орада кеч тушди. Шу аснода талабалар ётоқхоналари томонидан “тар-р-тар-р” ўқ овозлари, дод-вой, шовқин-сурон эшитилди, ўша ёқдан югуриб келган бир таниш талаба: “Уёқда талабаларни яна отишяпти!”– деб қичқирди. Мен шунда ректорат томонга югурдим ва тўққизинчи қаватдаги ректорнинг кабинетига шахт билан кириб бордим, орқамдан мен билан бирга бўлган икки-уч ўқитувчи ҳам бор эди. Мен кирасолиб: “Бу ерда ким Ички ишлар министрлигидан?!”– деб қичқирдим. Рўпарада ўтирган ректор – Эркин Юсупов бизнинг бундай берухсат бостириб киришимиздан жаҳли чиқиб: “Нима гап?”– деб сўради. Мен: “Талабаларни яна отишяпти! Отишмани тўхтатинглар!”– дедим. Шунда Эркин Юсупов: “Пахтаванд ўқ билан отишяпти!”,– деди. “Сиз қаердан биласиз, яна бир қанчасини ўлдириб қўйишса ҳисобми?”– дедим унга дарғазаб. Кейин яна ўша ерда ўтирган бир нотаниш кишидан: “Сиз ички ишлар министрлигининг вакилимисиз?”– деб сўрадим. У киши: “Ҳа”,– деди. Мен: “Трубкани кўтаринг, буйруқ беринг, талабаларни отишмасин!”– деб бақирдим. Қарангки, ҳалиги одам менинг важоҳатимни кўриб индамасдан трубкани кўтарди ва кимгадир қисқа, нимадир деб буйруқ берди. Шунда ўша томондан келаётган, ярим очиқ деразадан эшитилиб турган отишма овози тўхтади, шовқин-сурон ҳам бироз пасайди. “Ана, бўлдими?”– деди ректор Эркин Юсупов. Мен унга: “Раҳмат, домла, пастда бир тўп бизнинг талабаларимиз очлик эълон қилиб ўтиришибди, улар бунинг нималигини яхши билишмайди, бекорга совуқ уриб кетмасин, сиз тушиб уларнинг талабларини эшитиб, жавобини берсангиз”,– дедим. У рози бўлди ва биз билан пастга тушиб, ҳалиги талабалар олдига келди. Аммо талабалар ректорнинг сўзларига қулоқ солишмади,Эркин Юсупов индамасдан жўнаб қолди, мен ҳам бироздан сўнг кетдим.

Бу воқеаларнинг эртасига Ўзбекистон президенти Ислом Каримов талабалар шаҳарчасига бориб университет жамоаси билан учрашди. Бу учрашувга мен ҳам аранг кириб қолган эдим. Унда сўз олган университет ректори Эркин Юсупов воқеалар ҳақида гапиратуриб ўйламай-нетмай: “Журналистика факультетининг битта ўқитувчиси талабаларни очлик эълон қилишга ўзи ундаб кейин менинг олдимга чиқди”,– деди. Гарчи у фамилиямни айтмаган бўлса ҳам ўша ишлар учун мен айбдор бўлиб жавобгарликка тортилиб кетишим ҳеч гап эмас эди. Шу боисдан ректор ўз сўзини тугатгач Президент: “Ким сўзлайди?”– деганда мен сўз сўрадим. Рўпарада ўтирган Ислом Каримов менинг ҳаяжонланаётганимлигимни сезди шекилли: “Қани, мана шу кишига сўз берайлик-чи, жуда куйиб-ёниб ўтирибди”,– дегани эсимда. Мен ҳеч бир тайёргарликсиз сўзга чиқдим ва тахминан (афсуски, ўша кунги воқеаларни ва сўзлаган нутқимни бирор қоғозга тушириб қўймаган эканман) шундай дедим:

– Ҳурматли Ислом Абдуғаниевич, сиз иш бошлаганингизда сиздай ғайратли, жонкуяр инсоннинг республикамизга раҳбар бўлганидан жуда хурсанд бўлдим, чунки сиздаги куч-ғайрат, сиздаги шижоат ҳеч кимда йўқ десам ишонаверинг. сиз Ўзбекистонимизнинг тинчлигу осойишталиги, мустақиллиги, келгусидаги тараққиёти учун жон куйдираяпсиз. Аммо сиздан илтимос, барчага баравар президент бўлсангиз, фақат ўз тарафдорларингизга сўзларингизни маъқуллатиб кетавермасдан бошқаларнинг фикрларига ҳам қулоқ солсангиз. Республикамизнинг янги уйини қураётган эканмиз, уни пойдеворидан мутаҳкамлаб, кейин бузиб қуришга ҳожат қолдирмайдиган қилиб қурсак нима бўлади? Сиёсий, иқтисодий соҳаларда жуда катта ўзгаришлар бўлаётган экан, ўша демократияни ҳам ҳозирдан тиклаб кетаверсак бўлмайдими? Яна йигирма-ўттиз йиллардан кейин кимдир “э у замонларда ундай бўлган эди, бундай бўлган эди”, деб танқид қила олмаса. Сиз ҳам тарихда бир идеал шахс бўлиб қолсангиз.

Бу ерда университетимиз ректори нотўғри маълумот бердилар. Мен ўша очлик эълон қилган талабалар совуққа қолишмасин, буйракларини совуқ уриб кетмасин деб у кишини ўшаларнинг талабларини эшитишга чақириб тушган эдим…

Гапим шу ерга келганда менинг сўзларимни диққат билан эшитиб ўтирган Ислом Каримов менга бурилиб қаради ва шундай савол берди:

– Домла, сиз студентларнинг буйрагини ўйлабсизу, аммо мияларини ўйламабсиз-да,– деди у мазкур саволнинг жавобини ҳам ўзи бериб, мени мот қилганига комил ишонч билан. Аммо мен мот бўлмадим, илло мот бўлишим мумкин эмас эди.

– Ҳурматли Ислом Абдуғаниевич, биз талабаларнинг миясини, онгини ҳам роса ўйлаймиз,– дедим мен.– Биз уларга қўлингларга тош эмас, қалам олинглар, ҳаётни тасвирланглар, ижод қилинглар деб таълим берамиз. Мана, бизнинг ўқувчиларимиздан бири телевидениега сурат олаяпти, – деб камерага суратга олаётган собиқ студентимга ишора қилдим мен. – Иккинчиси эса ана, радиога ёзиб олаяпти, газеталардан келган журналистлар ҳам бизнинг талабаларимиз. Қани, милиция раҳбарларидан бўлса айтсин, ўша тўполонларда бизнинг талабалардан қўлига тош олган бирортасини тутишибдими? Ҳа, бизнинг студентларимизнинг онглари жойида…

Уёғига нима деганим эсимда йўқ, сўзимни бемалол тугатдим ва ўз жойимга ўтирдим. Шунда президент менга синчиклаб қараб олдин: “Мухторжон”, кейин эса яна бир қараб: “Мухтор аканинг гаплари тўғри, биз у киши айтганларни, демократияни ҳам албатта қиламиз”,– деди. Президентнинг менга синчиклаб қарагани – менинг ёшимни аниқламоқчи бўлганлиги эди (у одам мендан бир ёш кичик) ва самимийлик билан исмимни айтгани, ва “у мендан каттароқ бўлса керак”, деган фикрда “ака” сўзини қўшиб айтганидан хурсанд бўлдим. Энг муҳими – мен ректорнинг туҳмат гаплари билан бошимга келган ёмон балодан омон қолдим, бунинг устимга ўз фикрларимни очиқ-ошкор баён қила олдим.”

Ана, кўриниб турибди-ки мен Жаҳонгир Муҳаммад ўз романида айтди, деб ёзган гапларни айтганим йўқ, у эса бу учрашувнинг тафсилотини қаердандир эшитиб (ўша учрашувда Жаҳонгир Муҳаммад йўқ эди, бўлса кўрган ва фикр олишган бўлардик), тахминий қилиб, ўзига мослаб олган. Бундай қилиш эса туҳматга яқинлашиб қолади. Мен Жаҳонгир Муҳаммадни яхши биламан, журналистика факультетида дарс берганимда у истеъдодли ўқувчим бўлган, чапдаст публицист бўлиб етишди. Аммо ҳаёт ҳақиқатини бузиб  ёхуд тахминий кўрсатиш ҳечкимга фойда бермаган. Ўйлайманки, муаллиф китобини нашр этишда ёхуд интернетга қўйишда юқоридаги қисмига керакли ўзгартиришлар киритади ёхуд бу қисмини олиб ташлайди. Бу мақолани ўқиганлар ҳам шундай фикр билдиришди.

Мухтор Худойқулов,

филология фанлари доктори, ёзувчи.

***

Устозга мактуб

Ҳурмат билан,

Жаҳонгир Муҳаммад

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Jinoyatchilar avf etildi.

Karimov rejimi mansabdorlari oqlandi. Jihodchilarning oilalarini olib kelish uchun uchoq yuborildi.

1990 yil 20 iyunda O’zbekiston Mustaqillik deklaratsiyasini e’lon qilgan va IAK davrida siyosiy qatag’onga uchraganlar-chi? Ularga reabilitatsiya yo’qmi?
***
Жиноятчилар авф этилди.Каримов режими мансабдорлари оқланди.

Жиҳодчиларнинг оилаларини олиб келиш учун учоқ юборилди.

1990 йил 20 июнда Ўзбекистон Мустақиллик декларациясини эълон қилган ва ИАК даврида сиёсий қатағонга учраганлар-чи? Уларга реабилитация йўқми?

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Ёки Президент жанггоҳлардан қайтарилган ватандошларимиз тақдирига бефарқ бўлмади

Куни кеча нафақат Ўзбекистон матбуотида балким Дунё матбуотида ҳам ўз акс садосини берган мақола эълон қилинди. Хабар ” 156 дан кўп ватандошларими Яқин Шарқдаги уруш ўчоқларидан ватанга қайтарилди”, мазмунида бошланар эди. Кўчилиги аёллар ва вояга етмаган болалардан иборат бу ватандошларимиз юртга эсон омон етиб келдилар.

Ўзбекистондан шундай яхши хабарларни эшитадиган кунларга ҳам етиб келибмиз, бу мамлакатнинг ривожи учун  ҳар соҳада ислоҳотлар давом этажагини белгисидир.

Ҳали тараққий этган давлатлар ҳам бу ҳудудларда алдовларга ишониб келиб қолган ўз фуқораларига қандай ҳукм ўқиш масаласи хақида ҳали ўйланар экан  Ўзбекистон ўз ватандоши бўлган бу инсонларга ортга қайтиш учун ҳали йўл тўгамаганини кўрсатди ва бу янглиш йўлда уларга яшил чироқ ёқди.

Хабарда тафсилотлар имкон қадар ёритилгани учун мен масалани бошқа жиҳатига диққатингизни қаратмоқчиман. Дунёнинг тараққий этган давлатлари ҳам шундай адашган инсонларига ўз эшикларини очадими ёки аксинча йўл тутадими бу ҳали аниқ эмас ? Вақт олий ҳукмрон. Аммо, Яқин Шарқ давлатларида ҳали ҳамон давом этиб келаётган бу нотинчликларга барҳам бериш мақсадида эса, Ўзбекистонинг тутган йўли яхши намуна бўлиши мумкин. Қолаверса, Ўзвекистон Бирлашган Миллатлар томонида қобул қилинган қарорлардан четга чиқмасдан бу ишни амалга оширди.Демак шунда қилса бўлар экан.

АҚШ Президент бунда бир неча ой олдин ИШИДни тўгатилганлигини  матбуотга эълон қилган эди.

Яна бир оғиз гап, Яқин Шарқдаги   Араб давлатларидан ИШИДга қўшилиб қолган бу давлатларниг фуқоралари ҳам катта сонни ташкил қилади. Бунга юқорида айтганмиздек Канададан тортиб Eвропа давларидан келиб қолганлар ҳам талайгина. Бу давлатлар ҳозиргача Суриядан қайтганларни Жиноий жавобгарликка тортмоқда ёки ўзоқ йиллик қамоқ жазосига маҳкум қилмоқда.

Ҳеч бўлмаганда қўли қонга ботмаганлар орта қайтарилиши керак, адолат тамойилларидан келиб чиқадиган бўлсак ёш гудакларга ва аёларга ҳар даврдаги тарихда  меҳр шафқат кўрсатиб келганииз ростку. Фақат қилич кучи билан эмас, балким энди меҳрнинг ҳам кучини синаб кўриш пайти келгандир.

Зокир Али,

Вашигтон

31-Май,2019

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Har odammi? Xar odammi?

Holmi, xolmi?

Hirs va Xirs…

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Баъзилар демократия нималигини яхши тушинмасдан, гуёки Америка ёки гарб мамлакатлари уни бизнинг жамиятга мажбуран сингдиришга харакат килишяпти, деган фикрни билдирмокдалар. Уларга жавобан демокчиман:
Демократияга мажбурлаб булмайди. Уни кабул килишга кодир халклар ихтиерий равишда унинг асосий тамойилларини узлаштиришади. Бу барча сохаларда туб узгаришларни амалга оширишни талаб килувчи мураккаб ва сермехнат жараен. Демократия – нафакат Американинг, балки бутун инсониятнинг аклий ва амалий махсулидир. Унинг асосий тамойиллари кайси бир мамлакатда тулалигича хаетга тадбих килинган булса, уша мамлакат тез суръатларда ривожланишга эришади, чунки демократия тараккиетнинг инсон омилини рагбатлантириш , фукаролар хукукларини кучли химоялаш оркали ислохотларнинг самарадорлигини оширишга хизмат килади.

Аслида Демократия юнонча . demos — халк и kratos — хукумат) — яъни халкнинг иродаси, хукмига асосланган давлат бошкаруви демакдир.Унинг асосий тамойилларидан ва талабларидан бири – давлат фукаролар хукукларини «конун хамма учун баробар ва унинг олдида барча тенг» деган хулосадан келиб чикиб химоялаши керак.

Демократик жамиятда хокимиятнинг шуъбалари мустакил фаолият курсатишади, яъни хокимлар ва бошка рахбар ходимлар прокуратура, судлар билан биргаликда фукароларга зулм утказиш имкониятидан махрумдирлар. Демократик жамиятда суз эркинлиги ва аммовий ахборот воситаларининг эркинликлари кафолатланган булади,яъни улар оркали барча фукаролар рахбарият юритятган сиесат ва фаолият хакида уз фикрларини эркин баен килиш имкониятига эга буладилар. Фукаролар гурухлари эркин партиялар, касаба уюшмаларга бирлашиб, номаъкул Хукумат Карорларига карши курашиш, уларни узлаштиришга рахбариятни ундаш хукукларига эгадирлар ва бу борада митинглар ва турли оммовий тадбирлар утказишлари мумкин, албатта жамоат тартибини бузмаган холатда.

Демократик тамойилларни тадбик килиш ва уларни химоя килишнинг асосий шартлари:

1. Жамият ижтимоий- иктисодий жихатдан етарли даражада ривожланган булиши керак, акс холда ижтимоий баркарорликни саклаш муаммо булади,

2. Мулкчиликни турфа шакллари мавжуд булиб, айникса хусусий мулк ва мулкдорларнинг хукуклари катъий химояланиши даркор, чунки шундагина шахс давлатдан моддий жихатдан мустакил булади ва рахбарият фаолияти хакида эркин фикрларни баен килишга кодир булади. 3. Фукаролар юксак сиесий онг ва маданиятга эга булишлари, уларнинг турли уюшмалари фаол булишлари керак, чунки шундагина улар давлат сиесатини бошкаришда ва рахбарият фаолитини танкид килиб , уз манфаатларига йуналтиришга кодир буладилар.

Демократияни биз жуда хохласак хам хали бери кабул кила олишимиз кийин. Уни бизнинг жамиятимизга на Америка, на бошка давлатлар мажбурлаб сингдира олишади, чунки уни жорий килиш хар бир халкнинг иродаси, хохиши, машаккатли давомий мехнатининг махсули булиши мумкин, халос.

Gulsara Shirmatova

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Украинанинг янги президенти сифатида қасамёд келтириб бўлганидан сўнг Владимир Зеленский ирод этган нутқ матнини ўқиётиб, OzodNazar олиб борувчисининг хаёлидан сарлавҳага чиқарилган савол лип этиб ўтди ва уни бугунги суҳбатдоши, журналист Жаҳонгир Муҳаммадга берди.

Бугунги суҳбатда Зеленский ва Мирзиёевлар риторикасидаги ўхшашлик ва фарқлардан ташқари лотин ёзуви асосидаги ўзбек алифбосининг янги (балки энг сўнгги?) вариантию хорижга чиқиш паспортини олишнинг бироз енгиллашгани тўғрисида сўз бўлди.

https://www.ozodlik.org/a/ozodnazar/29956901.html

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Илоннинг қушлар инига ҳужумини ҳеч кўрганмисиз? Илон қушлар инига кириб олади ва у ердан қушларнинг тухумларини бирма-бир еб чиқади. Қушлар шу пайтда илон атрофида гирдикапалак бўлишади, унинг ёнида учиб, дод-вой солишади. Тухум ичидаги тирик жон – уларнинг боласи, ўз боласини ҳимоя қилиш учун жон ҳолатда ташланишади. Аммо минг афсуски, қушлар қанча чирилламасинлар барибир фойдаси бўлмайди, илонга уларнинг кучи етмайди.

Бугунги блогерларимизни ҳам шу илон атрофида чириллаётган қушчаларга ўхшатаман. «Илонлар шарофати» билан бирма-бир қамалаётган блогерларнинг ҳимояси учун иложи борича дод соламиз, постлар ёзамиз, кимлардандир ёрдам сўраймиз. Худди шу тариқа биз аввал Акром Маликни, кейин Рустам Каримни, ҳозирда эса Саид-Абдулазиз Юсуповни бой бериб келяпмиз. Улар ҳозир қаерда, аҳволлари қандай бизга қоронғу. Қўлимиздан фақатгина мақола ёзиш, фарёд солиш, «илонлар» атрофида гирдикапалак бўлиш келади холос. Акром Маликни қамашганида, унинг «чет элдаги қора кучлар билан тил бириктиргани» маълум бўлди. Рустам Карим Президентни масхара қилган «шоввоз» бўлиб чиқди. Саид-Абдулазиз Юсупов эса «фирибгар». Хўш, кейингилари-чи? Нишонда ким қолди яна? Бу сафар блогерларга қарши қандай важлар билан «дело» очишаркин?

Энди асосий гапга ўтсам. Яқинда бир админимиз мен билан боғланди. Унинг айтиши бўйича, ўзини ДХХ ходимлари деб таништирган бир неча киши уни сўроқ қилишибди. «ФайзбоғУз» ҳақида саволлар беришибди. Турли усуллар ёрдамида қўрқитишга уринишибди. Уларнинг иддаоси бўйича, биз «Президент обрўсини тўкиш учун ҳаракат қилаётган бир кампания» эканмиз. Қизиқ, Президент обрўсини тўкишга арзигули нима иш қилиб қўйдик? Ҳижобга рухсат бермаган бизми? Болаларни масжиддан қувганлар бизми? Судда ғирромлик қилганлар бизми? Бутун дунёга Ўзбекистонни шарманда қилган ва қилаётганлар бизми? Йўқ, биз эмас. Биз фақатгина атрофимизда рўй бераётган воқеа-ҳодисаларни ёритиб бердик, холос. Ўзимиздан қўшмадик, боттириб ёзмадик. Биз ўзимизнинг ва бошқа бир қатор ўзбек блогерларининг шахсий фикрларини ёритдик. Мадомики Президент обрўси тўкилаётган экан, унда шунга яраша унинг обрўсини кўтаришга, уни халқ олдида шарманда қилмасликка ҳаракат қилишингиз керак. Хатолар устида ишлашни ўрганинглар, хатони юзингизга айтадиган инсон ҳеч қачон сизга душман бўлмайди. Биз ҳам кўпчилик қатори шу юрт фарзандларимиз, юртимиз ривожланиб кетишини ҳоҳлаймиз. «Суриш керак» идеологияси «қайтиш керак»ка ўзгаришини истаймиз. Президентнинг ўзи танқид қилинглар деб турган пайтда, нега сизлар бизнинг админимизга босим ўтказасизлар? (Қўшимчасига, бугун деярли барча админларимизга бир кишидан номаълум линк смс-хабар тариқасида юборилди. Тузоққа тушириш режаси натижа бермади.)

Ёдингизда бўлса, бундан аввал бир неча маротаба бизга ҳеч қандай босим ёки тазйиқлар бўлмаганлигини, биз бемалол ўз фаолиятимизни юритиб келаётганлигимизни айтиб, юртимизда сўз эркинлигини таъминлаш замирида олиб борилаётган ислоҳотларни олқишлагандик. Аммо бугунги нохуш янгилик кўнглимизни хира қилди. Умид қиламизки, бу шунчаки оддий бир тушунмовчилик бўлиб қолади ва бундан кейин олдингидек сўз эркинлиги тўлиқ кафолантирилади.

Темур Малик

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Баъзида майда-чуйдаларнинг: “Бу одам театрни булғаб келган, эҳтиёт бўл, санинг тагингга ҳам сув қўяди” деганларини узоқ-узоқ (иккинчи, учинчи оғиз) дан эшитиб қоламан.
Бу гапга 5 йил давомида сабр қилиб келдим ва мусулмончилик андишаси сабаб жим юргандим, аммо орқаравотдан мен ҳақимда ҳар хил гаплар болалайвергач бугун ушбу “пост”ни қўйишга ва холислар билан Театрдаги “иш”им билан боғлиқ ҳақиқатни бўлишмоқни ихтиёр қилдим…
Қорори эса ихтиёрингизга ҳаворла! Агар ушбу сўзларим ёлғон ва туҳмат бўлса, марҳамат Сурхондарё вилоят мусиқали драма театри мени Судга беришсин!
Мен драматург сифатида Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзосиман. Ёзган 15 та драмадан 7 си саҳналаштирилган. Битта асарим кўнглимдагидек саҳналаштирилмагани учун ўзим воз кечганман.
Иккитаси, бири асар сифатида, иккинчиси спектакл сифатида (2014 ва 2018 йиллар) республика миқёсида ўтказилган театрлар фестивалида 1 – ўринни олган.
Ёзувчи сифатида 3 томлик ҳикоя ва қиссалар тўпламларим бор. Нокамтарлик бўлса-да, қаламимнинг кучига ишонаман, асарларим мени ўқувчилар ва ижодкорлар ҳузурида уялтирмайди. Ушбу асарларимни ёнимдан харажат қилиб китоб чиқаришни ор биламан. Шу боис, даври келишини кутаяпман.
2008 йилнинг май ойидан, 2015 йилнинг 1 августига қадар М. Уйғур номидаги Сурхондарё вилоят мусиқали драма театрида адабий маслаҳатчи бўлиб ишладим. Театрда “ўйин” ва кўзбўямачиликлар кўп бўлди. Раҳбариятга қарши турдим. Саҳналаштирилаётган бир нечта спектаклларни талабга жавоб бермаганлиги учун йўққа чиқардим. Театр бош режиссёри Мансур Равшанов ва театр директори Муяссар Қорақуловалар билан бир йилдан ошиқроқ вақт қаттиқ тортишдим.
Келинг, оддий далиллар билан фикрларимни асослайман:
1) Раҳматли Рисхивой ака Муҳамаджоновнинг «Ойдин» номли асарини театр бош режиссёри, Ўзбекистон санъат арбоби, 55 йиллик (стаж) тажрибага эга, 80 ёшли Мансур Равшанов қариндошлари, ёш йигитчалар (О. Муҳитдинов ва А.Жумаев) га саҳналаштирди. Спектакль жанр талабларига мутлақо жавоб бермасди. Адабий маслаҳатчи сифатида халқ ва давлат олдидаги вазифам, ҳақиқатни айтиб, театр Бадиий кенгашида ушбу спектаклни йўққа чиқардим, аммо тан олишмади.
«Эътироф-2014» да ушбу спектакль «Йилнинг энг яхши спектакли» номинацияси ғолиби бўлди.
Кўпчилик қатори мен ҳам ҳайратда эдим!
«Мана, Эркин Норсафар ўзини ақлли санайди, Республикада аҳмоқлар ўтиргани йўқ! У спектаклни «Ноль»га чиқарган бўлса, бошқалар «Йилнинг энг яхши спектакли» номинациясини беришармиди. У театрнинг душмани!» деб айюҳаннос солишди.
Бир муддат ўтиб, Тошкентдаги ижодкорлар ўртасида фестивалдаги бу каби ноҳақлик борасида норозилик пайдо бўлди.
«Маънавият ва маърифат» телеканалида Шоира Раупованинг «Премъерадан сўнг…» деб номланган кўрсатувида (2015 йил) ушбу («Ойдин») спектакли томошабин ва иштирокчилар томонидан қаттиқ танқидга учраб, йўққа чиқарилди.
Ёш режиссёрлар нима деб жавоб беришни билмай, актёрларни айблашди. Бу нотўғри гап эди. Чунки театрда жуда забардаст актёрлар борлигини ўзим эътироф этаман! (Ўша кўрсатув 3 маротоба эфирга узатилди)
2) Муҳаммад Бобоевнинг ҳазрат Баҳоуддин Нақшбандий ҳаётларига бағишланган «Оқ ёмғир» деб номланган спектакли Мансур Равшанов томонидан саҳналаштирилди.
Мен Равшановга спектакл талабга жавоб бермаслигини, уни саҳналаштирмасликни айтдим. Чунки, бу ҳам вазифамга киради. У мени эшитмай, 3 ой давомида спектаклни саҳналаштирди.
Ушбу спектаклни театр Бадий кенгашида 56 та хатосини санаб бериб, йўққа чиқардим.
(Ушбу жараён Сурхондарё вилоят телерадиокмопанияси томонидан ёзиб олинганди. Эшитишимча, бир нусхаси вилоят МХХ да сақланмоқда.)
Бу катта жанжалга айланиб кетди. Узоқ чўзилган можарога Маданият вазирлиги, «Ўзбектеатр» ИЧЧБ си, Диний идоралар ва ҳатто МХХ ҳам аралашди.
..Ниҳоят, мен ғолиб бўлдим, «Оқ ёмғир» спектакли репертуардан олиб ташланди.
Бу мен билган, сизга билдирмаётган ҳақиқатнинг юздан бири, холос.
Улар мени жамоанинг олдида ёлғончи, туҳматчи ва ғийбатчига чиқаришгани учун ҳақлигимни исботлаш, шаънимни булғалишдан сақлаш мақсадида Ўзбекистон Маданият вазирлигига, Сурхондарё вилоят ММХ га, “Ўзбектеатр” ИИЧБга, Сурхондарё вилоят Маданият ва спорт ишлари бошқармасига театрдаги кирдикорлар борасида 36 варақ хат йўлладим.
Ўша, 36 варақ хатда ҳамма-ҳаммаси батафсил ёзилган.
Вазирлик ҳам, “Ўзбектеатр” ИИЧБ ҳам, вилоят Маданият ва спорт ишлари бошқармаси ҳам эътибор беришмади. Натижада, 2015 йилнинг 1 август куни, меҳнат таътилида юрган вақтимизда ноҳақлик, турли тазйиқлар ўтказиб, ишдан кетиш ҳақимда аризамни ёздириб олишди.

Хўш, шундан кейин ҳам мен театрни булғаган бўлиб чиқаманми? Мен халқ ва мамлакат манфаатини ҳимоя қилдим. Бу-бурчим эди. Менга «Сен ўзи нима иш қилдинг» деб иддаолар қилишди. Мен ҳамма жойда вазифамни ситқидилдан бажаришга ҳаракат қиламан. Юқоридаги, театр билан боғлиқ ҳақиқат эса, фикримнинг яна бир далилий исботи. Қолгани, вазирлик ва ҳукумат вакиллари, давлат органларининг иши!
Банк тизимида ишлаб юрганимда ҳам кўп ноҳақликларга дуч келдим. Тўғри гапим учун мени у ерда ҳам сиғдиришмади. Ўша вақтда мени Банкда сиғдирмаганларнинг барчасининг кейинчалик қинғирликлари фош бўлиб, Банк тизимидан ҳайдалишди. Ҳозир бир нечтаси таксичилик қилиб, ёки у ер бу ерда майда ишлар билан кунларини ўтказиб юришибди.
Мени ҳам ҳозир бир ҳовуч нусхалар «Матбуотни булғаяпсан» деб сиғиштиришмасликка ҳаракат қилишаяпти. Менинг ягона айбим, Матбуотнинг жамиятимизда ўз ўрнига эга бўлишини истайман!
Каримов даврида Матбуот қул эди. Йўқ эди. Югурдак эди. Аммо, Муҳтарам Юртбошимиз Матбуотга катта эътибор қаратиб, унинг жамиятда ўз ўрнига эга бўлишини, мамлакат тараққиёти ва халқ фаровонлиги, маданияти ва маънавиятида ўз ўрнига эга бўлишини истаяпти.
Аммо жойлардаги раҳбарлар Матбуотни ҳали ҳануз ўз каръераси учун хизмат қиладиган югурдакка айлантиришмоқчи бўлишаяпти. Менга қарши бўлган баъзи, раҳбарлардан манфаатдор, лаганбардор журналистлар эса буни қўллаб-қувватлашаяпти.
Мен эса бунга йўл қўйишни истамайман. Сабаби, матбуотда эркинлик бўлмас экан, у жамиятдаги ўз вазифасини тўлақонли бажара олмайди! Мен Матбуотни битта-иккита «раҳбар»нинг каръераси учун эмас, Президентимиз истаётганларидек мамлакат манфаати учун хизмат қилишини истайман!
Ижтимоий тармоқда ва Матбуотда бир нечта танқидий чиқишлар қилиб, дейлик: «Ижодкорлар уйи», «Маданият ходимлари учун» қурилган уйлар, «Шеробод туман ҳокимининг қилмишлари» борасида, мажбурий обуна билан боғлиқ: Матбуот ва «Матбуот тарқатувчи»лардаги ўйинлар ва яна ҳокозолар орқали бир зўрнинг думини босиб қўйдим. Энди эса, унинг гумашталари, югурдаклари мени ёлғизлатиш, тизимдан йўқотиш учун эртаю кеч бош қотиришмоқда.
Чунки улар ўша «улуғ»идан манфаатдор!
Мен ҳам раҳбарларнинг оёғини ялаб, лаганбардорлик қилсам, жим юрардим. Атрофимда фитна ҳам бўлмасди. Ишлардан қувилиб, йиллаб ишсиз юриб, еяримга нон топа олмай қолар даражада муҳтожликни ҳам бошимдан кечирмаган бўлардим.
Одам табиатидан айро бўла олмайди! Ноҳақлик ва адолатсизликни кўрсам, қандай қилиб бошимни балолар уясига тиққанимни билмай қоламан!
Мен бор йўғи Шахс бўлишга ҳаракат қилаяпман. Талай ҳамкасабалрим сингари жимгина ҳашарот бўлиб яшашни истамайман. Фаровонликда ҳашарот бўлиб яшаганимдан кўра, ярим оч Шахс бўлиш мен учун шараф! Мен бор-йўғи, мамлакат тараққиётига нимадир иш қилиб, ўз ҳиссамни қўшни истайман.

Шу ўринда, «Театрни булғади» ва «Нима иш қилдинг, қўлингдан нима келади», деяётганлар учун яна бир гап!
Вилоят мусиқали драма театрида Фарҳод Болтаев исмли иқтидорли ва салоҳиятли актёр ва режиссёр бор! Марҳамат, Маданият вазирлиги эътибор қаратиб, шу йигит билан менга театр саҳнасини бир мартага бўшатиб берсалар, спектакль қандай саҳналаштирилишини кўрсатардик!
Маданият вазирлиги ушбу спектакль учун менга ажратадиган 10 миллиондан ортиқроқ бўлган маблағдан воз кечаман!
Бизга имконият беришсин, ишни кўрсатамиз!

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Тахминан бундан 2500 йил аввал юнон олими Геродот ўзининг машҳур Тарих китобини ёзган. Ўлкамизда дунёвий илмлар гуллаб яшнаган 10-11 –асрларда Беруний, Ибн Сино, Фаробий ва бошқа олимлар юнон олимларининг китоблари билан таниш бўлганлиги маълум. Аммо, Геродотнинг Тарих китобини улар тилган олганликларини ҳозиргача бирон манбада учратмадим. Бу китоб бизга рус истилоси орқали, рус олимларининг таржимаси орқали кириб келди.
Грек манбаларини ўрганишни рус олимлари XVII асрдаёқ бошлаб юборгандилар. Биринчилардан бўлиб Геродотнинг «Тарих»ини рус тилига таржима қилган шахс, тарихчи Андрей Лизлов эди, у рус ва Fарбий Европа тарихий манбаларидан яхши хабардор эди. Лизлов турк тили ва тарихини ҳам яхши билган. Тарихчи 1649 йилда Краковда нашр қилинган С.Старовольскийнинг «Турк қайсарининг саройи» («Двор цесаря турецкого») асарини поляк тилидан рус тилига ўгирган эди.
А.Лизлов «Скифлар тарихи» номли асарини қўлёзма шаклида 1692 йилда ёзиб тугатади. Бу асарни ёзувчи ва жамоат арбоби Н.И.Новиков 1776 йилда қисман, 1787 йилда эса тўлиқ чоп эттиради.
А.Лизлов асари бошида турклар ва татарлар скифлардан келиб чиққанлигини исботлайди. Кейинги бобларда Европа халқлари ва русларнинг скифлар авлоди бўлмиш турк ва татарлар билан муносабатлари тарихини ёритади. Геродот тарихини ўрганган мутахассис А.А.Нейхардт А.Лизлов асарларини ўқиб, уларнинг шартли эканлигини қайд этади [Нейхардт А.А., 1982, 9]. Скифлар бўйича бошқа мутахассис С.А.Семенов-Зусер эса ушбу асарнинг «Россия тарихидаги биринчи таниқли асар»лигини қайд этади [Семенов-Зусер С.А., 1947, 11].
XVIII аср бошида скифларга қизиқиш кучаяди. Айниқса, бу масала Россия императори Пётр I ни қизиқтиради. У славянларнинг келиб чиқиш тарихини яратиш учун олмон олими Г.В.Лейбницга мурожаат қилади. У эса 1708 йилда императорга ёзган хатларининг бирида «мен сарматлар деганда славян қабилаларининг аждодларини тушунаман, кейинчалик бу сўз славян ва славлар номи билан танилганлар»,-дейди [Лейбниц Г.В., 1873, 211].
Скиф-сарматлар масаласини ўрганиш учун 1725 йилда Петербург фанлар Академиясига Германиядан Готлиб Зигфрид Байер чақирилади. Унинг хулосаси шундай: скифлар – Осиёдан келган халқлар; славянлар – автохтон халқ, шунинг учун скифлар славян эмас. Унинг фикрича скифларнинг авлоди финлар, ливлар ва эстлардир [Нейхардт А.А.,1982, 12]. Бу ерда қизиқ бир ҳолат бор. Мисол учун Готлиб Байер сўзлари аслида туркий сўзлардир. Олим ўзининг ҳам исми ва фамилияси скифча эканлигини билганмикан?
XVIII аср рус тарихчиси В.Н.Татишев скиф сўзини йиғма (жамланма) ном деб ҳисоблайди. Унинг фикрича скифлар жумласига славянлар, сарматлар, турклар, мўғуллар, Германлар, Эрон ва Хитойлар киради. Европаликлар 13-асрдан бошлаб скиф сўзи ўрнига татар сўзини ишлата бошлаганлар [Татищев В.Н., 1962, 232-233].
М.В.Ломоносов эса скифлардан финлар, сарматлардан славянлар тарқалганлигини қайд этади [Нейхардт А.А., 1982, 17-18].
Рус олимлари А.Лизлов, В.Н.Татишев ва бошқалардан ташқари ғарб олимлари ҳам аввал шу фикрда бўлганлар. XIX асрда инглиз олими В.Митфорд «Дунёда шундай жойлар борки, у ердаги аҳоли бошқалардан урф-одати ва ҳаёт тарзи билан кескин ажралиб туради. Бу халқни греклар скит, замондошлар эса татарлар дейишади»-дейди. [Митфорд В., 1838, 419]. Шуни ҳам қайд этиш керакки, ўша пайтда европаликлар татар деганда – шарқдаги барча халқларни, асосан, мусулмон туркларни тушунганлар.
XIX аср ўрталарида рус тарихчилари ва географлари скифларнинг туркийлигини шубҳага олмаганлар. Масалан, Р.Латама 1854 йилда рус география жамияти Хабарномаси (Вестник)да шундай ёзган: «Ҳозирги пайтда скифларнинг туркийлигини исботлаш учун … махсус далиллар талаб қилинмайди» [Латама Р., 1854, 45].
XVIII аср охирида скифлар тарихи билан Н.М.Карамзин ҳам қизиқиб қолади ва хулосада у Геродот даврида Европа ва Осиёнинг баъзи халқлари скифлар ва сарматлар деган йиғма этноним билан аталганликлари ҳақидаги тўхтамга келади [Карамзин Н.М., 1818, 5-12].
XIX асрда ўтказилган археологик қазишма ишларидан маълум бўладики, Геродот ва бошқа юнон олимлари Европа ва Осиё тарихини тўғри ёритганлар. Шунинг учун ҳам рус зиёлилари Геродот ва бошқа юнон тарихчиларининг асарларини рус тилига таржима қилиб, чоп этиш ишларини кечиктирмаганлар. Ўлка тарихини ўрганиш учун кенг имкониятлар яратганлар.
Илгари, Вильно ва Қозон университетларида дарс берган академик Э.И.Эйхвальд Геродотнинг «Тарих»и бўйича тадқиқот, изланишлар олиб боради ва ундаги маълумотлар орқали славянлар, финлар, турк ва мўғуллар тарихини тиклашга уринади. У скифлар битта халқ эмаслигини, скифлар деганда ҳозир ҳам ўша ҳудудда яшовчи халқлар тушунилганлиги ҳақида хулосага келади [Эйхвальд Э.И., 1838, т. 27].
XIX аср бошларида қатор халқлар тарихи муаммолари билан шуғулланган П.Ф.Сум: «– скифлар, сарматлар, аланлар ўрнига кейинчалик турк қабиласи бўлган хунлар келганлар, сармат сўзи, туркча сар – «сариқ» сўзидан келиб чиққан бўлиб, сариқ одамлар маъносини беради»-дейди [Сум П.Ф., 1846, 3, 15]. Олмон тарихчиси Б.Г.Нибур скифларни мўғуллар деб ҳисоблайди ва туркларни ҳам улар таркибига киритади [Нибур Б.Г., 1847]. Асрнинг иккинчи ярмида, яъни 1870 йилда А.Д.Мордтман Лейпциг шаҳрида миххатлар бўйича олиб борган тадқиқотларини эълон қилади ва скифлар турк тилида сўзлашганликларини қайд этиб, бу тил ўша пайтда (Геродот даврида -А.Ш.) Ўрол-олтой тил оиласидан ажралиш жараёнини бошдан кечираётганлигини айтади [Мордтман А.Д., 1870, 66-77].
К.Цейсснинг 1837 йилда эълон қилинган тадқиқотлари скифлар тарихида янги босқич бошланганидан дарак беради. У илк бор, скифларни эроний тилда сўзлашувчи қабилалар таркибига киритади. Унинг тахминича, диний, географик жойлашув ва скиф ҳамда форсий тиллардаги бир хилликлар шундай хулосага келишига сабаб бўлган [Доватур А.И.,…, 1982, 47].
Бошқа олмон олими К.Нойманн эса айнан диний ва тиллар уйғунлигидан келиб чиқиб, скифлар – туркийлар, сарматлар эса славянлар эканлигини қайд этади [Доватур А.И.,…, 1982, 50].
П.И.Шафарик скифлар туркларни ўз таркибига олувчи мўғуллар; сарматлар эса форслар; будин ва неврларни славянлар деб ҳисоблайди [Шафарик П.И., 1948; Доватур А.И.,…, 1982, 48].
XIX аср 60-йилларида К. Мюлленхофф скиф ва сармат сўзларини ҳинд-европа тиллари нуқтаи-назаридан ўрганиб чиқиб, скифлар асосан эроний тилларда сўзлашувчилар бўлиб, улар Эрондан анча шимолда ҳам яшаганликларини, жумладан, шулардан бири осетинлар эканлиги ҳақида хулосага келади [Доватур А.И.,…, 1982, 53].
К.Мюлленхоффдан кейин скиф-эрон назарияси кўпчилик тарихчилар ва лингвистларнинг эътиборини тортадики, улар бу назарияни кучайтириш учун турли-туман қўшимча ҳужжатлар топа бошлайдилар. Ушбу назариянинг ўзига тортадиган жозибаси шундан иборат эдики, у орқали ҳинд-европа халқлари келиб чиққан ота юртларини кенгайтириш имкониятига эга бўлаётгандилар. Бу йўналиш олимларининг бошқалардан ажралиб турадиган томони, улар бошқача фикрловчиларга нисбатан ўта жипсликда ҳужум уюштирар, айри фикрловчиларни ўта қаттиқ танқид қилишар, уларни «майдакаш, саводсиз олимлар»-дейишарди ва бу билан ўзларининг назарияларидаги далилларнинг кучсизлигини билдириб қўйишарди.
Танқидларга қарамай, скиф ва сарматлар туркийлар эканлигини исботламоқчи бўлганлар ўша пайтларда ҳам топиларди. Баъзида бундай олимлар миллати турк бўлмаган олимлар ичидан ҳам чиқиб қоларди. Масалан, 1904 йилда О.Франке Хитой манбаларининг Ўрта Осиё скифларини аниқлашда тутган ўрни билан боғлиқ китобини эълон қилади [Дурмуш, 1993, 17].
Унинг қайд этишича, хитой манбаларида ўрта осиёлик скифлар икки номда: саи ва сак этнонимларида учрайди. Олим «саи» дегани, хитой тилида «саки»ни билдиради, деган фикрни илгари суради. Яъни «саи ванг» дегани – «шоҳ саклар» деганидир [Дурмуш, 1993, 27-28] (Қадимги Хитой манбаларида ҳам «шоҳлар авлоди» ҳақида фикр бўлганига эътибор беринг).
Археологик қазишма ишлари натижасида Дунайдан бошлаб, Хитойнинг Fарбий чегарасига қадар ерларда скифлар (саклар, саилар, ишгузлар) яшаганликлари аниқланган.
Устоз М.Закиевнинг фикрига кўра, скид (скиф) этноними эрамиздан олдинги III асрдан бошлаб, ўз ўрнини Геродот тилга олмаган сармат, кейинчалик савромат сўзига, савромат сўзи ўз навбатида эрамиздан олдинги I асрда алан ва ас сўзларига ўз ўрнини бўшатади.
Шуниси қизиқарлики, скифлар тарихи билан шуғулланган туркшунослар бу манбаларни лингвистик, мифологик, этнологик нуқтаи-назардан ўрганиш жараёнида скифлар ва сарматларнинг турк тилида сўзлашганликларини аниқлаганлар.
Масалан, 1880 йилда венгер туркшуноси Геза Куун «Куманикус Кодекси» асарида скифларнинг туркийзабонликларини рад этиб бўлмас далиллар билан исботлаб беради [Куун, 1881, LVII-LVIII].
Хасан Ато Абуший ҳам скифларнинг туркийзабонлигини ишонч билан исботлайди. У 1909 йилда «Туркий қавмлар тарихи» асарини ёзади [Габаши Х.Г., 1909, 54].
Таниқли татар тарихчиси Ходи Атласи «Сибир тарихи» китобида қадимги юнонлар тилга олган Скифия ҳамда эронликлар қайд этган Турон, ҳозирги Туркистонга тўғри келиши ҳақида хулосага келади (Х.Атласи., 1993,21).
Ўз вақтида, Франциянинг Сорбонна университетини битирган, Европанинг асосий тилларини яхши билган турк ва татар олими Садри Мақсуди Арсал ҳам скифларнинг асосий қисми туркий тилда сўзлашганлигига эътибор қаратади.[Арсал, 1930, 8].
Туркийларнинг машҳур тарихчиси Заки Валиди Тўғон ҳам ўз тадқиқотлари хулосасида юқоридагига ўхшаш фикрни илгари суради. [Валиди А.-З., 1981, 34].
Садри Мақсуди Арсалнинг қизи кўпгина роман, герман ва турк тиллари билимдони Адила Айда қадимги Римда яшаган этрускларнинг туркийлигини исботлаб, бу борада турк тарихчиларининг жаҳон Конгрессида маъруза қилади. [Адиля Айда, 1979, 287-292].
Совет Иттифоқидаги расмий тарихий фан скифлар-саклар –сарматларни эроний тилда сўзлашувчилар деб ҳисоблашига қарамай, баъзи туркшунослар жасорат ила скифларнинг туркийзабонлигини айтишган. Масалан, қозоқ олимларидан А.С.Аманжолов, О.Сулаймонов, К.А.Акишевлар скифлар қозоқларнинг аждоди эканлигини баралла айтганлар [Аманжолов А.С., 1971; Сулейменов О., 1975; Акишев К.А., 1978].
Қозоқ олимларининг бу асарлари ичида Ўлжас Сулаймоновнинг «АЗиЯ» асари жуда катта шов-шувларга сабабчи бўлган. Муаллиф унинг ўзбек атамаси келиб чиқиши ҳақидаги фикрини кескин равишда рад этиш билан биргаликда, унинг асари Марказий Осиё туркийлари тарихини ўрганиш учун ўша «метин панжара»ларни синдиришда катта аҳамият касб этганини қайд этади.
Кавказшунос олимлар И.М.Мизиев ва К.Т.Лайпановлар 1986 йилда скиф-сармат ва аланларнинг асосий таркиби туркийзабон эканликларини лингвистик, археологик, этнологик маълумотлар таҳлили асосида исботлаб берганлар [Мизиев И.М., 1986, 35-56, 123-138; Мизиев И.М., 1990, 51-72; Лайпанов К.Т., Мизиев И.М., 1993, 45-86].
1993 йилда турк олими И. Дурмуш «Скитлар. Сакалар» («Skitler. Sakalar») номли монографиясини эълон қилади. Олим ўз асарида скифларга оид лингвистик, археологик, этнологик маълумотларни таҳлил қилади ва скифлар (саклар)нинг туркий тилда сўзлашганликларини рад этиб бўлмайдиган далиллар билан исботлаб беради [Дурмуш И., 1993].
Булғор татарлари этник илдизини ўрганиш борасида М.Закиев ҳам скиф-сарматлар масаласи билан тўқнаш келади ва бу ҳақда «Татар халқининг скиф-сармат илдизлари» номли мақола ёзади [Закиев М., 1995а, 37-58].
Кейинги пайтларда скиф-эроний назарияни рад этиб, скиф-турк концепциясини ёқловчи асарлар кўпаймоқда. Шулар жумласига Фиридун Агаси ўғлининг лингвистик таҳлилларга асосланган асарларини мисол тариқасида келтириш мумкин [Фиридун Агасыоглу, 2000, 77-133].
Юқорида М.Закиевнинг асарларидаги парчалар таржимасидан кўрганимиздек, скифлар, саклар, сарматлар ва бошқа исмлар ҳақидаги баҳс-мунозаралар 200 йиллардан буён давом этиб келмоқда.
Скитларни эронийлар дегувчи эроншунос олим, филология фанлари доктори В.И.Абаев (осетин тилида – Абайты Иваны фырт Васо; 2 (15) декабрь Грузия — 12 марта 2001, Москва) нинг фикрича, Таргитай сўзи форсча ДАРFА (мангу ёки ўткир) ва ТАВА (куч, қувват) сўзларидан ташкил топган. [Абаев В.И., 1949, 163; Миллер Вс., 1887, 127].
Таргитайнинг катта ўғлининг исми – Липоксай сўзини В.И.Абаев олмон олими М. Фасмернинг фикрига асосланиб: «унинг иккинчи қисмини ксая/хсай сўзи» дейди, «унинг маъноси – нур таратиш, ялтираш, ҳукмронлик қилиш; осетинча эса «княгиня», «тонг» маъносини англатишини айтади. Унинг фикрича, сўзнинг биринчи қисми номаълум, балки эронча ХОРСЕД қуёш сўзидан олинган бўлиши эҳтимол»,- дейди.
Таргитайнинг иккинчи ўғлининг исми профессор В.И.Абаев фикрича, Арпоксайдаги биринчи уч ҳарф «апр» бўлиб, ундаги «ап» эронча ўзакда «сув» ва осетинча «ра», арф «чуқур», апра «сув чуқурлиги»; хсая – шоҳ; апра-хсая «сув шоҳи» [Абаев В.И., 1949, 189].
Таргитайнинг учинчи ўғли Колоксай ҳақида немис олими М. Фасмер ва Абаевларнинг фикрича Колаксай сўзининг иккинчи қисмидаги Хсай – «ярқираш, ҳокимлик қилиш», осетин тилида «хсарт» – «жасорат», хсиня – княгиня, хсед- тонг ва ҳоказо. Сўзнинг биринчи қисми «Кол», балки қадимги эрончасига хвар-хшаита «қуёш»дир [Абаев В.И., 1949, 189].
Скиф-эрон назариётчилари баъзан бу сўзни форсча Сколахшай дейишиб, Колоксойни скол (сколот)/скифлар – форс шоҳлари қабиласи бошлиғи дейишади [Доватур А.И., 1982, 207—208].
М.Закиев эса қуйидагича фикр юритади: турк тили этимологияси бўйича Колоксай, қўли- оқ-сой «қўллари оқ, муқаддас қабила» ёки иккинчи фараз «кола»-қалъа-шаҳар-пойтахтни англатиб, бу сўз ўшанда арабчадан олинган бўлиши мумкин.
Устоз М.Закиевнинг Таргитай сўзи бўйича хулосаси қуйидагича:
Устоз М.Закиевнинг Таргитай сўзи бўйича хулосаси қуйидагича:
Таргитайдаги «тарги» ёки «тариқ» ва «сой» – «той» яъники қадимги турк тилидаги «уруғ», «қабила» маъносини ифодалайди. Яъни, Таргитай сўзи туркий тилда «Тариқчилар уруғи» ёки «деҳқонлар уруғи бошлиғи» маъносини англатади.
Академик М.Закиев Липоксайни: «Лип» – қадимги форс тилидан чегара, «ок» – оқ, олийжаноб, бой; «сой»-олдинги хулоса каби қабила, уруғ номи бўлиб, Чегарани қўриқловчи қабила маъносини беради».
М.Закиевнинг Таргитайнинг иккинчи ўғли Арпаксай ҳақидаги фикрича, бу ерда Арпа – дон экини, оқсой – муқаддас уруғ, олийжаноб уруғ. Туркий этимология бўйича Арпаксай «деҳқонлар қабиласи бошлиғи».
Таргитайнинг учинчи ўғли Колоксай бўйича М.Закиев фикри: турк тили этимологияси бўйича Колоксай, қўли- оқ-сой «қўллари оқ, муқаддас қабила» ёки иккинчи фараз «кола»-қалъа-шаҳар-пойтахтни англатиб, бу сўз ўшанда арабчадан олинган бўлиши мумкин.

М.Закиев Скиф сўзи бўйича қуйидагича фикр билдиради:
Бу сўз Скиде –искид–искуз–Ишгуз [Закиев М.З., 1995, 23, 40—41]. Яъни М.Закиевнинг фикрига кўра: Ашгуз – Ишгуз – Искуз – Искид – Скид – Скит- Скиф (русчасига). Чунки, руслар Тракияни – Фракия, Тиссагетни – Фиссагет ва ҳоказо дейишади. Геродот Тракия (Фракия)да энг яхши қабила сифатида гетларни тилга олади (Геродот «Тарих» IV, 93).
Кўриб турганимиздек иккала совет кейинчали Россиялик В.И.Абаевнинг ва Татаристонлик М.Закиевнинг фикрларида тахмин унсурлари мавжуд.
Мен бу бешала сўздаги тахмин унсурини камайтиришга, алқисса йўққа чиқаришга уриниб кўраман.
Агар биз В.И.Абаевнинг фикрига биноан Таргитай сўзини ДАРFАТАВА деб олсак, мўғул тилидаги ДОРУFА сўзи қачонлардир Ҳоким маъносида ишлатилганлиги тарихан маълум бўлиб, бу сўзнинг форсча илдизига шубҳа уйғонади. Тарғитой қаерда-ю, Дарғатава қаерда?
М.Закиевнинг фикридан келиб чиқадиган бўлсак, Таргитай яшаган скифлар юрти аҳолиси Геродот даврида ҳам асосан кўчманчи бўлган.
Геродот “Тарих” IV китоби 7-бобида шундай дейди: “…скифлар мамлакати (Дашти қипчоқ–А.Ш.) қадимда кимсасиз бўлиб, дастлабки инсон Тарғитой бўлган” (“Қадимги тарихчилар Ўрта Осиё ҳақида”YURIST-MEDIA MARKAZI” Тошкент-2008 йил 8-бет).
Демак, Геродот айтаётган скитларнинг бобоси Таргитай бу ерга, яъни Дашти Қипчоққа Доронинг эрамиздан олдинги 514-йилдаги юришидан ҳам минг йил аввал келган!
Геродот дашти қипчоқликлардан Тарғитойнинг Дашти қипчоққв қачон келганлигини сўраб шу хулосага келяпти. Аслида Дашти қипчоқ аҳолиси Геродотга «Тарғитойнинг Дашти қипчоққа келганлигига (Геродот даврида) 2300 йил бўлди» дейиши керак эди. Аммо, бундай демаганлар. Чунки, улар саноқда адашганлар.
Абулғози ҳам, Геродот фикрини тасдиқлаб, Дашти қипчоқдаги биринчи одам Қипчоқ эканлигини айтяпти. Аммо, Абулғозида аниқ сана бор. Қипчоқнинг Дашти қипчоққа келиши билан Чингизхон даври оралиғи 4000 йил. Мана ўша маълумот:
«Ўғуз хоннинг замонидин Чингизхон замониғача Тин ва Атил ва Ёйиқ, бу уч сувнинг ёқасинда қипчоқдин ўзга эл йўқ эрди. Тўрт минг йилғача ул ерларда ўлтурдилар. Анинг учун ул ерларни Дашти Қипчоқ дерлар» (Абулғозий «Шажараи турк» Т.-1994 йил «Чўлпон» нашриёти 22-бет).
Геродот замонида Дашти қипчоқдаги скитлар юртига Дунай дарёси орқали бостириб келган Дорога макр ишлатиб, унинг армиясини толиқтириш учун турли-туман жойларга Ўғузхоннинг навкари Қангли ўйлаб топган аравада хотин-халажи-ю, бола-чақасини миндириб қочиб юрган Идантирс, кўчманчи эди. У қочиб кетатуриб, Доро отлари учун озуқа бўлмасин деган маънода даштдаги ўтларни ҳам ёқиб юборар эди. Скитлар бошлиғи Идантирс Волга бўйигача қочиб, Доро армиясини ҳолдан тойдиради. Очиқ жанг қилмай қочиб юрган Идантирсни қўрқоқликда айблаб, тўхташга мажбур қилиш учун Доро унга «нега мендан қочиб юрибсан?»-деган маънода хат юборади. Шунда скитлар подшоси Идантирс «мен сендан қочаётганим йўқ. Аввал, қандай яшаётган бўлсам, худди шу тарзда яшаяпман. Менинг муқим уй-жойим, яшаш манзилиб йўқки уни қўриқласам. Агар сен мен билан жанг қилмоқчи бўлсанг, менинг ота-боболарим кўмилган мозорларни топиб уни бузишга уриниб кўр. Шунда менинг жанг қилиш, қилмаслигимни биласан»-дейди. Мана шу эпизоднинг ўзиям Скитлар деҳқончилик қилмаганлигини билдиради. Чунки, деҳқончилик эса ўтроқ ҳаётни талаб қилади.
Шунинг учун М.Закиевнинг Таргитай – «Деҳқонлар отаси» деган маънони ифодаловчи далилларини ҳам инобатга олиб бўлмайди.
Баҳодирхон билан Геродот келтираётган маълумотлар йиллар бўйича 1300 йилга фарқ қилаётган бўлса-да, Тарғитай бу ерларга бошқа юртдан келганлиги маълум бўлмоқда.
В.И.Абаев ва М.Закиевлар Таргитай, Липоксай, Арпаксай, Колоксай сўзлари этимологиясини топишда туркий тил ва туркий менталитетнинг бир жиҳатини эътибордан қочиришаяпти.
Туркий тиллар ўзакларнинг елимланишидан иборат бўлиб, ҳар бир ўзак алоҳида маъно бериши, улар алоҳида ишлатилиши ҳам мумкинлигини биринчи бобда айтиб ўтдик. В.И.Абаев эрон (форс)шунос бўлганлиги учун уни тушунса бўлади, аммо М.Закиев жуда катта туркшунос олим.
Икки юз йилдан буён тарихчи олимлар бўғин тагида қанчалик катта тарих ётганини билишса эди!!!
Туркий тилнинг мана шу хусусиятини инобатга олсак, Геродотнинг Тарих китобидаги асосий қаҳрамонлардан бири бўлган Таргитай, Липоксай, Колоксай сўзларининг қуйидагича ечимига дуч келамиз:
1. Тар-Гит-Ай;
2. Лип – Окс – Ай;
3. Арп- Окс – Ай;
4. Кол – Окс – Ай.
Бу сўзлардаги ўзакларни шарҳлашга ўтамиз.
Таргитай сўзидаги «Тар» – Турк, Тангри сўзлари бўлиши мумкин. Бироқ бошқа вариант бор. Тар – бу ҳозирги тилимиздаги Тор. 4800 йил аввал унинг шакли Тар бўлган ва бу сўз ҳозирги Ипни билдиради.
Бу ип кўчманчи учун жуда аҳамиятли, муҳим сўз. Бу Тар камоннинг тори. Камон эса кўчманчининг энг муҳим қуроли. Тар бу аравани отга бойлайдиган восита. Арава эса кўчманчининг уйи, аёли, болалари. Тар қанчалик мустаҳкам бўлса кўчманчини душман ҳамласидан сақлайди, аравадаги болаларини эса кўчиб яшашини таъминлайди.
ТарХон – дейишди Миср пирамидасидан чиққан кўйлак номини.
Тархон дегани туркий давлатда Олий мансаб бўлиб, Хонга энг яқин киши дегани ҳам. Темучин (Чингизхон)ни Ўнгхон ҳужумидан огоҳ қилган ёш йигитларга тархон унвони берилади. Бу унвоннинг қандай улуғ эканлигини Мирзо Улуғбек «Тўрт улус тарихи» асарида шундай келтиради:
«Ўнгхон томонидан қасд қилинганидан огоҳ қилган икки гўдакни тархон қилдилар.
Тархон шундай одамки, барча жарималардан озод ва эркин, қай лашкарда бўлмасин, қандай ўлжани қўлга киритмасин, ҳеч ким ундан бирор нарса ола олмайди, унга тегишли бўлади ва буюрдики, қачон хоҳласа даргоҳга ижозатсиз ва дастурсиз кира олур. Тўққиз бор гуноҳ улардан содир бўлганда ҳам бирор киши уни Жазо бера олмайди. Яна тайинладики, унинг нажодидан тўққиз авлод бошқа таклифлардан эминдирлар. Назм (мазмуни):
Оқил ва хуш юлдузли икки ўғил душман макридан хабар бердилар. Шундай фармон бердики, тўққиз пуштигача бўлганларнинг гуноҳидан ўтарлар бизнинг одамлар, бизнинг жойда турғун бўлурлар.
Ҳозирги давр тархонлари уларнинг наслидандир. Тар-хонларнинг кўпчилиги бодой қавмидан. Чиғатой улусидаги тархонлар Қишлиқ наслидандир».
Таргитайдаги Гит эса туркий тилда Ўғузлар маъносини беради. Мисол учун туркий уруғ ҳисобланмиш «Манғит» сўзида бу сўз Ғит шаклида турибди. Ай эса – одам, киши маъносида.
Шунинг учун ТарГитАй сўзи Ўғузга яқин, боғланган шахс маъносини беради. Қизиқарли томони шундаки Абулғозийга кўра Қипчоқ ҳам Ўғузхонннинг асранди ўғли. Яъники, унинг Хон наслидан бўлмаса-да Ўғузхонга тегишли киши эканлигини кўрсатиб турибди. Шунинг учун Геродотнинг асари орқали Дашти Қипчоққа келган биринчи шоҳнинг исми Таргитай бўлганлигини англашимиз мумкин.
Арпоксайдаги Арп, аслида туркийча Алп Эр бўлиб, кейинчалик Арп бўлиб кетганлиги мантиқан тўғри.
Липоксайдаги Лип эса туркий тилда Учқун, нурнинг бир бўлагини англатади.
Колоксайдаги Кол. Бу туркийча «Қол» бўлиб, ҳозирги қолмоқлар айнанн Колоксай авлодидир. Европадаги Узбекча иккинчи “КОЛ” – QOL сузи узагидан бутун дунёда куйидаги сузлар ташкил топиб, таркалиб кетган:
Лотинча сўзлар
КОЛЛЕГИАЛ, КОЛЛЕГИАЛЛИК, КОЛЛЕГИЯ, КОЛЛЕКТИВ, КОЛЛЕКТОР, КОЛЛЕКЦИЯ, КОЛЛЕКЦИЯЧИ, КОЛЛИЗИЯ, КОЛЛОКВИУМ, [лот. colloquium – узаро сухбат], КОЛОНИСТ, КОЛОНИЯ, [Грекча сузлар КОЛЛОДИЙ, Французча сўзлар
КОЛОНКА , КОЛЛЕКЦИОНЕР, КОЛОННА, КОЛЛЕКТИВ, КОЛЛЕКТИВИЗМ, КОЛЛАЖ, КОЛЕНКОР, КОЛЛЕЖ, Итальянча суз КОЛОРИТ, Немисча сузлар: КОЛОНТИТУЛ, КОЛБА, КОЛОНЦИФРА, Колония ва ҳоказо, туркийдаги Қолмоқ уруғи номи ва бошқаларда бу номни учратамиз. Аммо европаликлар тилидаги Коллекция сўзи айнан Колоксайнинг бироз емирилган шаклидир.

Анвар Шукуров

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Менимча, президент Шавкат Мирзиёев яқин йиллар ичида устози Ислом Каримовнинг шафқатсиз сиёсатига аниқ-таниқ, холис баҳо бера олмайди. Тӯғри, Президентимиз ӯтган йилларда йӯл қӯйилган камчиликлар хусусида Каримовнинг номини тилга олмаган ҳолда, узоқдан айланиб бӯлса ҳам баралла гапиряпди, аёвсиз танқид ҳам қиляпди. У даврлар ӯтиб кетганини, эҳҳе, у бошлар нелар кӯрмаганини, омон бӯлса биз халқига ӯтган қаро кунлар хусусида айтиб беражагини минбарларда туриб алоҳида урғулаяпди. Деярли ҳар бир нутқи орқали яқин ӯтмишнинг қора доғларини фош қиляпди. Бироқ барча нутқларида гарчи Каримов тутган сиёсатдан воз кечишга интилиш аломатлари сезилса ҳам Каримовнинг номига гард юқтирмаяпди асло. Хатосини хато, тӯғрисини тӯғри демаяпди. Бунга Шавкат Мирзиёевнинг 9-май Хотира ва қадрлаш куни муносабати билан сӯзлаган нутқи ҳам мисол бӯла олади.
Шу куни амалдаги Президент ӯзбек халқини 9-май Хотира ва қадрлаш куни билан эмас, Ғалаба куни билан табриклади. Холбуки, бу кун Ислом Каримов томонидан Хотира ва қадрлаш куни деб эълон қилинган ва халқимиз 9 май санасини бир неча йиллардан бери Хотира ва қадрлаш куни сифатида нишонлаб келмоқда. Демак, Мирзиёев расман тасдиқланган байрам номини расмий номи билан тилга олиши керак эди.
Президент кейинги йили Ғалабанинг 75 йиллиги муносабати билан Тошкентда Ғалаба боғи барпо этилажаги ҳақида гапирдилар. Шунга қараганда Хотира ва қадрлаш куни ӯрнини Ғалаба куни қайта эгаллаши ҳам эҳтимолдан ҳоли эмас. Бунинг замирида балки тарихни орқага қайтариш мумкин эмаслигига доир ғоялар мужассам топгандир. Лекин шундай бӯлса-да, юқорида айтганимиздек, давлат раҳбари ҳар қандай расмий номни, расман бекор қилинмагунга қадар расмий номи билан аташи шарт ва зарур!
Яна бир гап. Бу Шавкат Мирзиёевнинг Андижон вилояти ҳокимлигида ўтказилган фаоллар йиғилишида сӯзлаган нутқига тегишли. Президент нутқи давомида таълим соҳасидаги муаммоларга тўхталиб, шундай деди: «…Андижонда нима қилсак, мактабнинг, ўқитувчининг обрўйини ошириш мумкинлиги ҳақида ўйланглар. Кейин Андижон тажрибасини республикага қўллаймиз.
Шу кунларга етказса, мактаб ўқитувчисининг ойлигини минг долларга етказмоқчимиз.
Нима учун шунча йил давомида бизда йўлдан адашганлар пайдо бўлди, турли оқимлар пайдо бўлди? Таълим йўқ эди, билим йўқ эди, мактаб йўқ эди. Деворлар бор эди.
Бу соҳада муаммоларимиз кўп. Шароитимиз оғир. Ўқитувчи – жамиятнинг пойдевори». (Манба Kun.uz дан олинди).
Хӯш, ӯқитувчиларнинг ойлигини нега минг долларга етказиоқчи? Саккиз ярим миллион сӯмга эмас? Ахир Ӯзбекистоннинг миллий валютаси АҚШ доллари эмас, ӯзбек сӯмику?!
Фуқароларнинг шахсий уй-жойларини долларда сотиши тақиқланаётган, автомобилларни долларда сотишга барҳам берилаётган бир пайтда Президентнинг минбарда туриб, миллий валютамиз бӯлмиш сӯмни бир тийинга илмасдан “ӯқитувчилар ойлигини минг долларга етказамиз”, дейишларини қандай тушунсак бӯлади? Қани миллий ғурур? Қани миллий валютамизга бӯлган муҳаббат?
Президентимиз минбарда туриб доллар тарғиботи билан шуғуллангандан кейин миллий валютамизнинг қадри ҳозиргидан яна бешбадтар қадрсизликка юз тутмайдими? Миллий валютамизнинг қадрини ошириш ӯрнига уни пинакка олмай гапириш замирида нималар мужассам топган. Ёки келгусида Ӯзбекистон ҳудудида миллий валютамиз сӯм билан бирга АҚШ доллари ҳам расмий муомалага киритиладими? Тушунолмайман… Ҳамма нарса қоришиб кетгандек… Бир томонда 9-май байрами рамзи бӯлиб келган Григор тасмасига қарши кураш кетаётган бир чоғда, иккинчи томондан эса 9-майда “Ӯлмас полк” юриши тантанали равишда ӯтказилишига расмий рухсат берилади. Бир томонда доллар билан савдо қилганлар жавобгарликка тортилса, доллар минбарда тарғибот қилинади…

Ruzibay Azimiy

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Фейсбукда ажойиб ва баъзида жуда керакли бир функция бор. Буни фойдаланувчилар жуда яхши билишади ва кенг қўллашади. Шахсан ўзим хам шу функцияни кўп ишлатувчилар қаторига кирсам керак. Бу албатта игнор яъни сухбатдошни блоклаш ёки ўзбекча қилиб айтганда тўсиқ қўйиш, дийдорини ўчириш, думини тугиш ва хокозо.

Игнор қилиш бу ( инглиз тилидан ignore ) бирор бир онлайн сухбат ёки форумда сухбатдош билан сухбатлашишдан бош тортиш. Уни гаплашиш имконига тўсиқ қўйиш.

Фейсбукданда фаол реал хаётда, айнан биз яшаб турган жамиятда айнан мана шу функцияда жуда кўп хукумат, бошқарув ва назорат органлари фаол фойдаланишади. Масалан бирор хукумат, бошқарув ташкилотга янги рахбар келди, дейлик. Аввало баланд панжаралар ва қорайтирилган ойналар ортига беркиниб халқни игнор қила бошлайди. Ундан кейин яшил ёки харбий формалар ортига беркинади. Ундан кейин баланд бинолар, мустахкам ва очилиши қийин бўлган эшиклар ортига беркинади. Яширинади. Иқрор бўлайлик жуда кўп Ўзбекистонни бошқаришда катта хиссаси бор фигураларни яқин – яқингача хеч қайсимиз умуман танимас эдик. Хали хануз кўпчилигини билмаймиз. Сабаби нимада?

Улар ана шу тўсиқлар ортида халқдан, умуман ташқи оламдан алоҳида бўлиб хотиржам кўнглига келган ишни қила олиши, кўнгил ёзиши ва бизга маълум номалум одатларини баҳузур амалга ошира олиши керак. Халқ имкони борича безовта қилмаса, уларга шикоят қилмаса, уларнинг *зона комфорта * сини бузмаса – мана шу уларнинг мафкураси.

Масалан, пастда турган рахбарларга битта вазифа юклайди. Имкони борича муаммо шу ерни ўзидаёқ хал бўлсин, юқорига, яъни, унга бу муаммо етиб бориб уни беҳаловат қилмасин. Хар сафар текширув ва назоратга борилганда исталган вазир ёки прокурор ўзидан қуйида турувчи бошқарув органларига нимани тайинлайди? Нима қилсанг қил , муаммо менгача етиб келмасин, деган маслакда иш олиб боради.

Игнорни турлари кўп. Масалан, эшитиб – эшитмасликка олиб игнор қилиш. Бу хам кенг қўлланувчи услублардан бири. Хозирги кунда халқнинг оддий муаммоларини, масалан, свет, газ, коммунал муаммоларни билмайди деб ўйлайсизми? Хақиқат шуки улар халқни игнор қилишади. Дийдалари, виждонлари қотиб кетган. Бу қотган виждонларни арзи дод, йиғи – сиғи, хаттоки юзлаб ўлимлар хам юмшата олмайди. Албатта, коррупция деган ажойиб калит орқали бу мўжизавий қалбларга йўл топса бўлади. Қолган калитларни умуман тан олишмайди.

Нега бирор вазир, сенатор, прокурор, хокимлар халқ билан очиқ мулоқотдан қўрқади, хайиқади? Охирги пайтларда Тошкент шахар хокими Ж. Ортиқхўжаев, Самарқанд вилояти хокими, Наманган хокимидан бошқа сенатор, вазирликлар, умуман бошқарув, назорат органлари халқ билан юзма юз келишдан қочадилар негадир. Фейсбукдаги сахифаларини қўяверинг.

Эй мард бўлсангизлар майдонга чиқинглар! Шу она ватанингиз, шу халқингиз учун озгина жон куйдиринглар. Токайгача ўша чиройли ёпиқ хоналарда халқни игнор қилиб яшайсизлар? Етар энди. Халқ номидан гапира олганни борки пусиб келиб ишдан бўшатасиз, ёмонлик қиласиз, қўрқитасиз қамоққа тиқасиз. Игнор қиласиз, оғзини ёпасиз. Ахир чегараси борку хар нарсанинг.

Хеч бўлмаса Президент айтган, ўргатган, сенга ишониб ваъда берган ишларини амалга ошир, хозиргача шу ишларни 30-40 фоизи хам амалга ошганда хаётимиз бутунлай бошқача бўлар эди. Онлайн қабулхона, ишонч телефонлари ортига хам беэътибор, халқни умуман ўйламайдиган ходимларингни қўйиб қўйдинглар.

Нима қилайлик сизларни олдингизга кириб бўлмаса, телефон қилолмасак, хат ёза олмасак. Гапимизни, дардимизни, муаммоимизни кимга айтайлик? Игнор қилавериб чарчамадингизми? Игнор қилинган халқ фақат битта йўл билан ханузгача яшашга мажбур. Ичига ютиш, чидаш, енгилиш, синиш ва албатта соқов бўлиш. Неча мардларни маддоҳга, соқовга айлантирдингиз. Ватангадо қилдингиз қанчасини. Менимча бас қилиш керак.

Бу блогпостга Чўлпонни шеъри якун ясаб беради. Нега бундайлиги ва нима қилиш кераклиги хам бу шеърда бор.

ХАЛҚ

Халқ денгиздир, халқ тўлқиндир, халқ кучдир.
Халқ исёндир, халқ оловдир, халқ ўчдир…
Халқ қўзғалса куч йўқдир, ким тўхтатсин.
Қувват йўқ, ким халқ истагин йўқ этсин.
Халқ исёни салтанатни йўқ қилди.
Халқ истади, тож ва тахтлар йиқилди…

Халқ истаги: озод бўлсин бу ўлка,
Кетсун унинг бошидаги кўланка.
Бир қўзғалур, бир кўпирар, бир қайнар,
Бир интилур, бир ховлиқар, бир ўйнар,
Йўқликни-да, очликни-да йўқ этар,
Ўз юртини ҳар нарсага тўқ этар…

Бутун кучни халқ ичидан олайлик,
Қучоқ очиб халқ ичига борайлик!
1921 йил, 7 Сентябр, Бухоро.

Игнорларни очиб – қучоқ очиб халқ ичига келинглар!

Абдулазизхон Акрамов (FBdan)

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

М. Йўлдошев:  УРФ-ОДАТ, УДУМ ВА АНЪАНАЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ
КЎРИНИШЛАРИ ҲАМДА УЛАРНИНГ БУГУНГИ КУНДАГИ
ЯШОВЧАНЛИК СИРЛАРИ

Ҳар бир халқнинг тарихи турли воқеа ва тажрибаларга шунчалик бойки, у зарур ҳолларда ҳар қандай муаммонинг ечимини ўша тажриба ва билимлардан тегишли хулоса чиқариб ҳал қила олади. Тарихда ҳодиса ва мисоллар шунчалик мўл такрорланганки уларнинг кўпчилик қисми одамлар руҳига турғун, ўзгармасдан сингишиб кетган. Айнан мана шу турғун ва ўзгармасдай бўлиб кетган кўникмаларда урф-одат, удум ва анъаналарнинг кучи ва камчилиги ётади. Чунки урф-одат, удум ва анъанага айланиб кетган бу кўникмаларни одамлар тўғри келган пайти ва жойда ҳеч қандай ўй-хаёлга бормасдан тўлиқ амалга ошираверади. Айнан мана шу ҳолатда урф-одат, удум ва анъаналарнинг ижобий ва салбий, кучи ва камчилиги яширинган бўлиб у айни пайтда ижобий натижа кутилган ҳолатда салбий натижалар бериши мумкин.
Урф-одат, удум ва анъаналарнинг кучи шундаки, улар одамларнинг муайян, мутаносиб ҳолатларда ким бўлишидан қатъий назар бир хилда, ўйлаб ўтирмасдан ҳаракат қилишига шароит яратади қолаверса шунга мажбурлайди. Айтайлик, маҳалладан кўчага чиқаётган ҳар қандай киши, шоҳу гадо, вазиру чилангар таъзия бўлса ўша жойга бориб, ўтириб фотиҳа ўқиб ўтади. Демак, жамиятнинг ҳар қандай аъзоси унинг бошқа аъзосидан таниш ҳолатда таниш ҳаракатни кутади. Бу ўринда жамиятнинг ҳар қандай аъзосидан нотаниш, бошқалар кутмаган ҳаракатни ҳеч ким кутмайди. Агарда ушбу одам жамият, одамларга ўрганиш бўлиб қолган ҳаракатдан бошқасини қилар экан, аввало унинг ўзи одамлар орасида қаршилик, норозиликка учрайди. Бу норозилик ўз ўрнида кичик ушбу шахсни инкор қилишдан бошланиб то жамиятнинг алоҳида гуруҳидан, катта бир ижтимоий қатламидан, ҳатто бутун жамиятдан сиқиб чиқаришгача етиб бориши мумкин.
Урф-одат, удум ва анъаналарнинг камчилиги шундаки, уларнинг фаолият доирасида жамиятнинг эркин аъзоси бўлмиш алоҳида шахс ўз ўрнида қисман эркинлигини, шахсий иродасининг эркин намоён қилинишини йўқотади. У баъзан ўзи хоҳламаган, ички кўникма ва тушунчаларига зид келадиган ҳаракатларни энг бўлмаганда хўжа кўрсингагина бўлса ҳам бажаришга мажбур бўлади.
Урф-одат, удум ва анъаналар жамиятнинг тараққиёт йўлидан ҳар хил ўзгариш ва тўфонлардан ўз аъзоларини сокин, мўътадил ўтказишда ёрдам бериши билан бир вақтнинг ўзида тарихий давр ва ҳолатга бирқадар эскириброқ етиб келадида шахснинг янги ижтимоий ҳолатидан келиб чиқиб ҳаракат қилишига тўсиқлик қилади. Бу эса айни шу жамиятнинг ижтимоий, маънавий ва маданий ўсишларида тўсиқ бўлади. Жамиятнинг янги ижтимоий ҳолатидан келиб чиқиб тараққий қилишига қаршилик кўрсата бошлайди. Бу ҳолатни бизнинг шароитда, яъни яқиндагина бошимиздан ўтган социалистик жамият қолдиқларидан янги ижтимоий шароитга ўтаётган пайтимизда кўплаб мисоллар билан тасдиқласак бўлади.
Урф-одат, удум ва анъаналарнинг ижтимоий аҳамияти жамият ҳаётидаги ўрни шунчалик каттаки, ҳар қандай янгиликнинг бу тизимга кириб келиши жуда қийин кечади. Баъзан, маълум доиралар томонидан гўёки ушбу жамиятнинг фойдасини кўзлаб қилинган жуда катта ҳаракатлар, у ёки бу янгиликни киритиш бўйича олиб борилган ташкилий тадбирлар кутилган натижани бермайди. Чунки, урф-одат, удум ва анъаналарда маълум бир ижтимоий-иқтисодий муҳитда яшаган жамиятнинг ўша давр ва ҳолатига мос келадиган кўникмалари шаклланиб одатга айланган. Демак, бундай ҳолатга киритилаётган янгилик ижтимоий ва айниқса иқтисодий жиҳатдан ҳам кенг асосланган бўлмоғи керак. Акс ҳолда киритилишига уринилган янгилик қанчалик ушбу жамият учун зарур ва ҳозирги ҳаётига мос бўлмасин барибир унинг учун бегона бўлиб қолаверади. Бу ўринда жамиятимиз ҳаётига тўйлар ва уларнинг ижтимоий, маълум маънода ўзгартирилган йўналишларини киритишга, жамиятимиз кўпчилигининг, ҳатто давлатимиз томонидан кўрилган уринишларнинг керакли натижа бермаганликларини айтиш мумкин.
Умуман олганда жамиятнинг ҳар қандай ижтимоий, сиёсий ва иқтисодий ўзгариши амалда қўлланиб келинаётган урф-одат, удум ва анъаналар нормасини янгилаши табиий ҳолдай кўринилмоғи керак. Аммо, урф-одат, удум ва анъаналар халқнинг маънавий бойлиги сифатида жуда катта тажрибага асосланиб, узоқ келгусини ўйлаб ўта донолик билан яратилади. Энг аҳамиятли томони яна шундаки, жамиятнинг ҳар қандай ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий ўзгаришлари халқнинг бой тажрибаси асосида яратилган урф-одат, удум ва анъаналарни моҳирона такомиллаштиришга асосланган бўлади. Бу жойда такомиллаштириш ва янги шароитга мослаштиришни янгилик киритиш билан аралаштирмаслик керак.
Урф-одат, удум ва анъаналар жамият ҳаётида маълум вақт қўлланилиб келинганидан кейин халқ тажрибасида такомиллашиб ва охири ижобий амалиёт сифатида секин аста ушбу халқнинг талаб ва эҳтиёжини қондира оладиган норма, яъни, урф-одат, удум ва анъана сифатида ҳатто ёзилмаган қонунига айланиб кетади. Бу ўринда бизда қадимдан қўлланиб келинадиган «Шариат, шариат шуни талаб қилади», деган иборалар айни шу фикрни исботлайди.
Ҳар қандай урф-одат, удум ва анъаналар қонун даражасидаги талабга айланганича жамиятнинг ҳаёт фаолиятида секин аста такомиллашиб боради. Ушбу такомиллашув жараёнида урф-одат, удум ва анъаналар халқнинг тарихий тажрибасига, унинг маънавий ва маърифий дунёқарашига ва блошқа кўплаб ахлоқий нормаларига таянади. Ўз ўрнида ушбу халқнинг минтақавий, ҳатто табиий яшаш шароитигача мос келадиган унсурларни ўзича инобатга олиб такомиллашиб боради. Бу ўринда оддий мисол келтирадиган бўлсак, марказий осиё халқларининг меҳмондўстлиги ва айниқса меҳмонни бир пиёла чой билан зиёфат қилиб кейин меҳмондорчиликни бошлашини келтириш мумкин. Чойнинг келтирилиши, қайтарилиши (уч маротаба), биринчи пиёла чойни мезбоннинг ўзи олиши ва шунга ўхшаш бевосита чой ва меҳмондорчиликка алоқадор урф-одатлар.
Илмий адабиётларда биз икки хилдаги урф-одат, удум ва анъаналарга дуч келамиз – «анъанавий» ва «замонавий». Халқнинг, жамият аъзоларининг ижтимоий хулқини бошқарувчи ушбу атамалар илгари асосан ижтимоий-тарихий ва этнографияга тааллуқли фанларда қўлланилиб келинган ва охирги пайтларда улар ижтимоий-психологияда ҳам кенг қўлланилмоқда.
Анъанавий урф-одатларнинг фаолияти ва умуман мавжудлиги «замонавий» урф-одатларнинг пайдо бўлишини ва аксинча «замонавий»лари «анъанавий»ларнинг борлигини замонага мослаштирилишини инкор қилмайди ва улар баъзи ҳолларни олмаганда бир бирларига унчалик қаттиқ қаршилик кўрсатмайди. Ҳамма замонларда ҳам улар бўлган, ўзаро ижобий таъсир кўрсатиб замонага мослашишларида бир бирларига ёрдам беришган.
Анъанавий урф-одат, удум ва анъаналарнинг ижобий томонлари билан бир қаторда салбий томонлари ҳам бўлиб ижобий томонлари билан янги анъаналарнинг кириб келишига, уларнинг шароитга мослашишига, эски урф-одатларни сиқиб чиқаришга ёки уларни янги шароитга мослаштиришга, янгича шакл беришга ёрдам беради. Бир сўз билан айтганда замонавий урф-одат, удум ва анъаналар жамиятнинг тараққиётига хизмат қилади. Аммо, замонавий анъаналарнинг салбий томонларидан бири шундаки, улар анча анъанавий эски урф-одатларнинг барчасини, баъзан ҳатто ўта шиддат билан, халқ тарихий, маънавий бойлиги бўлган қадриятларни ҳам инкор қила бошлайди. Натижада, жамият орасида бундай ўзгаришларга қаршилик кўрсатиш нохуш шаклга кириб кетиши мумкин.
Урф-одат, удум ва анъаналар, торроқ маънода олганда, бу бирор кўникма, ҳаракат ва маросимни қандай бажариш нормаси, қоидаси бўлиб, ўсиб келаётган авлодга ундан олдингиларининг ижтимоий ҳаётий тажрибасини, билимини, замондошларнинг бир бирига бўлган муомала тартибини, стандарт ҳаракатларини белгиланган қоидалар кўринишида ўтказиш услуби.
Урф-одат ва удумлар халқнинг оммавийлашган тарихий тажрибаси бўлиб унинг ўз ижтимоий ҳаётида кенг қўллайдиган жамиятдаги ёзилмаган ахлоқий яшаш нормалари. Улар халқ томонидан ҳимоя қилинади, бойитилиб борилади, лекин анъаналарга қараганда қўлланилиш доираси торроқ, улар ҳали кенг омма орасида (айтайлик бутун халқ миқёсида) етарли норма, қонуниятга айланиб улгурмаган бўлади. Урф-одат ва удумлар халқнинг бир қисми томонидан бир шаклда амалга оширилса, бошқа бир қисми томонидан сал бошқачароқ амалга оширилиши мумкин.
Шу билан бир қаторда анъаналар, урф-одатлар, удумларнинг аниқ чегараларини белгилаш қийин. Улар баъзи бир шароитларда, масалан, янгироқ урф-одат бўлишига қарамасдан, маълум кишилар томонидан афғонларнинг «Пуштунвала», бизнинг «Шариат», Доғистондаги «Адат» каби ёзилмаган қонуният даражасида амалга оширилиши мумкин.
Урф-одат, удум ва анъаналар ҳар бир шахс, бутун жамият томонидан ушбу жамият қўллаб қувватлаган, уни маълум қонуният даражасига кўтарган доирада ахлоқ ва хулқ нормаси кўринишида бажарилишини таъмин қилади. Алоҳида шахс ушбу урф-одатларни норма даражасида ўзи бажарар экан, уларнинг маълум белгилар доирасида бажарилишини бошқалардан, бутун жамиятдан кутади. Агарда ушбу нормаларнинг бажарилмаётганини кўрса шахс бу ҳолатни ўзига нисбатан ҳурматсизлик, деб қабул қилиши мумкин ва у дарҳол удум ва анъаналарнинг ҳимоячисига айланади. Бу ҳолда шахсдаги кўникма, анъаналарнинг кучи таъсир қилади. Демак, урф-одат, удум ва анъаналар нормасидан тойиш, уларни бажармаслик алоҳида шахс, бутун жамият томонидан қораланади, салбий қабул қилинади ва бузувчига нисбатан маълум чораларни қабул қилишгача олиб келиши мумкин. Албатта, одамлар, жамият бундай ҳолларда кўпинча бузғунчининг шахсини, жамиятдаги мавқесини ҳисобга олишни ҳам унутишмайди. Шундай бўлишига қарамасдан, барибир урф-одат, удум ва анъаналарни бузувчилар назардан четда қолмайди. Шунинг учун ҳам урф-одат, удум ва анъаналарнинг жамиятдаги ижтимоий хулқга регуляторлик роли доимо кучли ҳолатда давом этиб келади.
Урф-одат, удум ва анъаналар халқ орасида жуда кўплаб жамиятни бошқаришга доир ролларни бажаради. Биринчидан, маданий бойлик сифатида ахлоқий, ижтимоий, хулқий, ҳатто эстетик дид ҳимоячиси ролини бажаради. Иккинчидан, шахс ва жамият томонидан намоён қилинадиган ижтимоий хулқ нормалари ҳимоячиси роли. Учинчидан, ҳар бир шахсдан, бутун жамиятдан маълум хулқ нормаларини талаб қилиш билан ушбу халқнинг миллий ўзлигини кўрсатади ва уни ҳимоя қилади. Айнан мана шу урф-одат, удум ва анъаналарда халқнинг миллийлик хусусияти кўпроқ сақланиб келади. Мисол учун, туркий халқлар, ислом дунёси ва исломий туркий халқлар жуда кўп бўлишига қарамасдан улар орасида ўзбеклар, ўзбек халқи ўз ўзлиги билан жиддий бошқалардан фарқ қилади. Ушбу фарқда унинг урф-одат, анъана ва удумларининг роли беқиёсдир. Бу эса ўз ўрнида «биз» ва «улар» тушунчасини келтириб чиқаради ва ёрқинлаштиради, унга алоҳида колорит, ранг беради.
Бир халқнинг турли давр ва хилдаги тараққиёт даврида бир хилдаги урф-одат, удум ва анъаналарнинг қисман ўзгарган турлича ёки бир хилда намоён бўлиши шуни кўрсатадики, демак улар бир вақнинг ўзида ўз талаб нормалари таркибида рационал белгилар билан бир вақтнинг ўзида иррационал, ижобий талаблар билан бир пайтда салбий талабларни ҳам олиб юришида. Шунинг учун ва айни шу ҳолатдан келиб чиқиб жамият аъзоларига бир вақти, тарихий бир даврда у ёки бу урф-одатнинг, удум ва анъананинг ижобий томони ёқса, маълум даврда унинг салбий томони ёқади ва ўша халқ томонидан қўлланилади. Бундай ҳолларга мисол қилиб турлди ўтиш даврларини, бизнинг ҳозирги ҳолатимизни ҳам келтириш мумкин. Бундай пайтларда жамият урф-одат, удум ва анъаналарнинг бирон иррационал, салбий томонини олиши ва бу билан асрий қўлланилиб келаётилган нормалардан воз кечиши мумкин. Аммо бундай ҳоллар бекорига кечмайди, халқ, жамият ўз келажаги учун фойдалироғини оладида албатта шундай йўлга боради.
Урф-одат, анъана ва удумларнинг яна бир хусусияти шундаки, улар ўта яшовчан бўлишади. Жамият хулқини бошқарувчи ва ҳимоя қилувчи функциялари билан улар бир вақнинг ўзида ҳам катталар, ҳам ёшлар орасида бирдай фаолият кўрсатади.
Маълумки, жамиятда авлодлар алмашинуви сезилмасдан амалга ошади. Шунинг учун кекса авлод тарихий хотира элтувчилари сифатида албатта урф-одат, удум ва анъана нормалари ҳимоячилари ролини тиришиброқ бажаришади. Ёш авлодни бу нормаларни бузмасликка чақиради, бузганларини жазолаб боради. Бу ҳол албатта урф-одат, анъана ва удумларнинг ижобий томонларини тарғиб қилиш билангина олиб борилади. Аммо, кекса авлодга ижобий туюлган кўпчилик нормалар янгича ижтимоий шароитда ёш авлодга ижобий туюлмаслиги мумкин. Айни шу ҳол тараққиётнинг абадий ҳамроҳи бўлмиш оталар ва болалар муаммосини келтириб чиқаради. Бундай ҳолларда ёшлар кўпинча катталар олдида бирор нормани бажарсада, ўз гуруҳи, ёшлар даврасида янгиликларни қўллаб, уларга ўрганиб боради. Аммо, уларга кўп ҳолларда ҳаёт тажрибаси ҳали камлик қилади. Шунга қарамасдан ёшлар янгича шароитда янгича яшашга уринади, бу эса ўз ўрнида улар орасида ҳурфикрлиликни келтириб чиқаради. Янгича ҳаракатлар, қадимий урф-одат ва анъаналардан ёшлар орасидаги бош тортиш кексалар томонидан жазо чорасини қуллашга олиб келади. Бу ҳолларнинг келиб чиқишида аслида урф-одат, удум ва анъаналарнинг салбий томони, ҳаёт тараққиётига қаршилик қилувчи камчилиги ётади.
Ушбу камчиликларга қарамасдан урф-одат, удум ва анъаналар жамиятнинг тўплаган тажрибасини шахсга ўтказувчи, шахсни ижтимоийлаштирувчи жамиятда қабул қилинган яшаш ижтимоий ва маданий нормаларини ўргатувчи восита сифатида ўз ўрнини йўқотмайди. Урф-одат, удум ва анъаналарнинг ушбу томони, яъни шахсни ижтимоийлаштирувчи факторлардан бири сифатида у ижтимоий психология фани учун жуда катта қизиқиш уйғотади.
Урф-одат, удум ва анъаналарнинг жамиятдаги бошқарув ролини эътироф этар эканмиз, бу ҳолда жамиятни бошқаришдаги катта воситалардан бири бўлмиш диний урф-одатлар, удум, анъана ва ақидалар, яъни диний нормалар ва жамоатчилик фикри тушунчасини таъкидлаб ўтиш лозим. Кўпчилик ҳолларда шахс бутунлай ушбу нормалар ва жамоатчилик фикрига бўйсунган ҳолда тобеликка тушади, ўз шахсий тушунча ва хулосаларига амал қилолмайди. Бу ҳол айниқса урбанизациялашмаган қишлоқ шароитларида ўта кучли кечади. Ҳар қандай эркин фикр, мустақилликка интилиш жамият томонидан қораланиб бидъат (янги пайдо бўлган одат) киритиш, ғайрификрлилик, деб қабул қилинади. Маълум ҳолларда уларнинг тарафдорларига нисбатан жазо чораси тайинланади ва қўлланилади. Бу ҳол биринчидан шахсни эркин фикрдан қайтариш бўлса, бошқа ҳолларда уни ижтимоий гуруҳдан, жамиятдан четлаштириш, қувиш бўлиши мумкин. Маълумки, ҳар қандай шахс учун ижтимоий гуруҳсиз, унинг фикрисиз жамиятда яшашнинг имкони йўқ. Чунки, шахс ижтимоий жонзот, шахс сифатида у ижтимоий муҳитсиз яшай олмайди. Бу ўринда шахс учун унинг жамиятга фаол кириб келиш даври билан, фаол ижтимоий ҳаётдан четлашиш даври ўта муҳим пайти ҳисобланади. Фаол ижтимоий ҳаётга кириб келиш даврида у жамият томонидан қабул қилинмаса шахс суицидгача бориб етади. Баъзида ёшларнинг суицидга бориб етиш сабаби асли мана шунда бўлади. Айни шуни ҳисобга олган ҳолда исломда суицид ақида сифатида қаттиқ қораланади ва бу жамиятнинг аъзоларини суициддан сақлашга хизмат қилади. Фаол ижтимоий фаолиятдан четлашаётган шахс эса яна ўзини оғир аҳволда сеза бошлайди, ўзича ижтимоий ҳаётдан четлашишни хоҳламайди ва натижада жамиятдан четлашишнинг ҳар қандай турларини ички ҳаяжон, қаттиқ кечинмалар билан қабул қилади. Натижада у шундай пайтларда турли дардларга, жумладан ижтимоий тажанглик, стрессга берилиши ва бунинг оқибатида юрак хасталикларига чалиниши кўп учрайди. Айни шу пайти шахс баъзи ҳолларда жамиятдан мажбуран четлатилганлигини ҳис қила бошласа, бу ишдан, айниқса юқори лавозимлардан четлатишлар билан боғлиқ ҳолларда, жамиятнинг ғайрификр гуруҳларига қўшилиб алоҳида танқидчи, жамият ва унинг бошқарув тизимларини танқид қилувчига айланиб қолиши кўп учрайди.
Бу деган сўз, албатта, агарда шахсни ўз ижтимоий гуруҳи енгилгина қўйиб юборса, уни шундайича ўша референт, ғайрификр гуруҳлар ҳам енгилгина қабул қилади дегани эмас. Одатда ғайрификр гуруҳлар ҳам баъзиларни тезгина ўз қаторларига қўшса, бошқаларни улар ҳам қабул қилишмайди. Шундай ҳолларда шахснинг янги ҳолатга ижтимоийлашуви жуда қийин кечади. Бу ўринда унинг ўз руҳига сингдирган ижтимоий, касбий одатлари, кўникмалари унга салбий таъсир кўрсата бошлайди.
Айни шундай ҳолларда шахснинг хулқида девиант хулқий кўриниш, хулқининг бир бирига қарама қарши келадиган ҳаракатларини кузатиш мумкин. Бундай ҳолда шахс ҳали ўз ижтимоий одат ва кўникмаларидан қутулган эмаслиги, янгича ижтимоий шароитга тўғри келадиган янги кўникмалари йўқлиги билан ажралиб туради. Шунинг учун унинг хулқи девиант кўринишни намоён қила бошлайди. Умуман олганда инсон ҳаётида девиант хулқ кўп бор содир бўлади. Улар унчалик оғир кечмайди. Аммо, ижтимоий фаол ҳаётдан четланиш даври ўта оғир кечади. Бундай ҳоллар шахс ҳаётида катта лавозимдан тушиш, фаол ижтимоий ҳаётдан четлашиб пенсияга чиқиш пайтларига тўғри келади. Бундай ҳолларни психология фани орқали тушунтирадиган бўлсак, бу мотивлар, майллар курашуви, имконият ва хоҳишнинг номутаносиблигидан клиб чиққанини кўрамиз. Бу деган сўз шахс ўз психологик комфорт, ёқимли ҳолатини йўқотишни хоҳламаслик, ижтимоий «мен»ни йўқотмасликка уриниш, кам куч ва харажат сарфлаб янги комфорт ҳолатни эгаллашга интилиш. Аммо, бундай ҳолда шахсни ижтимоий гуруҳ инкор қилмоқда, шахснинг «мен»и янгича шарт-шароитга тўғри келмаяпти ва шахс интилаётган комфорт ҳолат ёки банд (кўп ҳолларда шундай бўлади ҳам) ёки бу ҳолатга интилаётган шахсда имкониятлар етарли, мавжуд эмас.
Шахс шундай ҳолларда ички мотив, майллар кураши таъсирида девиант хулқ намоён қилибгина қолмасдан ҳатто жамият билан, жамият фикри билан низога бориши мумкин. Бундай низо тагида шахснинг ижтимоий «мен»ини қутқариш иштиёғи ёки ўзи ҳақидаги ижобий хулосани жамоатчилик салбий фикридан ҳимоя қилиш ҳисси ётиши мумкин. Баъзан, шахс ўзи билиб билмай бирор ижтимоий гуруҳнинг манфаатларини ҳимоя қилиши мумкин ёки бирор ижтимоий гуруҳ орасида обрў қозониш мақсадида бошқа бир ижтимоий гуруҳ билан низога боради. Айни мана шу ҳолатлардан шахснинг аксилижтимоий хулқига сабаб ва моҳият излаш лозим. Бу ҳолат одатда, шахснинг анъанавий урф одат ва удумларга қарши чиқиши билан бирга олиб борилади. Сабаби, шахс анъанавий «қотиб» қолган урф-одат, удум ва анъаналар нормаларини ўзига, ўз манфаатларига, ўзининг фикрига, янги шароитларга мосламоқчи бўлади. Урф-одат, удум ва анъаналар нормаси эса қачонлардир умумжамият манфаатидан келиб чиқиб ўрнатилган, уларни ўзгартиришга фақат жамиятнинг ўзигина мутасадди ҳисобланади.
Урф-одат, удум ва анъаналар алоҳида қаттиқ ҳимоя қилинадиган ҳоллари бу уларнинг диний ақидалар билан «ўралган» шаклларидир. Бу ўринда ислоим ҳам бошқа динлардан устун бўлса устунки, аммо қолишмайди. Диний ақидалар одатда шахснинг моддий ва маънавий оламини буткул эгаллашга ҳаракат қилади.
Ислом оламида шахснинг моддий ва маънавий томонидан ташқари шахслараро муносабатлар ақидалаштирилган бўлиб маълум диний тартиб қоидаларга бўйсундирилган бўлишии мумкин. Шунинг учун динлаштирилган урф-одат, удум ва анъаналарнинг жамиятни бошқариш роли бошқа умумтарих кўникмалардан анча устун туради. Кўпгина ҳолларда шахснинг туғилишидан то қабрга боргунича йўли айни шу динлаштирилган урф-одат, удум ва анъаналарга бориб тақалади. Натижада шахс эркинлигига имконият жуда тораяди. Шахс бундай шароитда мавжуд урф-одат, удум ва анъаналарнинг механик бажарувчисига айланиб қолиши мумкин. Айни шу шарт-шароитлардан келиб чиққан ҳолда айтиш мумкинки, урф-одатлари, удум ва анъаналари ўта динлаштирилган давлатларда алоҳида типдаги хулқли фуқаролар вужудга келади. Худди шунинг учун ҳам исломий, насроний, буддавий ва бошқа типдаги хулқли фуқароли давлатлар мавжуд. Яшаш ижтимоий ҳаёти, сиёсати ва бошқа жамият нормалари динлаштирилган давлатларда умумижтимоий тараққиёт секинлашиб боради ва улар умумжаҳон тараққиётидан бирқадар четлаб яшаётганини кўпинча сезмай ҳам қолади. Бундан албатта ҳурфикр ва илғор кишилар мустасно.
Айни шу ўринда бутун жаҳон аҳлининг диний қарашларга, динийлаштирилган удум ва ахлоқий нормаларга муносабати ўзгариб бораётганини кўриш мумкин. Мана шу ҳолатни ўта сезгирлик билан илғаган жаҳон буддизмининг бошлиғи Далай Лама ўз ўрнида 21 асрда ахлоқий нормаларни дин, динлар елкасига осмаслик керак, деган тезис билан майлонга чиқмоқда.
Бугунги кундаги ўта динийлашган давлатларнинг фуқаролари хулқидан маълум диний ақидага мос ҳаракатни кутиш ўз ўрнида ҳеч кимга янгилик бўлмайди. Чунки, диний қобиқларга ўралган урф-одат, удум ва анъаналар шахс хулқини маълум йўналишда бошқаришни қачонлардир ҳал қилиб улгурган, эркинликка йўл қўймайди. Шахс бундай ҳолларда аждодларга ишонган ҳолда ҳаракат қилади. Унинг эркин ҳар қандай ҳаракати бидъат, маълум нормадан чекиниш, деб қаттиқ қораланади.
Бу борада Шарқ халқларининг яна бир хусусияти, катталар олдида уларнинг обрў-эътиборини жойига қўйиш диний ақидаларнинг янада кучайишига олиб келади ва замонавий муносабат турларининг кириб келишига катта тўсиқликлар уюштиради.
Жамиятдаги урф-одат, удум ва анъаналарнинг руҳий таъсир механизми шу даражада мустаҳкам ишлайдики, шахс онги, фикрлаш доираси ва бошқа ахлоқий олами ушбу нормалар чегарасидан кам ҳолатлардагина ташқари чиқиши мумкин. Шахс ўзини доимо жамият назари остида сезади. Бу ҳам етмагандай динийлаштирилган урф-одат, удум ва анъаналар таъсирида у доимо Тангри, Оллоҳ, Бог, Буддалар назари остида эканлигини унутолмайди. Бундай диний урф-одат, удум ва анъаналарга дустаман кетган фуқароларни тўғри йўлдан четга уришда ҳар хил ақидапарастлар, диний оқимлар, турли хил тизим бошқарувчилари кенг фойдаланишлари мумкин.

Инсон руҳидаги динийлашган урф одат, удум ва анъаналарнинг намоён бўлиши

Умумий психология инсон руҳи намоён бўлиш жараёнини, фаолият йўналишини ўрганадида унинг моҳияти билан унчалик қизиқмайди. Яъни, тафаккур, ирода ҳис-туйғу ва бошқа руҳий жараёнлар асл моҳият жиҳатидан инсон хулқини ташкил қилиши фақатгина кўзда тутилади.
Диндор шахс хулқининг хусусиятларини эса унинг руҳидаги ишонч орқалигина тўлиқроқ аниқлаш мумкин. Бу деган сўз, унинг руҳида «Илоҳий» тушунчаси қанчалик кучли, ўрта ёки кучсиз мавқега эга эканлиги алоҳида ўрин тутади. Шунинг учун ҳам диндор шахслар алоҳида бир тип, туркумни ташкил қилади ва уларнинг ижтимоий хулқини тушуниш учун албатта ижтимоий муҳитдан ташқари қачон ва қаерда, деган саволга ҳам жавоб бериш зарур.
Ҳар бир инсон шахс сифатида Тангридан, Оллоҳдан маълум руҳий меъёрни олар экан у албатта жамиятда яшаб ўз атрофига мослашади, яъни ижтимоийлашади. Аммо бу ўринда унинг Илоҳдан олган асл меъёрий хусусиятлари алоҳида рол ўйнайди. Шу ўринда жамиятнинг ҳам унга таъсир даражасини унутмаслик керак. Бу ўринда ёшлигида ҳайвонлар қарамоғида қолиб кетган ижтимоий муҳитдан узилган инсон болалари тақдирини четлаб ўтиб бўлмайди.
Аммо, шу билан бирга атроф муҳит, жамиятнинг шахсга таъсир кучини марксчилардай биринчи ўринга кўтариш ҳам хато эканлиги тарихий исботланган, дейиш мумкин. Яъни, марксчилардай ҳамма бирдай тенг имкониятлар билан туғилади, шахснинг фақат ижтимоийлашиш даражасигина унинг ҳаёт тақдирини аниқлайди, дейиш ҳам шахс руҳий даражаси ва унинг моҳиятига нотўғри ёндошиш бўлади. Демак, марксчи моддиюнчилар педагогикасининг хато жойи ҳам асли шу жойдага ўхшайди. Ахир, марксчилар шахсни жамият тарбиялайди ва охир оқибат уни жамият шахс қилиб етиштиради, деб ҳукум чиқарар эди. Бу ўринда идеалистларнинг шахс тушунчасига ёндошиши анчагина ҳақиқатга доимо яқин турар эди. Аммо бу йўналишнинг ҳам ўзига яраша салбий томонлари борлигини унутмаслик керак. Яъни, улар жамиятнинг, ижтимоий муҳит ва даврнинг шахсга таъсирини инкор қилмас эди. Аммо, шу билан бир вақнинг ўзида, баъзи ҳолларда, шахс тушунчасини, унинг руҳи ва айниқса хусусиятларини ҳам фақат Илоҳдан дейишга ўтиб кетишган пайтлари, уларнинг ҳам муаммога бир томонлама ёндошаётганлиги кўриниб қолар эди. Демак, моддиюнчилар шахсни фақат ижтимоий, деб қарашлари билан, идеалистларнинг шахс тушунчасидаги ижтимоий таъсирни баъзан инкор қилишлари ўз ўрнида уларнинг иккаласининг ҳам илмий, назарий қарашларига ноаниқлик киритганини кўрамиз.
Бизнингча шахснинг диний дунёқарашини тушунишдаги асосий нуқталардан бири ҳам мана шунда. Агар ушбу томонларни инобатга оладиган бўлсак, марксчиларнинг ижтимоий назарияси ва идеалистларнинг, жумладан, Фрейднинг фикрлари бир жойда туташиш ҳолатини, яъни, муҳтожлик, зарурат, эҳтиёж ва уни қондириш тушунчаларида кўрамиз.
Психологияда шахсни ўрганиш тур ва йўналишлари бугунги кунда етарли, деса бўлади. Аммо, диндор шахс руҳиятини ўрганиш ҳали ҳам маълум қийинчиликлар билан боғлиқ. Уларнинг руҳини ўрганиш диндорлар назарида Оллоҳ берган руҳий хусусиятларга аралашиш, деб тушунишга ўтиб кетгандай бўлаверади. Бу ўринда шахснинг руҳий олами, унинг руҳидаги илоҳий ибтидоларнинг борлиги ҳақида биратўла ҳукум чиқариш ҳам ёки бу йўналишдаги тортишувлардан умуман ўзни тортиш ҳам тўғри йўл эмаслиги ҳақида Т. Флурнуа ёзган эди. (1) Т. Флурнуа. Принципи религиозной психологии. Киев, 1913. С. 34.)
Бу фикрни тушунишимизга белгиялик олим А. Тодепнинг, «Дин шахснинг Яратгувчи билан алоқа воситасидир» деган фикри катта ёрдам беради.
Диний ишонч ҳар бир шахснинг мутлақ хусусий иши экнлигини инобатга олсак, шахсдаги диний изланиш ҳам ўта ноёб эканлигини тушунамиз. Шунинг учун ҳам, дин ва динлар ҳаётда жуда қадим қадимдан бўлиши билан бир вақнинг ўзида ҳар бир шахс ўзига Яратгувчи томонидан берилган онг, тафаккур, хулқий хусусиятлар доирасида яшайди.
Шахсдаги диний тушунча илк бор ушбу тушунчанинг йўқлигидан келиб чиқди, деса бўлади. Яъни, у оламга, ҳаётга келиб Яратганни излаганлигидан. Диний тажриба эса шахснинг ҳаёт, атроф муҳит ва бошқа жонзотлар билан, шу жумладан, бошқа инсонлар билан бўлган муносабатидан, десак хато қилмаймиз. Бу ўринда марксчилардан Д.М. Угринович «Руҳ моҳиятининг намоён бўлиши унга, шахсга борлиқ дунёнинг таъсири ва унинг акси, шу жумладан ижтимоий муҳитнинг ҳам» 2 (Угринович Д. М. Психология религии. М.1986.) дейди. Айни шу қарашни табиатшунос Мичурин, Лисенко ва педагог Макаренколарда ҳам кўриш мумкин. Аммо бу олимлар идеалистлар деб аталувчиларнинг фикрларини четлаб ўтишини ҳам унутмаслик керак.
Аммо, диний тушунчаларнинг асл томирини З. Фрейд фақат «шахснинг онгсиз қондирилмаган хоҳиш ва иштиёғида» 3 (Фрейд З. Будушее одной иллюзии. Атеист, 1928 № 92, с. 79.) дейиши ҳам ўта бирёқламалашиб қолганлигида кўрамиз.
Фрейднинг диний ишонч кучи шахснинг иштиёқ кучидадир, дейишида, ҳар ҳолда жон бор. Диний ишонч томирларини мушоҳада қилар эканмиз, биз бу борада ўз боболаримизнинг қарашларига эътибор бермоғимиз зарур. Бу ўринда Ибн Сино ва Абу Ҳомид Ал Ғаззолийнинг фикрлари ўта теранлигини кўрамиз. Улар инсонда беш сифатни ажратишган. Биринчидан, улар инсонда ҳайвондан фарқ қилувчи, билимни қабул қилиш имкониятини айтади. Бу деган сўз инсон ўз-ўзидан бирон нарсани билади, дегани эмаслигини ҳам уқдиради.
Иккинчидан, боланинг баъзи туғма билимлари, бу билимлар ўта ҳаётий муҳитда нима қилиш мумкин ёки мумкин эмаслигини билдирувчи кучлиги.
Учинчидан, тажриба йўли билан олинган билимлар.
Тўртинчидан, бор маълумотлар ёрдамида ҳаракат натижасида зоҳир бўладиган натижанинг йўналишини олдиндан билиш ва шунга қараб фаолиятни режалаштириш.
Бешинчидан, Илоҳий билим инъоми. (Илоҳий руҳ).
Ибн Синонинг ушбу беш илмий назарига таяниб ислом диндорининг хулқини олдиндан фараз қилиш мумкин. Ибн Синонинг бу назари Абу Ҳомид Ал Ғаззолий қарашларида ўта мукаммаллик, тўлиқлик топган. Яъни, Ғаззолий айтади: У (муслим) ўзи учун мушоҳада юритиб ихтиро, таҳлил қилиши ва далиллар келтиришга мажбур эмас. У иккиланмасдан, қалбан ҳаяжонланмасдан, шак-шубҳасиз қулоқ солиш ва такрорлаш орқали инонса бас. 1 (Абу Ҳомид Ал Ғаззолий Воскрешение наук о вере. М. 1980, с. 89.)
Шуларни инобатга олган ҳолда диндорнинг хулқига уч нарса тўғри келмайди, яъни, очкўзлик, ҳирсга берилиш, мағрурлик. Демак, диндорнинг хулқидаги кўп ҳаракатларни унинг тобеълиги, Оллоҳ каломини ички ишонч билан қабул қилиши, ҳирс, очкўзлик ва мағрурликдан пок бўлиши билан изоҳласа бўлади. Айни шу ҳолатни кўзда тутган ҳолда Ғаззолий айтади «Билим қўрқишликда, билимли киши ул ким, Оллоҳни билувчи» 1 (Ғаззолий 95 бет. )
Демак, Ғаззолийнинг фикрига таянар эканмиз, шахс хусусиятидаги билим, Оллоҳни билиш унинг урф-одат, удум ва анъаналарни бажаришидаги ҳаракат ва кўникмалар асосий муслимлик бурчига айланади. Бу бурчни бажариш эса муслим шахс томонидан Оллоҳдан қўрқиш борасида бажарилиши шарт, деб тушунилади. Бундан хулоса, муслимдан аниқ шароитда аниқ ҳаракатни кутиш ўринли эканлигини кўрсатади. Мутафаккирлардан Ғаззолий, Бухорий, Термизийлар муслим хусусиятидаги хоҳишни ҳаракатдан юқори қўяди. Бу ўринда ҳам муслим, бирон ҳаракат қилишидан олдин хоҳиши бўлган тақдирда ҳам ўта ўйлаб иш тутиши аниқлигини билдиради. Демак, диндорнинг руҳияти унинг ҳаракати билан эмас, унинг хоҳиши билан белгиланади. Шундай экан, бу ўринда Ғаззолий «Берилган нарсани ман қилиб бўлмайди ва ман қилинган нарсани, бериб бўлмайди» дейди. (Ғаззолий 100 бет.) Бу эса кўп ҳолларда диндорнинг ҳаракат дастурига айланади.
Диндорлар орасида динлар тарқалгандан буён баҳс мунозараларнинг асосийларидан бири, бу шахс ўз ҳаракатида эркинми, йўқми, деган муаммо. Тортишувлар ҳалигача интиҳо топган эмас. Шу жумладан исломда ҳам ва диндорнинг ҳатти–ҳаракатини таҳлил қилишда ҳам бу муаммо ўз фаоллигини йўқотган эмас. Демак, диндорнинг урф-одат, удум ва анъаналарни ижро этишидаги эрк масаласи урф-одатлар доирасида янада тораяди. Юқорида келтирганимиздек, диндорнинг руҳида ишонч устун туради. Унинг онггида гумон, шубҳали ўй ва ҳасад бўлмаслиги керак. Мана шу ҳолатлар туғилмаслиги учун у дилидаги асосий хоҳишни, яъни, Оллоҳга етишишни устун қўйган ҳолда ҳаракат қилади. Ушбу ҳолатларни инобатга олган ҳолда Ғаззолий айтади: «Гумон қилдингми, текширма; ёмон фикрга бордингми – ўзингни торт; ҳасад қилдингми – хоҳишингни сўндир» (Ғаззолий 141 б.)
Диндорнинг хулқига жиддий таъсир қиладиган, унинг ҳатти-ҳаракатини маънан бошқарадиган ҳислардан бири, бу қарздорлик ҳисси. Диндор ўзини Яратгувчининг олдида қарздор, деб ҳисоблаганидан айнан мана шу ҳис орқали бошқа, моддий қарзларга ҳам ўта масъулдорлик билан қарайди. қарздорлик ҳиссидан кейин унинг ижтимоий ҳисси, жамият ва яқинларининг уни тан олиши. Шунинг учун диний эътиқоди кучли кишилар уйларига меҳмон келмай қўйганини сезишса ўзларини бахтсиз сезишади ва ушбу ҳолатдан келиб чиққан ҳолда жамиятдаги урф-одат, удум ва анъаналарга ўта жиддий қарашади. Ўша урф-одатларга жиддий қарашлар унинг ҳар бир ҳаракати икки фаришта томонидан доимо назоратда эканлигига аминликда. Диндорнинг ижобий ва салбий ишлари доимо ёзилиб боришига у ишонади.
Бугунги кунда урф-одатлардан келиб чиққан ҳолда одамларнинг руҳиятида бойлик, бойлик орттиришга қандай қаралади, деган савол туғилиши ўринлидир. Бу борада мусулмон давлатлари, умуман муслимлар орасида бойликка ижобий қаралганлигини қайд қилиб ўтиш кифоя. Чунки, Пайғамбар бу борада «қашшоқлик салкам динсизликдир», деган ҳадис қолдирганлигида. Шу ўринда айтиб ўтиш жоизки, Ғаззолий бу фикрни «Мени қашшоқликда тирилтир – қашшоқликда жонимни ол», деган иборага қарама-қарши эмас, деб таъкидлайди. (Ғаззолий 197 б.) Чунки, ҳақиқий диндор бойлик орттириш ва бойликка ҳирс қўйишни бошқача тушунади. Бу ўринда бойлик, диндорнинг ўзига, ўз қарамоғидагиларга бир йилга етарли заҳира миқдорида тушунилади. (Ғаззолий 195 б.)
Демак, диндорнинг хулқи унинг бугунги ҳаёти, қариндош уруғларининг бир йиллик таъминоти орқали белгиланади. Бу ўринда у ўз хулқида зоҳидликни кўз-кўз қилишдан йироқ бўлмоғи лозим. Шунинг учун Ғаззолий зоҳидликни намойиш қиладиган зоҳид зоҳид эмас, деб уқдиради. Айни шу ҳолатнинг ўзи диндорнинг хулқи, унинг хулқида урф-одат, удум ва анъаналарнинг нақадар намоён бўлиш дастури даражасига кўтарилади.
Бу ўринда зоҳидлик мутафаккирлар назарида уч шартга асосланишини айтиб ўтмоқчимиз:
1. Борликдан қувонмаслик, йўқликда қайғурмаслик.
2. Ҳақоратловчи ва мақтовчи зоҳид учун бир хил.
3. Яратувчига юрагидаги нурий яқинлик ва унга бўйсунишдан қувониш.
Бу севги Ғаззолийнинг мисолига кўра жом ва ундаги ҳаво ёки сувга ўхшайди. Шунинг учун ҳам дунёни бир келинчакка тимсол келтиришадилар: унга етишишни хоҳловчи – уни қўймайди; ундан воз кечган – уни қоралайди; билгувчи эса Яратувчидан бошқа нарсани хаёлига ҳам келтирмайди. Демак, диндорнинг хулқ-атвори, ҳатти харакати мана шу асосларга, мана шу удумларга таянади.
Ушбу жойда ўринли савол туғилади, яъни муслим урф-одат, удум ва анъаналар доирасида қандай қилиб эркин ҳаракат қила олади, деган. Биз бу ўринда юқорида ҳам ирода ва эрк муаммоси бутун динларда асосий муаммо, деб ўтган эдик. Энди ушбу масалага Ғаззолий фикри билан ёндошиб кўрайлик. Абу Ҳомид Ғаззолий шундай дейди: «қандай қилиб одам бир вақтнинг ўзида мажбур бўладида ва шу вақнинг ўзида эркин танлай олади», ва ўзи жавоб беради: «Парда сал очилганда сен билар эдинг, чунки у эркин иродага мажбурланган, яъни у эркин танлашга мажбур» (Ғаззолий 220 б.)

Маҳмуд Йўлдошев,

Психология фанлари номзоди

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Шу кунларда икки оғиз ҳаётий гаплардан ўғлим Зафарга гапириб қўйишни лозим топдим.Унинг бугун туғилган куни. Уни қутлаб, дуо қилиб ишга, телестудияга жўнатдим. Ҳа, у ҳам ота касбини танлади. Журналист! Аммо унинг фарзандлари, менинг набираларим– Азиза ва Иззат бу касбни танлайдими, йўқми, Яратган билади. Лекин барча ирмоқлар шу чашмадан сув олишига ишонаман.
Бу ҳаётий гапларни тўқиб ўтирмайман. Фарзандларим билан ҳижронли дамларда қалам ва қоғоз ёрдамида ҳаёлан мулоқат қилган эдим. Шу тариқа “Бугунги кунлар” романи дунёга келган. Роман автобиографик маълумотларга қурилган, деярли барча образлар, қаҳрамонлар қилмиши ва исмлари ўзича қолдирилган,менинг қиёфам эса Ҳазрат Қодирийнинг Отабек Юсуфбек хожи ўғли қиёфасига яқинлаштирилиб, Дадахон исми Отабекка, Ёқубжон (отамнинг исми) Юсуфбек номига ўзгартирилди. Қисқаси романдан келтирилган парчада ўғлимга Зафарга айтилган “Икки оғиз ҳаётий гаплар” акс этган. Роман 2010 йилда қўлёзма тарзида ёзиб, тугалланган.
“Отабекнинг ёши олтимишларга яқинлашиб қолган бўлса ҳам эски қолибда, китобларда ўқиган, ота-боболардан ўрганган эзгу фазилатлар қолипидан чиқа олмас эди. Кўп ҳолларда ўғли Зафар ҳам отасидаги ўта кўнгилчанликни сезар, унинг ҳаммага ҳам ишонавериши ва болаларга хос самимий хислатларидан панд еб қолиши мумкинлигини айтгиси келарди. Аммо у ҳеч қачон отасининг райига қарши бора олмасди. Шу туфайли кўп гапларни ичига ютарди. Унга гап қайтармас, фикр ҳам билдирмас эди. Чунки отаси ўғли Зафар учун ижодкорларга хос кўп фазилатлари билан ибрат эди. У отасидан университетларда эшитмаган, журналистик фаолиятнинг ўзига хос сир-асрорларини болалигиданоқ руҳига сингдирган эди. Аммо тижорат, хайрия, пул ва молияга алоқадор ишлар ўғлига ёқмас, отасининг чор-атрофини фирибгар, ёлғончи, очкўз ва худбин одамлар ўраб олганлигини билиб, жаҳли чиққанда икки оғиз сўз билан “фириб” ёки “фуфло” деб қўяр эди.
Зафар телевизион ижодга болалигидан қизиқар, отаси муҳбир бўлиб ишлаган пайтларида унинг ёнида юришни, суратга олиш жараёнларини томоша қилишни яхши кўрар эди. Оилавий альбомларида бир сурат сақланиб қолган экан. Уни фотомуҳбир Асқар Саматов суратга олган бўлиб, Отабек сайёҳ журналист Тошмамат Рўзибоевга микрафон тутиб, ундан интервью олмоқда. Тасвирчи Рафаэль Камолов буни суратга туширяпти. Беш ёшлар чамасидаги болакай томоша қилиб турибди. У Отабекнинг ўғли Зафар эди.
– Ота, мен ҳам журналист бўлсам, муҳбирлик қилсам бўладими? — деб сўради болакай.
– Бўлади, албатта бўлади — деди Отабек ўғлига тушунтирар экан. — Аммо бу оғир ва жуда кўп меҳнат талаб қиладиган касб. Машаққати бор, машаққати кўп, ўғлим.
– Машаққат нима?
– Ўғлим, биз бугун ана шу машаққатни суратга олаяпмиз.
Ўшанда Отабек Тошмамат Рўзибоев ҳақида “Излаганлар…” деб номланган телеочерк тайёрлаган дамлар эди. Сайёҳ журналист Тошмамат Рўзибоевнинг ўзига хос саёҳати ўз даврида улкан жасорат деб баҳоланган . Тошмамат Рўзибоев 1969 йилда Ўзбекистон Компартияси Марказий Комитетининг биринчи секретари Шароф Рашидов номига В.И.Лениннинг 100 йиллиги муносабати билан “Ленин изидан…” деб номланган саёҳатга чиқиш нияти билан мурожаат қилади. Унинг истаги ҳукумат томонидан қўллаб-қувватланади. Тошкентда уни катта тантаналар билан кузатишади. У Қозоғистон орқали Сибирга, сўнгра Қозон, Нижний Новгород, Москва, Ленинград, Выборг, Ульяновск каби шаҳарларга пиёда саёҳатга чиқади. У ёлғиз ўзи тахминан ўн минг километрча масофани босиб ўтиб, йўл очеркини ёзади. Унинг бир неча йўл очерклари, таассуротлари ёш журналист Шароф Убайдуллаев таҳрири остида “Совет Ўзбекистони” газетасида чоп этилиб туради.
Тошмамат Рўзибоевга ушбу саёҳат муваффақият олиб келмади. У яқинларидан узоқлашади. Оилавий муаммолар пайдо бўлади. Аниқроғи, оиласи барбод бўлди. Сафар чарчоқлари билан йўл азобини бошидан кечирган ижодкор учун ижодий изланишлари ҳам кўнгилдагидек натижа бермайди. Унинг устида давлат ҳам омадсиз одамни ҳамиша ҳам қўллаб-қувватлайвермаслиги аниқ бўлиб қолди. Катта “шов-шув” билан бошланган тадбир тез фурсатда унутилади. Орзулар саробга айланади.
Совет империяси идеологияси найрангларидан қанчадан-қанча нисор қалблар азият чекди. Улардан бири “Совет Ўзбекистони” газетасининг мухбири Тошмамат Рўзибоев эди. Отабек ўшанда унинг оила аъзолари билан учрашиб, рафиқаси билан яраштиришга уриниб кўради. Кўрсатув намойиш қилингандан сўнг, одамлар яна шундай фидойи инсонлар борлигини билдилар. Бир неча йиллардан сўнг Отабек яна Тошмамат аканинг хонадонига борган эди. Маълум бўлишича, у оиласини қайта тиклай олмабди. Сайёҳ журналист Тошмамат Рўзибоев Сирдарё вилоятининг қишлоқларидан бирида ёлғиз яшаб дунёдан кўз юмиб кетибди. Бутун бир жамиятнинг инсон тақдирига шунчалар бефарқ қараганлиги Отабекни чуқур ўйга толдирган эди, ўшанда. “Излаганлар…” деб номланган ушбу телеочеркдан қолган ягона хотира, ана шу сурат.
Бу юртдан не-не журналистлар чиққан. Ҳамма ҳам Шароф Рашидов каби таниқли ёзувчи, журналист ва давлат арбоби бўлиб етишавермайди. Айтишларича, бу касбдан оғир касбнинг ўзи йўқ. Турли бахтсиз ҳодиса сабабли ҳалок бўлган шахтиёрлар сонидан ҳалок бўлган журналистларнинг сони кўпроқ экани қайд этилган. Бу оғир касбни Отабекнинг ўғли ҳам танлади. Зафар ҳам бир сўзли, қатъиятли. Лекин унга ўхшаган журналистларга талаб кам. Миллий университетнинг магистратурасини тугаллаган бўлса ҳам, ҳали тайинли иш топгани йўқ. Отабекнинг ўзи ҳам кейинги йигирма йиллар давомида бирорта таҳририятдан кўнглига ёққан, аниқроғи, қўлидан келадиган иш топган эмас. Ўзбекистон телерадио ташкилотига, Кино агентлигига, Ҳужжатли фильмлар студиясига ўз лойиҳаларини тақдим этиб, ўн йиллар давомида кўп марталаб оддий иш сўради. Аммо хеч ким унга эътибор ҳам қилмади. Бу идораларда ўшандан
буён раислар, бошлиқлар алмашаверди, Отабекка боғлиқ муаммо эса қолаверди, ечилмади. Унга ҳам алам қилади. Отаси Ёқубжон ота бод-бод такрорлаган гапни эслайди: “ Ўғлим, иложини топсанг, телестудиядан қетма, ҳатто қоровул бўлиб ишласанг ҳам розиман!” Бўзчи белбоққа ёлчимас”, деган мақол журналистлар учун айтилган бўлса ажаб эмас.
1990 йилнинг 21 март куни Ўзбекистон телевидениесида биринчи марта “Наврўз” узлуксиз телемарафони ўтказилган эди. Ушбу кўрсатув ўзбек халқининг меҳр-шафқат чақириғи бўлиб, бутун элни бир мақсад сари бирлаштирди. Ёрдамга мухтож қариялар, бева-бечоралар, кўп болали оилалар, етим-есирлар, ногиронлар ва беморлар учун, энг аввало, меҳр рамзи сифатида миллионлаб сўм маблағ йиғилди. Одамларни савобли ишларга чорловчи умумхалқ бонги, айтиш жоиз бўлса, жамиятни ғафлатдан уйғотувчи озон бўлди. “Наврўз” кўрсатуви йигирма беш соату, тўққиз дақиқа бетўхтов давом этди. Кўрсатув муаллифи ва олиб борувчиси Отабек эди. Унга катта шон-шуҳрат ва муваффақият келди, элнинг улуғ олқишига сазовор бўлди. Ўша кунларнинг бирида унинг хонадонига ўнлаб мухбирлар келишди. Унинг ғарибона кулбаси одамлар билан гавжум.Мухбирлардан бири суратга олиш жараёнида унинг оила аъзолари билан суҳбатлашди. Хотини Ферузабонуга мухбир савол билан мурожаат қилди:
— Турмуш ўртоғингизнинг бу муваффақиятида Сизнинг ҳам улушингиз бор деб ўйлаймиз, шундайми?
— Билмасам. Мен уч фарзанд билан уйдаман. Ўзим туғруқхонада доя бўлиб ишлайман. Эрим қувонса, қувонамиз, истироб чекса, куямиз. Оғир экан. Худога шукур. Унинг бу ютуғи кўп марта, йиллаб қилган ижодий ишланишлари, бедор тунларининг ҳосили бўлса керак, — деб Ферузабону йиғлаб юборган эди, ўшанда. Сўнгра мухбир микрафонни беш ёшдаги Зафарга тутди:
— Ўғил бола, сен катта бўлсанг ким бўласан, ким бўлмоқчисан?
— Мен Отабек Юсуф бўламан, — деб жавоб берди у. Унинг бу сўзини миллионлаб томонабинлар кўрдилар. Баъзилар бу гап болакайга атайлаб ўргатилган, деган фикрга ҳам келди. Аслида бу ўйламасдан, кутилмаганда айтилган жавоб эди. Онаси уни шифокор бўлиши хоҳларди. Мен ўғлимнинг ҳуқуқшунос бўлишини истардим. Унинг назарида отаси энг яхши одам, эзгу ишларни қилувчи инсон. Тоғаси Шуҳрат заводда инженер бўлиб ишлайди. — Сени даданг “жиннича” телестудияда ишлайди, нима иш қилиши аниқ эмас, иш вақти ҳам белгиланмаган, кеч тунда уйга кириб келади. Баъзан неча кунлаб келмайди ҳам. Даб-дурустдан сафарларга кетиб қолади, — дерди. Зафарнинг — Отабек Юсуф бўламан, — деган нияти унинг вужуди билан улғайиб, руҳи билан юксалиб борди. Шу ният сари интилди.
— Зафар, ўғлим, — деди Отабек. — Сен бошқа касбни танламайсанми? Журналистликдан бойиб кетган бирор кимсани билмайман. Ҳеч бўлмаса сартарош, чилангар ва чеварликни ўрганиб қўйсанг, ҳаётда асқотади. Мен ҳам Тошкент зилзиласи йилларида, талабалик вақтимда қоровул бўлиб ишлаганман, қурилишда плиткачи бўлиб ҳунар ўрганганман. Журналистнинг иши осон эмас. Баъзан керак бўласан, баъзан эса, кераксиз.
Кунларнинг бирида Миллий университет журналистика факультети талабалари билан Отабекнинг учрашуви бўлган эди. Учрашувда талабалардан бири унга савол билан юзланади: —Ҳурматли устоз, сизга анъанавий савол билан мурожаат қилмоқчиман. Қайта дунёга келсангиз яна, албатта, шу касбни танлайсизми?
—Саволингиз ўз жавоби билан эканлигини сезганга ўхшайсиз. Кеча телевизорда Ўзбекистон халқ артисти Юлдуз Усмонова билан ижодий мулоқот бўлди. Кўпчилик кўрган бўлса керак. У “Яна қайта туғилсам, албатта, яна хонанда бўламан”, деди. Аллоҳ таоло яна қайтадан яшаш имконини берса, мен бошқа касбни танлар эдим. Чунки журналист сифатида мен қўлимдан келганича хизмат қилдим.
Талабалар Отабекнинг сўзини давом эттиришга йўл қўймадилар. Кўпчилик бу жиддий жавобдан таажжубга тушса, кўпчилик шунчаки ҳазил жавоб деб қабул қилдилар. Талабалар ўз саволларига аниқроқ жавоб кутардилар. —Унда айтинг, қайси касбни танлаган бўлар эдингиз? “Мен прокурор бўлар эдим”. Отабекнинг бу жиддий жавобини, барча журналист талабалар тушундилар. Улар бу жавобдан қониққан эдилар.
Ўғли Зафар масаласига келсак, у ҳам ана шундай руҳда тарбияланган, қолаверса, улғайган эди. У отасининг саволига, — мен миллионлаб одамларга телевизор орқали беш ёшимдаёқ Отабек Юсуф бўламан деб ваъда берганман. Демак, журналист бўлишим керак. Сизнинг ишингизни давом эттиришим ҳаётимнинг мазмунидир. Аллоҳ ҳар бандани ўзи яратади, ўзи ризқлантиради. Бир амаллаб болаларимни боқиб оларман, — дея жавоб қайтарарди. — Иншааллоҳ болам, орзуларинг ўшалсин. Мени ва касбимни улуғлаяпсан, сени Аллоҳ улуғласин, эл-юрт эъзозласин, ижодий ютуқлар сенга хамиша ёр бўлсин, — дея Отабек ўғлини дуо қилади.
Отабекнинг ўғли ҳам Миллий университетнинг журналистика факультетида тақсил олгани учун бўлса керак, доим отасини огоҳлантирарди:
— Дада, “фалон” фандан дарс берувчи ўқитувчи талабалардан баҳо эвазига пора олади. Уни ҳеч ким ҳурмат қилмайди, — дерди.
— Нима, сен мени шундай тубанлик қилишим мумкинлигига ишонасанми? Биласанку, мени!,— Отабек ўғлини койиди.
— Йўқ. Ишонаман, аммо ўртада шайтон бор. Ахир, менинг ўқишим учун шартнома маблағини ҳам бир амаллаб тўлаяпсиз, оиламизда фақат ўзингиз ёлғиз ишлайсиз. Онам ишламаса. Менинг аҳволимни ўзингиз кўриб турибсиз.
— Ғам қилма ўғлим, мен келажакдан пора оламанми ёки сенинг юзингни ерга қаратаманми?
Буюк ёзувчи Чингиз Айтматовнинг катта ўғли Санжардан газета мухбирлари сўраб қолишади: “Отангизнинг дунёда машҳур асарларидан қандай фалсафа ёдингизда қолган?”. У жавоб беради: “Сиз мендан отамнинг фалсафасидаги умуминсоний қадриятларни куйлагани, дунёнинг миллат ва чегарабилмас адибига айлантирди, деган жавобни кутмоқдасиз. Аммо мен унинг “Фудзиямага кўтарилиш” пъесасидаги “ бугунги кунларда инсон қандай қилиб, инсон бўлиб қолиши керак!”, деган ҳитобининг мағзини
чақишга интиламан. Асарда илгари сурилган ғоянинг қудрати ҳам шунда”,— деган эди Санжар Айтматов.
Ҳа, инсон инсонлигича қолиши керак.
Абу Лайс ас-Самарқандий “Танбеҳ-ул ғофилин” деб номланган асарида касб офати ва ҳаромдан ҳазар қилиш деб номланган бобида шундай айтади: “Бу гапни бир зоҳид тафсир қилган: Амирлар халқнинг тартибини сақлашади. Олимлар пайғамбарларнинг меъросхўрлари. Улар халққа охиратни англатиб туришади ва одамлар уларга эргашади. Қуролли аскарлар Аллоҳнинг аскарлари. Улар мусулмонлар тинчлигини сақлаш учун керак. Аммо чўпон бўрига айланса, подани ким боқади, ким сақлайди? Олимлар илмни ташлаб, дунё билан шуғулланиб кетишса, халқ кимга эргашади? Аскарлар юқори мансабга интилса ва таъма учун чиқса, халқини душмандан қандай ҳимоя қилади? Касб эгалари ҳиёнат қилсалар, одамлар улардан қандай омонлик топишади?”
Истайсизми, йўқми, журналист бу — олим, олим бўлганда ҳам ҳар куни, ҳар он, ҳар лаҳза кашф қилувчи олим. У одамларни эзгу ишларига бошлайди. Эзгулик манзили томон етаклайди. Гоҳида амирлар мисоли ўз ижоди билан халқ тартибини сақлайди, одамларни ҳалолликка чорлайди. Керак бўлса, эл бошига иш тушганида кўкрагини қалқон қилади. Чўпонларнинг бўри бўлмаслиги учун қайғуради. Агар улар ўз касбларини ташлаб кетишса, халқ кимга, нимага эргашади. Ҳақни, ҳақиқатни, адолатни топиш осон эмас. Бу йўл, ҳавф-хатарли йўл. Аммо жаннат йўлидир. Аллоҳнинг ўзи бу йўлда мададкор бўлсин. Барча ёмонликлардан ўзи асрасин. “Ўғлим Зафар муродига етсин. Иншаллоҳ, элнинг севимли ижодкори бўлсин”.
Энди икки оғиз ҳаётий гапни Куни кеча KAMALAK–PRESS нашриётида босмадан чиққан “РАВО” деб номланган шеърий тўпламимдан иқтибос келтириб, фикримни якунласам…

МАНФААТ ТОПГАЙ…
( ўғлим Зафарга)
Дўст деб кўнглинг очмагил, маккорлар манфаат топгай,
Эй ўғлим, борингни сочмагил, бекорлар манфаат топгай.

Билиб-билиб ишингни қил, мақсад сари йўл топарсан,
Кўплар сенга бўлар одил, ночорлар манфаат топгай.

Бу дунё қасти ўрмон бил, шеру йўлбарс оч назардир,
Эртакда ўша Сусамбил, айёрлар манфаат топгай.

Тўрт тараф оҳуга чимбил, бўри мақоми баковул,
Тулкилар доим ясавул, дастёрлар манфаат топгай.

Юз-бети қаттиқлар жоҳил, рибодин бойлик йиғсалар,
Имонин унутган ғофил, беорлар манфаат топгай.

Тарози палласи икки бил, жаҳаннам унда ҳам бунда,
Экканидин йиғиб ҳосил, нисорлар манфаат топгай.

Одамлар яшар турфа хил, ҳар ненинг жавоби восил,
Ўзни савобга муҳтож бил, беморлар манфаат топгай.

Яратганни сирдош бил, гуноҳ нима бўлгин огоҳ,
Сабр-ла жонинг асрагил, дўсти ёрлар манфаат топгай.

Оқибатни ажир деб бил, Дада Зафар отанг, сўзим,
Меҳринг қуёшидин кўп дил, ашъорлар манфаат топгай.

Дадахон Ёқубов

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Икки ҳил стандарт

Икки ҳил стандартни визуал кўриниши.

Яъни, чапани қилиб айтганда, иккиюзламачилик!

Аслида мен диндорман, лекин унга амал қилмайман.

Аслида мен ҳақиқатни улуғлайман, лекин уни айтмайман.

Аслида мен зулмга қаршиман, лекин келганда жимман.

Аслида мен одамларга фақирлик афзаллиги ҳақида, мискин улуғлар ҳаёти ҳақида гапириб, бойлик, пул ёмон нарса экани, инсонларга фақат ибодат ва яхши амалларга диққат қаратишни тарғиб қиламан, лекин ўзимда пул кўп, ишлаб-чиқариш, бизнес, яхши кафе ва ресторанлардаги суратлар билан яшайман.

Аслида мен ибодатлар ҳақида кўп ёзаман, кўп ҳикматли сўзлар қўяман, лекин ўзим ҳаётда дунё ишларидан ортмайман.

Аслида мен хўжакўрсин, риё, мақтанишни ёмонлиги ҳақидаги таълимотни ўқиганман ва ундан сақланишга ҳаракат қилиш кераклигини биламан, лекин ёзган чиройли гапларим, қилган яхши ишларимнининг суратларини одамлар кўрсин учун қўйиш менга ҳузур беради ҳамда унга билдирилган фикрлар, ва лайклар мени қизиқтиради.

Аслида мен рамазон ойи овқатдан тийилиш, нафсни тарбиялаш даври эканини жуда яхши биламан, лекин шу ойда негадир айнан одамларга овқат улашганимни суратлар билан ёйгим келади, ифторликка ва саҳарликка қандай овқатлар қилиш қизиқтириб қолади.

Аслида мен камтарлик тақводан эканини биламан, лекин кўп жойларда диндор бўлиб гапиргим, одамларга бу тўғри, бу нотўғри деб ҳакамлик қилгим келаверади.

Аслида Аллоҳнинг олдида гуноҳим кўплигини биламан, лекин ўзимни эмас кўпроқ бошқаларни гуноҳини танқид қилгим келаверади.

Аслида мен диндорман, лекин унга амал қилмайман..

Muzaffar Ne’matov

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Динда, мазҳабда, тариқатда ҳам, миллат ва халқлар номида ҳам эшон деган тушунча йўқ. Сўз сифатида бу турку форсча бўлиб (эш ва он) УЛАР (йўлдошлар ҳам деса бўлади) маъносига эга, холос. УЛАР ким, 17-18 асрда УЛАР диндорлар орасидгаи бойлар табақаси бўлган. Оддий халқни қорачалар дейишган ва ўзларини УЛАР-ЭШОН деб ажратган ва халқдан ҳақ ўндиришган. Динни фақат биз биламиз ва биз хўжайинмиз дейишган. Динни яхши билишганда ўзларини Раббининг қули деб аташарди.
Мен жонли ёйинда шуни айтиб, бугунги амалдорлар ҳам УЛАР, яъни “эшон”лар дедим. УЛАР қонун, УЛАР ҳукмдор… халқ эса қорача! Бу қадар!
Агар эшонларнинг диндаги ўрни ҳақида қайси тилда бўлишидан қатий назар далил келтирсангиз бажону дил эшитаман.
Саидлар эшон эмас. Улар ҳам фалончининг авлодиман деб насаб учун кимнидир камситишга, ўзларини устун қўйишга ҳақли эмас.
Мен ЭШОН деган бир насаб борлигига ҳам ишонмайман. Чунки тарихий далил кўрганим йўқ. Кўрсатангиз илм берган бўласиз!

(FBdagi bahsdan)

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

7. “ЧЎНТАК ПАРТИЯЛАР”. “ҚЎҒИРЧОҚ” ДЕПУТАТЛАР.

Инсоннинг хатосини чин дўсти кўзгу бўлиб, айтиб туради, камчиликлари тўғриланишида астойдил ёрдам беради. Душман бўлса, кулдириб, мақтаб, маддоҳлик қилиб, ишини битиради. Унга барибир, ҳар қандай замонда ҳам, ҳар қандай раҳбар даврида ҳам ялтоқлик қилиб, думини ликиллатиб, нафсини қондирса бўлди.

Хўш, бугун президентга хато ва камчиликлар ҳақида юрак ютиб, тўғридан-тўғри айтадиган сиёсатчи борми, Ўзбекистонда? Йўқ! Сабаби, буни айтадиган сиёсий мухолифат (оппозиция) йўқ, аниқроғи, улар йўқ қилинди, бадарға қилинди. Энг камида 10 йилдан бошлаб, 25 йилгача чет элларда яшаётган мухолифатчиларни ватанга қайтариш ҳақида шу кунгача лом-мим дейилмаяпти. Бу кетишда бўлса, дейилмаса ҳам керак.

Дунёнинг исталган демократик давлатларига қаранг, ҳамма ерда мухолифатчилар эркин, қонуний асосда сиёсий партиялар ўлароқ, фаолият олиб боради. Ўзбекистондаги мавжуд тўрт сиёсий партиялар эса “қўғирчоқ”, “чўнтак партия”лар эканлигини халқ ҳам, президент ҳам, уларнинг ўзлари ҳам яхши билади. Бу партиялар фақат сайловлар пайтида кўзга кўриниб, ўзларига берилган ролларни қойилмақом тарзда ижро этиб, навбатдаги сайловгача яна йўқлик қаърига ғарқ бўладилар. Партияларнинг Олий Мажлисдаги “қўғирчоқ” депутатлари ҳам, асосан, қарсак чалишдан бошқа ишга ярашмайди. Тўғри, яқиндан бери, президентнинг кескин танқидларидан кейин халқ уларни ойнаи жаҳон орқали оз-моз таний бошлади. Лекин, шунда ҳам улар юрак ютиб, ўзларининг сиёсий фаолиятларига доир асосий масалаларни гапирмай, 85-ўриндаги муаммолар ҳақида чиқиш қиладилар. Эссиз, буларга ажратилган эфир вақти…

Бошқа нормал давлатлардаги каби бу депутатлар икки дунёда ҳам расмий ҳукуматга мухолиф бўлиб, аниқ-тиниқ сиёсий дастурлар билан ўртага чиқолмайди. Ҳеч қачон президентни, ҳукуматни танқид қилишга юраги бетламайди. Бундай қилиш уларнинг етти ухлаб тушига ҳам кирмаган бўлса керак. Танқид дегани бу – томонлар бир-бирига мағзава ағдариб, ёқалашади, бир-бирини ҳақоратларга кўмади, туҳмат-бўҳтонлар ёғдиради дегани эмас. Асосли, холис ва конструктив танқид – келажакнинг меваси эмасми?! Мухолифат дегани бу асло – душманлик дегани эмас. Бу соғлом рақобат демакдир. Айтингчи, рақобат йўқ жойда ривожланиш бўладими?

Мухолифат бу – ойна, кўзгу! Ҳар куни президент ҳам, ҳукумат ҳам бу ойнадан ўзларининг аксларини кўриб туришлари керак. Шундагина олдинга силжиш бўлади, тараққиётга эришилади. Фақат шундагина яна орадан йиллар ўтиб, бугунгидек, афсус ва нодамат чекиб, барча ишларни янгитдан бошламаймиз.

8.ШАФФОФ САЙЛОВЛАР КЕРАК

Олий Мажлисда ўтирган депутатлар эркин, шаффоф сайловлар орқали сайланмаганлигини бугун ёш болалар ҳам билса керак. Ўзбекистонда сайловлар қандай ғирромлик ва адолатсизликлар билан ўтишини, ҳозир бу ерда, яна такрорлашга ҳожат йўқ. Шахсан ўзим бундай сайловлар пайтида ишлаганим учун ҳам, бу тизимни яхши биламан, десам бўлади. Ҳар қандай депутат номзоди аввал Тошкентдаги юқори идоралардан тасдиқлангандан кейин жойларда номигагина, кўзбўямачилик учун сайлов ўйинлари бўлиб ўтади. Кейин улар депутат этиб “сайланади”. Афсус, йиллар давомида халқимизнинг қанчадан-қанча маблағлари бу ўйинларда ҳам кўкларга совурилди. Депутатлик лавозими бир неча минг долларга, мўмай пора эвазига сотиб олинишини ҳар қандай соддадил ўзбек ҳам билса керак.

Ўзбекистонда порахўрлик, коррупция аралашмаган бирор бир соҳа қолмаганини биз эмас, президент Мирзиёев минбарларни муштлаб, куйиниб гапирябди. Бир йил ичида амалдорларга “ҳамманг порахўр, ҳамманг нонкўрсанлар”, деб очиқ айтиб, қанча раҳбарни президент ишдан олмади, дейсиз.

Гарчи шундай экан, президент дарҳол бугунги Олий Мажлис депутатларини тарқатиб юбориб, янги эркин, шаффоф, адолатли, ҳаққоний сайловларни ўтказиши керак. Бундай қилишга қонунан, президентнинг тўла ваколати бор. Сайловда халқ ўзи танлаган халқпарвар фарзандларига эркин овоз берсин. Ҳокимлар ҳам шундай умумхалқ сайловлари орқали сайланишлари зарур. Бу ҳақда президент бир гапирди-ю, кейин бу мавзуга бошқа қайтмади. Балки бугун бу ишларнинг фурсати эмасдир. Бугун президентнинг бошида сони бор-у саноғи йўқ, жуда чигал ва оғир ишлар қаторлашиб турибди.

Бир йил ичида чорак асрлик муаммоларни бирданига ечиб ташлайдиган президентнинг сеҳрли таёқчаси йўқлигини ҳам яхши тушунамиз. Шу билан бирга президентнинг барча фармон ва қарорлари Ўзбекистон бўйлаб бир хилда ишламаётганини ҳам ҳамма кўриб, билиб турибди. Лекин, эртами кечми барибир мамлакатда эркин сайловлар бўлиши керак. Фақат шундагина ривожланамиз!

Бутун Ўзбекистон фақат бир президент ва вазирларга қараб, ҳокимларга кўз тикиб, “олма пиш оғзимга туш, берсанг ейман, урсанг ўламан”, деб ўтираверса, яна бир неча ўн йилликларга орқага кетишимиз муқаррар. Бундан эса Худонинг ўзи асрасин!

Давлат ва жамиятнинг ҳамма бўғинлари аравани тенг тортиши керак. Ҳукумат ҳам, парламент ҳам, маҳкама (суд тизими) ҳам, бизнес ҳам, мухолифат ҳам, фуқаролик жамияти ҳам, матбуот ҳам биргаликда елкама-елка ишласагина ривожланиш бўлади.

Ҳозир фақат ҳукумат ўз билганича ишламоқда. Парламентимиз эса нима иш қилаётганлигини ўзи билмайди. Уларни ҳам президент туртиб турмаса, тебранишмайди. Ваҳоланки, улар тўла мустақил бўлишлари керак. Маҳкаманинг ҳам ўта абгор аҳволини Мирзиёев ўзи яхшилаб телевизорда халққа тушунтириб берди. Тадбиркорлик (бизнес) соҳаси ҳам давлатдан тўла ҳолда мустақил эмас. Бу соҳада ҳам муаммоллар қалашиб ётибди. Мухолифат эса таг-туги билан йўқ, ҳаммаси хорижда. Фуқаролик жамияти ҳам шундай йўқ ҳолда. Матбуотимиз аввалгига нисбатан анча жонланиб қолди. Лекин, улар ҳам тўла мустақил эмас.

Хулоса қилиб айтганда, бугунги Ўзбекистоннинг бир қаноти бор-у иккинчи қаноти йўқ қуш кабидир. Икки қаноти бўлмаса, қуш учолмайди. Ўша иккинчи қанотни тўғрилашимиз, биргаликда тузатишимиз керак. Бу ишни қанча эртароқ қилсак, шунча яхши. Зотан, жонажон Ўзбекистонимиз, барчамизнинг азиз она Ватанимиздир!

9.ОНА ТИЛИМ – ЖОНУ ДИЛИМ

Ҳар бир халқ, ҳар бир миллатнинг қудрати энг аввало, унинг тилидадир. Бугун дунёдаги энг қудратли давлатларга боқинг, ҳаммаси биринчи галда, ўз она тилларига катта эътибор ва ҳурмат билан қарашади. АҚШ, Европа, Хитой, Россия, Туркия, Араб мамлакатлари каби бир қатор давлатларни олиб қаранг, барчасида ўз тили ҳукмрон. Бежиз ҳазрат Навоий “Тилга ихтиёрсиз — элга эътиборсиз”, деб айтмаган.

Ўзбекистонимизда бугун давлат тили – она тилимизга эътибор қай даражада? Бу саволга жавоб топиш учун ҳам яна ўша касаллигимиз ташхисига мурожаат қилишимиз керак.

“Балиқ бошидан сасийди”, деганларидек ўзбек тилига эътибор энг юқори поғоналарда қай ҳолдалига назар солишимиз керак бўлади.

Ўзбек тили давлат тили мақомини олганлигидан 28 йил ўтиб ҳам давлатнинг энг юқори идоралари асосан рус тилида иш олиб боришини қандай тушунишимиз керак?!

28 йил эмас, атиги 3-5 йилда, боринг ана 10 йилда ҳар қандай хорижий тилни мукаммал ўрганиб, ўша тилда ҳужжат ишларини ҳам юритиш даражасига эришиш мумкин. Агарда бунга истак ва ирода бўлса, албатта. Табиийки, ўша тил сизга керак бўлса, албатта…

Мустақилликка эришганимиздан 26 йил ўтиб ҳам она тилимизни мукаммал ўргана олмадик. Ҳали ҳануз президент фармонлари, қарорлари, Вазирлар Маҳкамаси ва бошқа қатор юқори давлат идораларининг норматив ҳужжатлари аввал рус тилида тайёрланиб, кейин ўзбек тилига таржима қилинади. Бунда ҳам ҳамма ҳужжатлар ўзбек тилига таржима қилинмайди.

Президент Каримов 27 йил Ўзбекистонга раҳбарлик қилган бўлса, бирор марта ўзбек тилида ёзилган ҳужжатга имзо қўймаганлиги маълум. Аввал рус тилидаги ҳужжатни имзолаган. Бирор марта ўз қўли билан ўзбекча матн ёзмаган, бу тилда ўқимаган. Ҳаттоки, оғзаки нутқида ҳам (қоғоздан ташқари ҳолда) ўзбекча сўзларни яхши талаффуз қилолмаган, гапларни ҳам тўғри шаклда тузолмаган. Бу сўзларни шунчаки осмондан олиб ёзаётганим йўқ. Агарда сиз эътибор бермаган бўлсангиз, архивлардан топиб кўришингиз мумкин. Бу ҳақда ўша пайтларда ҳам минг марта гапирганмиз, ёзганмиз…

Балки Ислом Каримов ўзбек тилида таҳсил олмагани, уни устига оиласи ҳам русий забон бўлганлиги учун ҳам ўзбек тилини яхши ўзлаштирмаган, дейишимиз мумкиндир. Хўп, 25 йил ичида тўпланган муаммоларнинг бир бўлаги сифатида бу муаммони ҳам бир четга суриб турайлик. Лекин, нима учун ҳозир ҳам айнан шу муаммо давом этмоқда. Ҳозир ҳам президент Мирзиёев ҳужжатларни рус тилида имзолашни давом эттирмоқда. Бу ҳам етмаганидек, русча ёзилиб, имзоланган ҳужжатларнинг ҳаммаси ҳам ўзбек тилига таржима қилинмаябди.

Ўзбекистонда фаолият юритадиган sof.uz сайтида 21 октябрь куни нашр этилган “Ўзбек тили – халқники, рус тили – давлатники” номли мақолада айнан шу муаммо келтирилган.

Иқтибос:

“«Ўзбекистон Республикасининг давлат тили тўғрисида»ги Қонуннинг 6-моддаси биринчи қисмида қуйидагилар битилган: «Ўзбекистон Республикаси Олий давлат ҳокимияти ва бошқарув органларининг қарор ва бошқа ҳужжатлари республика давлат тилида тайёрланади, қабул қилинади ва эълон этилади. Расмий нашрларда уларнинг рус, қорақалпоқ, тожик, қозоқ, қирғиз, туркман ва бошқа тиллардаги таржимаси берилади»…

Афсуски, президент чиқарган норматив ҳужжатларнинг фақат рус тилида эълон қилиниши биринчи марта содир бўлиши эмас. 21 август санасидан бери president.uz сайтида жами 25 та норматив ҳужжат, жумладан, 8 та фармон ва 17 та қарорнинг имзолангани тўғрисида хабар берилгани ҳолда, фақатгина 12 та ҳужжат матни (6 та фармон ва 6 та қарор) ўзбек тилида эълон қилинган. Қолган 13 та норматив ҳужжат имзолангани ҳақида фақат рус тилида ахборот берилган”. (Иқтибос тугади).

Бу муаммо биринчидан, амалдаги қонун бузилиш ҳолати бўлса, иккинчидан ва энг асосийси, бу ўзбек тилига бўлган ҳурматсизлик ва фақат ўзбекча биладиган фуқароларнинг ҳуқуқларини топташдир.

Шу ўринда, Абдулла Қаҳҳор домланинг: “Нега кўчада қоида бузган кишига ҳуштак чалинади-ю, тилни бузганга ҳеч ким индамайди”, деган сўзларини эслашимиз фойдадан ҳоли бўлмайди.

(Давоми бор)

Улуғбек Бакир
журналист

24 октябрь, 2017 йил,
Норвегия

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Олий Мажлисда референт бўлиб ишлайдиган аканинг муносабати баҳонасида битганим

Сиз иқрор бўлмасангиз, ичингиздагини қаршингиздаги одам асло билмайди. Ниманидир тан олдингизми, демак пушаймонсиз. Аммо яқиндаги иқрорим («Депутатман, дейишга ийманаман…”) билан шунчаки, виждонимни ювиб олмоқчи эмасдим.
Хўш, унда нимани мақсад қилгандим?
Жорий йилда депутатлар навбатдаги муддатга сайланади. Демак, навбатдаги сайловларда ҳам муваффақият қозониб, депутат бўлмоқчидирман? Аммо ундай эмас. Эълон қилган мақоламни Жомбой туманининг чекка бир қишлоғида мени сайлаган одамларнинг юздан бири ўқиган бўлса, эҳтимол. Шундай экан, бу “чиқишим” натижа бермаслиги аён. Яна сайланишни истасам, ўша ҳудуддаги аҳолининг меҳрини қозонишим, ишончини оқлашим керак, холос. Бунинг учун олдинда кераклича вақтим бор ҳали.
Ўзимни қаҳрамон кўрсатмоқчи эдимми? Бу жуда нозик савол. Шунинг учун ўзимни яна қайта тафтиш қилиб кўрдим. Юрагимга икки кун қулоқ солдим.
Аввало, айтганимдек ўша мақолани ёзишга олти ойдан кам тайёрланмаганман. Ташқи эмас, ички жараённи, руҳиятимнинг тайёр бўлишини кутганман.
Биринчидан, ўша иқрорномани ёзиш мен учун оғир эди. Уят ва орият юкидан эзилдим.
Иккинчидан, мақола ёзилгач, уни эълон қилишни яна икки кун ўйладим. Бир неча бор файлни ўчириб юборишга ҳаракат қилдим.
Учинчидан, иқрор ўқилгач, таъна-дашном, ҳақоратлар ёмғири ёғилишини аниқ-тиниқ ҳис этдим.
Ва буларнинг учаласи ҳам содир бўлди. Буни аллақачон бўйнимга олиб бўлгандим.
Мақсадим – мендан, менинг депутатлигимдан анча катта. Бу мақомни мендан олинишидан фойдалироқ, деб ҳисобладим.
Яъни, биринчи навбатда, мен ҳис қилган туйғуларни туйган депутатлар бошқа шунчаки, қўл кўтармасин. Бу тоифалар кўп. (Мақола эълон қилингач, ушбу иллатлар ҳақида ўзимга ёзган, гапирган депутатлар бўлди). Иймансин, уялсин. Сессияда узоқроқ қолиб кетишдан оғринмасин. Кенгаш раисига, судяга, прокурорга, ИИБ, солиқ раҳбарига мажлисда савол бера олсин. Эътироз қила олсин.
Қолаверса, соҳа тезроқ ислоҳ бўлсин.
Олий Мажлис… мен бу бинога икки марта кирганман. Бошқа пайтда бу бинога ташқаридан қараганман, холос.
ИШОНАМАНКИ, ИЧКАРИДАГИЛАР ОДДИЙ ОДАМЛАР ЭМАС. САРАЛАНГАНЛАР. Ва яна ўйлашимча, Олий Мажлиснинг қоровули ҳам оддий одам бўлмайди…
Ижтимоий тармоқларда бугун қонунчилик палатаси депутатлари, сенаторлар ҳам фаол. Фейсбук фойдаланувчилари ичида менга маломат қилганлар кўп бўлди. Масалан, Олий Мажлисда референт бўлиб ишлайдиган дўстимиз Дониёрбек Эркинжонов (Буюк Ўзбек Ўғлони). “…шунчалик ийманар экансиз, марҳамат, депутатликни топширинг, бу мажбурий эмас, жон деб қабул қилишади. Одамларни чалғитмасдан сайловолди ташвиқот демайсизми? Вилоят, керак бўлса Олий Мажлисга сайланмоқчиман демайсизми? Ўзингизни яраланган шердек кўрсатибсизу! Антипиарга гап-сўз йўқ. Мана, депутатларимиз сиздан ўрнак олиши керак. “Жонбой тонги” газетаси шу статусингиз орқасида анча танилди, депутатликдан фойдаланишнинг бир усулида буям. Ҳа, айтгандек, қайси партиядан сайлангансиз?” деб ёзди.
Дониёрбек Эркинжонов, саволларингизга жавоб беришга ҳаракат қиламан.
1. Депутатликни шахсан топширишим ёки қандай ҳолатда муддатидан олдин чақириб олинишим мумкинлигини яхши биламан (http://lex.uz/docs/436950). Англаганингиздек, гап менинг ийманишим ва депутатликдан кетишим ҳақида бормаяпти.
2. Сайловолди ташвиқотим эмаслигини юқорида ёздим.
3. Биласиз, ҳозирги кунда вилоят депутатлигига туман депутатларидан саралаб олиш тажрибаси бошланган. Ўз навбатида, вилоят депутатларини Қонунчилик палатасига. Сиз юқоридасиз, балки бехабардирсиз, туман кенгашида жон койитиб ишлаш, ўзини кўрсатиш ёки ишлагандай кўриниш унча қийин эмас. Сиёсий партияларнинг тумандаги вакиллари айнан вилоятга “жони бор” номзодларни излаш билан овора. Олий Мажлисга келсак, бунинг учун сиёсатни бироз эрта бошлаган маъқул. Камида талабаликдан ҳаракат қилинса, мақсадга мувофиқ. Масалан, сиздек. Ишонинг, бу чиқиш ортида вилоят ёки Қонунчилик палатаси кўзланмаган.
4. “Яраланган шер”, “антипиар” – бу ўзини ҳурмат қилган одамга нисбатан ишлатилса, ҳақорат, деб қабул қиламан. Сиз менга бу атамаларни татбиқ этяпсиз.
5. Биласиз, Самарқандда “Жомбой” деган туман бор, “Жонбой” эмас.
6. Менга жуда ботиб кетгани, “газетангиз шу чиқишингиз ортидан танилди” деб ёздингиз. Илтимос, бошқа бундай деманг. Бунинг учун пасткаш бўлишим керак. (Газетамизни сизга шахсан таништирмоқчи эмасман).
7. Гапингиз охирида “айтгандек, қайси партиядансиз?” дебсиз. Бундаям нописандликни ҳис қилдим. Ўзбекистон Халқ демократик партиясидан сайланганман.
Саволларингизга назаримда жавоб бера олдим, деб ҳисоблайман.
Дониёрбек Эркинжонов, фақат биргина мен маломат қилмагандимку, деб оғринманг. Сиз депутатларнинг кимлигини, фаолиятини яқиндан тушунган одамсиз. Олий Мажлисга алоқангиз бор. Бу ҳазилакам даргоҳ эмас. Шунинг учун сизнинг фикрингизни мисол қилиб олдим.
Дарвоқе, “Xushnudbek.uz” телеграм канали ва фейсбукдаги саҳифамда яна қайта ва қайта депутатлар керак эмас, улар текинхўр, халқни алдаяпти каби гаплар айтилди.
Ўта шахсий фикрим. ДЕПУТАТЛАР БИЗГА ЖУДА КЕРАК. Фақат қоғозларда белгилаб берилган бурч ва масъулиятини англаган депутатлар керак. Депутатлигидан ийманадиган, арзимасада, ийманишниям билмайдиганлар эмас!
Нега? Масалан, айни вақтда Жомбой туманининг бир неча ҳудудларида дайди итлар тарқалган. Аҳоли чорвасига, ўзига зарар келтиряпти. Бу бўйича таҳририятгаям бир неча бор мурожаат бўлди. Дайди итларни тутиш, ҳудудларни тозалаш бўйича туман ободонлаштириш бошқармаси ҳамда ветеринария бўлимига 2019 йил, 25 апрель куни депутатлик сўрови чиқаргандим. Мана, шунгаям 18 кун бўлди. Улар ҳозирча на депутатнинг сўровига жавоб қайтарди, на итларни тутди. Депутат сўровига жавоб 10 кун муддат ичида қайтарилиши керак. (“Ҳалқ депутатлари вилоят, туман ва шаҳар кенгаши депутатининг мақоми туғрисида”ги қонуннинг 8-моддаси, 2-бандига кўра “Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органларининг мансабдор шахслари депутат сўровига жавобни депутатга мазкур сўров олинган кундан эътиборан ўн кундан кечиктирмай юборадилар” деб қайд этилган).
Хўп, бу ташкилотлар нега сўровни писанд қилмади? Ва мен депутат сифатида нима қила оламан бундай вазиятда?
“Ўзбекистон республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси”нинг 193-моддасида депутат, сенатор сўровини кўриб чиқмасдан қолдириш ёки уларни кўриб чиқиш муддатларини узрли сабабларсиз бузиш ёхуд улар юзасидан била туриб нотўғри маълумотларни қасддан тақдим этиш мансабдор шахсларга энг кам иш ҳақининг уч бараваридан етти бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади, деб кўрсатилган.
Назаримда, бу жарима миқдорини кўтариш керак. Чунки буни йўл ҳаракати қоидасини бузган ҳайдовчининг жаримаси билан солиштирганда, бу миқдор анча паст. Ҳарқалай, депутат сўрови ҳам кўнгилхушлик учун чиқарилмайди!
Фараз қилайлик, депутат ишласа, халқнинг вакили сифатида бу каби минглаб муаммоларни ҳал этиши, масъулларни қўзғаши мумкин.
Хуллас, ҳамма гап фақат депутатда эмас!

Исомиддин ПЎЛАТОВ,
Халқ депутатлари Жомбой туман кенгаши депутати.

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Эски даврлар қайтяпти деган гапларни кўп учратяпман шу кунларда. У даврлар ҳеч қаерга кетмаган эди, аслида. Кетмайди ҳам, чунки у даврларни қайтмаслигини кафолатлайдиган зарурий ақлий ва аҳлоқий жаҳдни биз уддалолмадик.

Президентлар алмашгани, умуман олганда, ҳеч нарсани ҳал қилмайди. Имитация эмас, ҳақиқатдан ҳам ижобий ўзгаришлар сиёсатдан ҳам муҳимроқ нарсаларга боғлиқ. Ҳусусан, ўзбек жамиятига янги аҳлоқ керак. Бизнинг таназзулимиз иқтисодий ёки сиёсий эмас, аҳлоқий таназзулдир. Бу фақат бизнинг эмас, бутун пост-совет ҳудуднинг муаммоси. Поляк диссиденти Адам Мичник “Коммунизмнинг энг ёмон жиҳати- у ўзидан кейин қолдирган меросдир” деганда мана шу аҳлоқий бўшлиқни назарда тутган. “Важнее чем политика” деб гугласангиз, бу борадаги рус жамиятида бўлаётган бахсларни кўрасиз.

Ҳозирги олигархик ёввойи капитализм, зулм, адолатсизликлар, зар билан зўрнинг ҳукмронлиги жамиятдаги аҳлоқий бўшлиқ ва ориентирлар йўқолганининг мантиқий ҳосилидир.

Бизнинг фожиамиз, мустақил бўлгандан кейин ҳам янги аҳлоқни шакллантириш масаласига жиддий ёндашмаганимизда. Иқтисодни бирламчи деб билдик ва адашдик.

Ким янги аҳлоқни шакллантиради? Президент, умуман амалдорлар синфи бунга қодир эмас. Хоҳласа ҳам, амалдор қўлидан “манавият ва маърифат” каби фуфло чиқади.

Мен бир пайтлар диний уламолардан умид қилар эдим. Лекин на сарой уламолари, на норасмий диндор етакчилар бунга қодир эмаслиги кундек равшан бўлиб турибди. Дунёвий зиёлилар ҳам бу ишни эплайдиганга ўхшамайди.

Хуллас, постдан мақсад…давлатдан, имомлардан, журналистлардан ва ҳкзлардан ҳеч нарсани кутманг. Файласуфлардан бири айтганидек, давлат муаммоларингизни ҳал қилмайди, давлатнинг ўзи – муаммо. Уламо ҳам муаммо, рус тилига расмий мақом сўраган ўзбек зиёлилари ҳам.
ДEМАК, ҳар ким ўзини ўзи ислоҳ қилсин, ҳозирча қилинадиган ягона иш шу. Қандай қилиб? Масалан, камида ўзингизни алдаманг, ёлғонда яшаманг.

Sardor Salim

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Мен Саид Абдулазиз акани анча яқиндан биламан. Кўп китоб ўқиган, сиёсат, сиёсий ўйинларни, айниқса Ўзбекистондаги бугунги вазиятни жуда яхши билган ва уларга тўғри баҳо бера оладиган инсон.

Бундай одамнинг бугунги қалтис замонда фирибгарлик қилиши, одамлардан “жуда катта миқдорда” пул олишига ишонмайман: бу билиб туриб ўзини жарга ташлашдан бошқа нарса эмас! (Юнусобод ҳокими воқеасидан кейин бунақа хабарларга ишонмай ҳам қўйдим).

Саид Абдулазиз аканинг фаоллиги, дадиллиги, ОАВдаги танқидий чиқишлари анча-мунчасининг жиғига тегиб юргани аниқ. Фурсати келиши билан “арқонни тортишган” чоғи (Яна ҳам Аллоҳ билгувчи).

Афсуски, Саид Абдулазиз Юсупов ҳақида хабарларни тарқатишда айбсизлик призумпциясига амал қилинаётгани йўқ. Ҳали айби исботланиб, суд томонидан ҳукм чиқарилмасдан туриб унга “фирибгар” тамғаси урилди, дарҳол айбдорга чиқарилди.

Журналист, сиёсатшунос, давлат ва жамият ҳаётида содир бўлаётган жараёнлар, ўзгаришлар, муаммоларга бефарқ бўлмаган, ўзининг позицияси, нуқтаи назари ва муносабатини қўрқмасдан билдираётган, бир вақтнинг ўзида ҳам давлат, ҳам халқ вакили бўлган Саид Абдулазиз Юсупов сингари одамлар шубҳали ва сийқаси чиққан айбловлар билан қамоққа тиқилиши эмас, қўллаб-қувватланиши керак.

Sanjar Saiid

gazeta.uz: Задержан директор Фонда поддержки СМИ

Глава Фонда поддержки СМИ Саид-Абдулазиз Юсупов задержан по обвинению в мошенничестве. Сообщается, что он представлялся сотрудником СГБ и обманным способом получал деньги от людей.

Директор общественного Фонда поддержки и развития независимых печатных средств массовой информации и информационных агентств Саид-Абдулазиз Юсупов задержан по обвинению в мошенничестве 10 мая, сообщили «Газете.uz» в пресс-службе Генеральной прокуратуры Узбекистана.

В отношении него возбуждено уголовное дело по пункту «а» части 4 статьи 168 (мошенничество, совершенное в особо крупном размере) Уголовного кодекса.

В настоящее время рассматривается вопрос о применении в отношении Саид-Абдулазиза Юсупова меры пресечения в виде заключения под стражу.

Как отмечает Генпрокуратура, ранее обвиняемый уже привлекался к уголовной ответственности по статье 168 УК.

Директор фонда в течение долгого времени представлялся сотрудником Службы государственной безопасности и обманным способом получал денежные средства от людей.

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Тадбиркорликка кенг имкониятлар очилгани ва давлат хизматлари аутсорсинг қилиниши – давр талаби эканини ҳисобга олган ҳолда:

“Халтўра Мухлўфка Шамғалат” МЧЖ маъсияти чекланмаган жамияти қуйидаги хизматларни таклиф этади:

Олий тоифали раҳбарларни муносиб кутиб олиш, жойлардаги кам-кўстларни ва оқиб ётган шалтоқларни самарали яшириш йўналиши:

1. 24 соат ичида катта йўллар четида сохта иссиқхоналар барпо этиш ва ичини кўкариб тургандек кўринишга келтириб қўйиш.
(Узоқдан кўриниб турса бўлаверадиган арзончи вариант танлаш имкони бор. Бунда иссиқхона атрофи ишлатилган ярим чириган полиэтилен билан номига ўраб чиқилади ва бир қисмига яшил краска теккизиб чиқилади. Тўкилиб кетмаслик муддати – 3 кунгача.)

2. Раҳбарлар ўтадиган йўллар четига, борадиган жойларга вақтинчалик гул ва арчаларни 24 соат ичида қаторлаб суқиб-тиқиб қўйиш хизмати. Қовжираб-сўлиб қолмаслик муддати – ёзда 2 кун, қишда 3 кунгача.
(Эконом вариантда илгари бошқа жойда экилган ва сўлий бошлаган гул-арчалардан фойдаланиш имкони кўзда тутилади. Раҳбар бир неча ҳудудни айланиб чиқаётган бўлса, бир жойга “экиб”, у жойдан кетган заҳоти кўчатларни кавлаб олиб, кейинги ҳудудга етиб бормасидан илгарироқ бориб худди ўша кўчатларни янги жойга қайтадан суқиб чиқиш – “карусель” операцияси тавсия этилади. Бу раҳбарни “лох” қилишни бир неча баробар арзонлаштиради.)

3. Кортеж ўтадиган йўллар четидаги пахталар чаноғига қўшимча момиқлар жойлаб серҳосил қилиб кўрсатиш. Ёки баҳорий мавсумда шафтолилар новдаларига пушти гулқоғоз ёпиштириб чиқиб, қийғос гуллаш эффектини бериш хизматлари.
(Пачоқроқ раҳбар ўтадиган бўлса, эски увада пахта лахтаклари ва пуштига бўялган хожат қоғозларидан фойдаланиш арзонга тушади. Иш шошилинч 12 соат ичида бажарилиши керак бўлса, ёпиштирувчи дронлардан фойдаланилади, икки баробар қимматроқ. Қўл меҳнатида – 24 соатда бажарилади. Шамолда титилиб кетиш муддати – 3 кунгача.)

4. Йўл четидаги хонадон деворларини бир томонини яшилга бўяш; томнинг йўл тарафини қизилга бўяш; симёғочларни, тут-тўнкаларни ва молқозиқларни оҳаклаб ташлаш хизмати. (Ранги унниқиб кетмаслик муддати – 7 кунгача.) Бунга ажратилган пуллар аллақачон “жой”ини топиб кетган бўлса, яқин атрофдаги тадбиркорлардан пул суғуриш, коллекторлик хизматлари. Қайси тадбиркор қанча бера олишини ва соғиш потенциалини аниқлаб бериш, тижорий айғоқчилик хизматлари – бепул бонус сифатида тақдим этилади.

(Жуда шошилинч ва арзон вариантда, ёки худуд ландшафти абжағи чиқиб ётган ҳолларда – девор ва томларга вақтинчалик қоплаб қўйиш учун яшил ва қизил фонли кенгформат босмали баннерлар ишлатиш тез ва самарали танлов. Бу баннерларни кўп марталаб кўзни шамғалат қилишда ишлатиш мумкин, бу раҳбарни лақиллатишни арзонлаштиради.)

5. Асосий йўлни 24 соат ичида наридан бери асфальтлаб ташлаш ва кўз илғайдиган ён кўчаларни 100 метргача асфальтсимон алламбало қотишма билан қоплаб қўйиш хизматлари. Титилиб яроқсиз бўлмаслик муддати – 15 кунгача.

Бу энг серхаражат тадбирлиги ҳисобга олган ҳолда, муҳандисларимиз ишлаб чиққан янгича “эконом” услуб таклиф этилади. Яъни бузилган-қўпорилган кўчалардан чиққан эски асфальт бўлакларини сал майдалаб, бир сидра сепиб чиқиб, устидан юпқа янги мазут қоплама билан маскировка қилиб қўйиш. Агар раҳбар ўтиши 10-15 кун аввалроқ маълум бўлса, бу чиқинди асфальт қатлами олдиндан ғадир-будир сепиб қўйилади ва текисланмайди. Ўтган-кетган автоуловлар сакраб-сакраб юриб ўтиб, ўзи 10-15 кун ичида бу қопламани текислаб қўяди ва шу билан асфальт ётқизадиган махсус транспорт харажатлари ҳам тежалади.

6А. Йўллар четига ёш болалар-қизалоқларни офтоб тиғига қатор териб қўйиб, қўлига байроқ ушлатиб қўйиш хизмати. Гўёки мартабали меҳмонни интиқлик билан кутиб олаётган беғубор ёш авлод эффекти ҳосил қилинади. Ота-оналардан ортиқча шикоятлар олдини олиш учун иссиққа чидамли, чўлда ўсган чурвақаларни меҳрибонлик уйларидан танлаб олиш варианти ҳам мавжуд.

6Б. Йўллар четига қария отахон-онахонларни қатор териб қўйиб, гўёки ўтаётган улуғ зотни дуо қилиб тургандек эффект бериш хизматлари. Арзон вариантда қариялар бомжлардан ва вино-водка дўконлари тагида думалаб ётган фуқаролардан саралаб олиниши кўзда тутилган.

7. (Новинка! Янги хизмат!) Раҳбарлар хавфсизлигини таъминлаш хизматининг йилдан йилга ирганчиқ бўлиб кетаётгани ҳисобга олган ҳолда, йўл четидаги уйларнинг хожатхоналарига мўралаб, текшириб чиқиш хизмати 2019 йилдан жорий қилинди. Ҳар бир хожатхона учун 1 доллар фикс-прайс. Бунинг ичида: хожатхонада террорчилар ёки снайперлар беркиниб олмаганига ишонч ҳосил қилиш, ўра (унитаз)лар ичига махсус чангак ва сим тиқиб ёт жисмлар йўқлигини текшириш ва раҳбар ўтиб кетгунча ҳеч кимни хожатга чиқармасдан, чангаллатиб бўлсаям ушлаб туриш киради.

Бизнинг сервислар ишончлилиги ва бирон мартаям “палево” бўлмаганлиги билан ажралиб туради. Мутахассисларимиз кўп йиллаб раҳбар-фуқароларни самарали лақиллатиш стажига эга. Энг қалтис вазиятларда ҳам сувдан қуруқ чиқишингизга кафолат берилади! Бизга мурожаат қилинг ва кўп бош оғриқлардан қутулиб қолинг!!

Azamat Andreev

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Ўз вақтида етарлича шов-шувга сабаб бўлган Исломхўжа тарихий фильмини кеча ваниҳоят томоша қилишга муваффақ бўлдим. Оддий бир томошабин сифатида ушбу фильм ҳақидаги фикрларимни сизлар билан бўлишмоқчиман.

Ютуқ томонлари
1. Қандай бўлишидан қатъий назар тарихий фильмлар, қолаверса у ўша халқ вакиллари томонидан ишланган бўлса бу ҳурматга сазовор иш деб ҳисоблайман. Мана шу ишга қўл урганлари учун фильм ижодкорларига аввало ўз ташаккурларимни билдириб қоламан.
2. Фильмда тарихий саҳналар декорациясига жуда катта эътибор берилгани диққатга сазовордир. Диққат билан томоша қилдим. Тўғриси айтсам, ўша давр учун ноодатий бўлган бирор бир жиҳатни ёки декорация элементини сезмадим. Фильмдаги костюмлар бўйича мутахассисларга респект (Y) !
3. Режиссиёр қаҳрамонлар характерини очиб беришда уларнинг ташқи кўриниши билан биргаликда уларнинг ҳаракатлари ва нигоҳлари устида қаттиқ ишлагани таҳсинга лойиқ. Боир Холмирзаев фильмда жуда кичкина эпизодда ўйнаган бўлса ҳам ўз ишини маромига етказиб бера олган. Профессионал барибир яхшида!
4. Фильм давомида тарихий воқеаларни батафсил шарҳлаб борилгани шахсан мен учун фильмнинг ютуқли тарфларидан бири бўлди, сабаби айни вақтдаги китоб ўқишдан узоқ бўлган томошабинлар қатлами оз бўлсада ўша даврга оид ҳақиқий илмий маълумот билан қуролланади.

Камчиликлари
1. Бош ролдаги тадқиқотчининг роли фильм бошидан тишга тега бошлади то охиригача! Биринчидан актёрнинг ташқи кўринишида илм билан шуғулланувчи одамнинг манераси йўқ. Сочни пешонагача тушириб кўзойнак тақиш билан одам илмий тадқиқотчи бўлиб қолмайди. Хивага борганида тарихчи гид билан кўришди. Нима гиднинг ундан қарзи бор эдими? Қанақа муомала у? Илмий тадқиқоқчилар шунақа гапирар эканми? Хуллас, мана шу диалог ҳақиқатдан узоқ ҳолатда тузилган. Бу борада фильм режиссиёри илм одамларини кузатган ҳолда образ яратиши лозим эди.
2. Яна мана шу бош ролдаги эпизод. У фаолият юритадиган жой уйими ёки илмий текшириш институтими? Ҳар иккиси бўлганда ҳам хато! Уй эмаслиги шундоққина кўриниб турибди, унинг атрофидаги кутубхона картотекалари бундан далолат бериб турибди. У қандайдир илмий текшириш институтнинг қадимий қўлёзмалар ёки шунга ўхшаш ертўладаги кутубхонасида ўтирибди. Қадимий қўлёзмалар сақланадиган жойда бемалол шақирлатиб сув қайнатиш мумкинлигини энди кўришим. Агар шундай бўлса у ерда фильмда кўринганидек ҳолатда ишлаш мумкинми? Йўқ, ҳеч қанақасига. Фильм ижодкорлари илмий муҳитни яратамиз деб ўйлашгану лекин реалликдан узоққа кетиб қолишган.
3. Худди шунга ўхшаш яна бир эпизод бор (𝟭𝟵:𝟮𝟱). Унда бош қаҳрамон (унинг исми йўқ, фильмда уни исми айтилган жойни топа олмадим) иш жойига келиб телефонга келган қўнғироқларни эшитиш учун унинг тугмасини босади. Телефондан Хивадаги гиднинг овози келади, у тадқиқотчига ўша даврда нашр қилинган «Туркестанский курьер» газетасининг 1911 йил 17 апрель сонини юборгани ҳақида айтади. Тадқиқотчи эса столига ўтириб қанақадир конверни очиб ичидан ўша газетанинг асл нусхасини олиб ўқийди. Мана шу ерда иккита мантиқсизлик мавжуд: биринчиси конверт иш столига қандай келиб қолди? Почта ўша ергача олиб бормаса керак ҳар ҳолда. Иккинчиси қандай қилиб хивалик гид тадқиқотчига тарихий ҳужжатнинг асл нусхасини юбориши мумкин. Ҳеч йўқ нусхасини деганда ҳам ишончлироқ чиқар эди. Музей ёки қадимий тарихий ҳужжатлар сақланувчи институтлар, кутубхоналардан бундай ҳужжатларнинг асл нусхасини ҳеч қанақасига олиб бўлмаслигини илмий тадқиқот билан шуғулланувчилар жуда яхши билади.
4. Яна номувофиқлик хивалик тарихчи гид бир ўринда тадқиқотчимизни сизлаб гапиради, бир ўринда сенлайди, бироз ўтиб яна сизлайди. Бу ҳолда фильм давомида бир неча маротаба такрорланади. Бу ҳам жуда ғалати ҳолат.
5. Фильмда иккита жойда муҳим гап айтилган вақтда актёрлар кўзидаги кўзойнагини ечиб ҳайратини ифодалайди, бу ҳам хато. Чунки бунақа вақтда кўзойнак ечилмайди, аксинча яхшироқ ўрнаштириб тақиб олинади (шахсий тажриба 😁 ). Фильм охиридаги бош қаҳрамоннинг қандайдир аудиториядаги маърузасида ҳам шундай жой бор, бу ҳам хато. Чунки миопияси бор одам аудиторияга гапираётган вақтда ҳеч қачон кўзойнагини ечиб гапирмайди. Бундай кичик деталлар фильм асосий мазмунига таъсир қилмаса ҳам унинг профессионаллигига таъсир кўрсатмасдан қолмайди.
6. Хива хони Ферузхон Исломхўжани вазир этиб тайинлаш саҳнасида ҳам бир ғалатилик бор. Қандай қилиб хондан паст даражадаги одам хонга орқа ўгириб яна қўлини орқасига қилиб оли*б раиятга гердайиб қараши мумкин? Хоннинг олдидая?!
7. Хивалик гиднинг ҳаракатлари, умуман унинг образи анча ишонарсиз чиққан. Ҳошим Арслонов ўз ролини яхши ижро этган, лекин бу ердаги камчиликлар асосан режиссиёрга тегишли. Гид гапириб турган вақтда унинг атрофидагилар ундан ҳатто 10 қадамча орқада иккита-иккита бўлиб юрибди. Гид кимга гапиряпти ўзи? Қолаверса мен бирорта ўзбекнинг Хивага борганида гид ёллаб томоша қилишини бироз қабул қила олмадим. Маълумот беришнинг бошқачароқ, ҳаётий, мантиққа яқин йўлини топиш керак эди.
8. Фильм бошидаги чет элликларнинг Хивадаги рақсининг фильмга нима дахли бор? Режиссиёр бу билан нима демоқчи бўлди? Фильмда деворга осилган милтиқ кўрсатиб ўтилдими демак у фильмнинг қаеридадир отилиши керак. Бошқача ҳолатда уни шунчаки кўрсатишдан маъни йўқ.

Фильмни томоша қилар эканман ушбу сюжетдан бемалол камида 35-40 сериялик, ҳар бир серияси 1-1,5 соатлик сериал суратга олиш мумкинлиги ҳақида ўйладим. Воқеалар ривожи бундай имкониятни бера олади, фақатгина уни амалда ошириш учун ишга жиддий, профессионал ёндашилса кифоя. Биргина хонлик вазирининг ҳаёти мана шундай сериал учун асос бўла олар экан, қолган катта потенциал, жумладан Амир Темур, Мирзо Улуғбек, Қўқон хонлиги, Алишер Навоий, Ибн, Сино, Бухорий ҳаёти ҳақида гапирмаса ҳам бўлади.

Юқоридаги фикрлар оддий бир томошабиннинг субъектив фикрлари эди. Фильмни ҳали томоша қилмаганларга тавсия қиламан.

П.С. дарвоқе, мен фильми тарихий фильм эмас, аксинча ҳужжатли фильм деган бўлар эдим. Ҳар ҳолда кўрган одам бу гапимни тушунади.

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Сунги икки йил ичида Узбекистонда бош бошдоклик, сан салорлик, масулиятсизлик ва мансаб вазифасини суистемол килиниши каби муаммолар халкни тушкун кайфиятга олиб келяпти. Юкоридан минбарда туриб халк фойдасига бир талай яхши карорлар ва имкониятлар бериляпти деб бонг уришяптию… Аммо амалда халк учун тоборо кийин шароитларни келтириб чикаришяпти.

1. Куни кеча Избоскан туманида бир оилани яшаб турган уйини “Акллик” ва ” Халкпарвар” ” Адолатли”хоким ва суд тизимидагилар..Кушимчасига Миб ва шонли милициямиз томонидан Узбек халкини уйлаган холатда бузиб ташланди. Энди холатга якиндан этибор каратсак..Хоп майли уша оила ноконуний ерга уй курибди..Аммо у оила сехргар эмаски бир кеча кундузда уй кургани..Уша уйни кургани камида бир неча ой кетган булса керак, балки йиллар. Уша курилишни бошлашганда масул ходимларни кузи каерда эди ? Нега энди уша туманнинг масул ходимлари уз вактида огохлантиришмади уша айбдор оилани ? Уйни бузиш осон..Лекин бир камбагал оила шу уйни неча неча умидларда курган. Бу ерда хам кайсидир амалдорнинг айби яккол куриниб турибди. Куравер деб кайсидир амалдор огзаки рухсат берганки кейин уша шуринг курсин оила шу бахтсиз уйни куришган. Энди бир оила бир неча фарзанди билан кучада колдими ? Мана сизларга ” Халкпарварликни” энг юкори чуккиси. Бу булаетган машум бузилишни видеога олиб халкка таркатган уша ерлик кушниларни устидан мамурий хукукбузарлик билан “Адолатли” милициямиз иш очиб куйишибди. Уша бузилишни видеога олган акамиз видео охирида…Узбекистонда яшаетганимдан пушаймонман деб видеони якунлабдилар. Атрофга каранг нималар буляпти узи…Бой олса ( еки бир нарса курса) куллук булсин, камбагал олса каердан олдинг деган саволлар купайиб кетди.

2. Шу бугун ижтимоий тармокларда пайдо булган вокеа..Тошкент шахрида уз уйини иккинчи шахсга 25 минг долларга сотаетганида жиноят устида кулга олинди деб куч ишлатар тизим ходимлари хабар беришди. Бу нарса масхарабозликни узи эмасми ? Бутун Узбекистонда хамма билади кучмас мулк ва автомашиналар факат АКШ долларига сотилишини. Мисол учун Мурад билдинг еки Голден Хаус курган уйларни сотиб олгани одамлар вагонларда пул олиб бориб беришяптими ? Нега энди бир оддий фукорони ушлайсизлар ? 400 минг доллар пора билан ушланган собик Юнусобод хокими мана мана суддан чикиб кетаман деб турибди. Ушалар 400 мингни каердан олганини сурадиларингми ? 500 минг долларни кора бозорда майдалаб уй олганларданчи ? Гулнора ва Лола Каримовалардан, Самарканд вилоят хокимидан, Рашиджон Кодировдан, ака ука МХХ чилардан, Нодир Туракуловдан, Олий Суд уринбосаридан ва мисол килсам яна бир неча 10 лаб шахслардан шунча миллионлаб миллиардлаб долларларни каердан олганларини сураш эсларингдан чикиб колдими ? Йук сизларнинг эсингиздан чикмайди…факат уларни курсатмалари узларингача еки жудаям юкори хукумат вакилларига етиб бориши мумкин. Нега дейсизми ? Ахир хар икки уч ойда кайсидир хоким , вазир , суд , прокурор ва милиция бошлиглари катта микдорда пора билан кулга тушиб турибдику.

3. Собик СССР даврида свет,газ,сув ва гугурт хуллас кундалик эхтиеж нарсалар чака пул турарди. Сабаби бошка нарсалар киммат пулга сотилгани сабабли (спиртли,табакли ). Кундалик эхтиеж нарсалар чака пул турган. Аммо хозирда биздачи ? Узимиз ишлаб чикараетган автомашиналар чет элда 5 минг булса узимизда 10 минг доллар. Куни кеча Gentra Лассети машинаси четда 8 минг доллар туради деб ижтимоий тармокларда езишганди. Узимизда накд 15 минг доллар туради. Тафовутни каранг накд 7000 доллар чет билан фаркимиз..Яна камига узимиз ишлаб чикарамиз камида яна 2 минг арзон тушса керак. Бу Асака машина заводи йилига 200 мингтадан машина ишлаб чикарган. Хозирда 130-140 минггача машина ишлаб чикаради. Бу дегани йиллар мобайнида завод давлат бюджетига хозиргача миллиард миллиард доллар тушум килиб келмокда. 2009 йилларда узимизда давлат нархи 9 минг доллар турадиган Нексия автоси халкга суний тусик куйиш натижасида салонларда 13-14 минг доллар шапкаси билан сотилган. Кучада 25 минг доллар турган. Колган машиналар хам 10 мингдан 20 минг долларгача шапка куйилиб сотилган. Бу ишларни тепасида жуда юкори амалдорлар туришган . Хозир бориб Узбекистонда мавжуд булган барча “Авто тех хизмат” рахбарларини уйлари ва якинларини уйлари тинтув килинса миллион миллион доллар пул чикиши аник. Агар ушаларни яхшилаб текширилса..Юкорида утирган 90 фоиз рахбарга жиноий иш очишга тугри келади. Масхарабозликни каранг..Уз конуний уйини 25 мингга сотаман деса жиноий иш очиляпти хозирда. Иккинчи одамни пуллари давлат хисобига мусодара килиняпти. На кулишингни биласан, на йиглашингни. Яна мисол килсак бир дуне мисоллар бор. Хадеб Артелни мисол килгим келмади. Табиий бойликларни сотиш буйича дунеда энг юкори уриндамиз..Хаттоки 2019 йилда энг катта олтин захира сотган давлат макомини олибмиз. Хамма томондан халк зиенда. Давлат фойдада. Майли ватанимиз бой булса биз халк хурсанд буламиз. Аммо бу валюталар давлат бюджетига етиб бораетганига халкда анча шубха бор. Мисол учун 10-15 йил мукаддам Россияда Узбекистонга карашли самолет , Узбекистонга карашли 4 тонна Узбекистондан ноконуний олиб чикиб кетилаетган олтин билан кулга тушди. Эгаси тан олмади..Рус булса хам инсофли экан Путин ака Россиядаги болалар уйига бу олтинларни эхсон килиб юборди. Бу Узбекистондан юзлаб тонна ноконуний олиб чикилган олтинлардан бири эканлигига шубха йук. Бундайин рейслардан бир канча булганлиги аник. Давлатимизга шунча миллиард доллар тушиб турибди. Нега энди халкимизни фаровонлиги учун свет, газ , сув ва кундалик эхтиеж нарсаларни давлатимиз халкимизга арзонрок килиб бермайди ? Уша СССР бизни кул килган деб уктирган давлатимиз , уша евуз СССР халк учун берган имтиезни нега бера олмайди.

4. Якин кунларда Каримовни бир жойда халк олдида берган интервюси ФБ да таркатилди. Унда Каримов тан оляпти. Узбекистонда чикаетган олтин кумушлар Узбекистондаги 20 миллион одам у екда турсин хаттоки 50 миллион одам Узбекистонда яшаган такдирда хам, уларни фаровон яшашлари учун етиб ортади деб айтяпти. Каримов ким булган ? Каримов экономист булган. Мен Каримовни бу гаплари ростлигига ишонаман. Демак келиб чикадики уша пайтдан хозиргача 50 миллион одамни тукин сочин яшаши учун етарли олтин кумушлар казиб олиняпти. Узбекистон ахолиси расман 33-34 миллион деб айтилгани билан шунча чикмайди. Якин 10 миллион одам чет элда мехнат килиб яшашяпти. Демак хозирда Узбекистонда уртача 25 миллион одам истикомат килади. Энди савол тугилади..Нега 50 миллион одамни бемалол тукин сочинлик билан бокадиган олтинларимиз…25 миллион одамни тукин сочин бока олмаяпти ? Колган 25 миллион одамга етадиган пуллар каекка йуколиб коляпти ?

5. Якинда укиб колдим. Арманистонни бош вазир бошкаради. Конун буйича Президент номига холос. Асосий куч конунан бош вазир Пашинянда. Уша Пашинян халкига интервю берганда айтди. ” Агарда бирон бир кариндошим тусатдан бойиб кетса, мени камокка олинглар” деб. Мана хакикий демократия. Биздачи ? Бир рахбарни текширсангиз углию кизи, аммасию холаси,амаки,тога ва жиян хатто кушнисигача рахбарлик лавозимида утирибди еки уша хурматли инсонни оркасидан катта катта пул топиб юришибди.Хурматли рахбарлар..Качонгача халкни куркитиб ва кийинчиликда ушлаб турасизлар ? Хамма нарсани чегараси булади. Чегарадан чикиб кетманглар. Эркакларимиз четда кора ишларда ишлашлари аелларимиз Туркия ва Дубайда юришлари бизнинг халкимизга тугри келмайди. Хаттоки куй йилкиларимизни минг йиллар мобайнида бокиб бизга хизмат килган кушниларимиз хам Узбек халкини устидан ошкора кулишяпти. Халкимиз озод фаровон яшашга хакли. Яшасин Узбекистон. Ватаним гуллаб яшнасин. Йуколсин Коррупция ва кариндош уругчилик.

Ким айбдор ? Рахбарни айтганини килмаган рахбарларми еки уз айтганини килдира олмаган рахбарми ?

Бобо Тураев

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Шу десангиз йиғилиб қолган гапларим бор.

Немис фашистлари ютганда яхши бўлар эди, Гитлерчиларнинг Ўрта Осиё учун хатари йўқ эди деган фикрга муносабатим:

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Одамларимизнинг шахсий фикри йўқ! Биров сўкишни бошлаб берса, расвосини чиқариб сўкишади, мақташни бошлаб берса, маддоҳликка ўтишади.

Биттаси “Қаернинг радиоси эканини биламиз, падарига лаънат” деб юборибди.

Лаънат айтишдан олдин озгина фикр қилинг, шурадионинг озгина бўлса ҳам Ўзбекистон равнақ топишига, СЎЗ ЭРКИНЛИГИ таъминланишига, Ўзбекистонда АДОЛАТ тантана қилишига ҳиссаси қўшилаяптими йўқми? Агар қўшилмаяпти, десангиз, бурнингиздан нарини кўролмайдиган одам экансиз. Қўшилаяпти, десангиз, лаънатламанг!

Прага радиосини лаънатласангиз, Берлин радиоси, Вашингтон радиоси, Москва радиоси, Киев радиоси, Брюссел радиоси ва бошқа юзлаб радиолар қолиб кетаяпти-ку?

Прага радиосининг мақсади Ўзбекистонни обрўсизлантириш-у, қолганларники ОБРЎЛАНТИРИШми? Саволни бундай қўйишнинг ўзи нодуруст.

Дунёда радио жуда кўп. Ёққанини тингланг, ёқмаса, ўчириб қўйинг, олам гулистон!

Шахсан менга “Озодлик” радиоси неча марта мурожаат қилган бўлса, неча марта жонли эфирдаги суҳбатларида иштирок этган бўлсам, бирор марта ҳам менинг сўзларимни қайчилашмаган ҳам, бошқача талқин ҳам қилишмаган. Бир нарсани унутманглар, мамлакатимизда халқимиз фаровон яшаши учун тўсқинлик қилаётган иллатларни кўпинча ўз радиомиз, ТВ миз “Индама жим” деб турганида худди шу “Озодлик” биринчи бўлиб олиб чиққан.

Жуда кўп муаммолар “Озодлик” аралашуви билан ижобий ҳал бўлган! Марҳамат, энди мени ҳам “Озодлик”ка қўшиб, маломат қилишларингиз мумкин!

Мен адолат учун курашиб, жоним хатарда қолганида энг аввал менинг ҳимоямга “Озодлик” чиққан. Аммо ҳисбни 1:1 қилиб қўйиш учун буларни ёзганим йўқ, зеро, бугун “Озодлик” менга ўхшаган бир-иккитанинг ҳимоясига муҳтож ҳам эмас!

Каримберди Турамурод

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Бу битикни ёзишга олти ойдан кам тайёрланмадим. Аммо одатдагидек, материал тўплаш учун эмас. Қандайдир жараённи ҳам кутганим йўқ. Рости, ёзишга қўрқдим (ҳозир ҳам қўрқиб турибман). Тан олиш, иқрор бўлиш жуда оғир.
Туман кенгаши депутатиман.
Келинг, қисқача шу ҳақда.
Туман кенгашида бўшаб қолган ўринга номзодимни таклиф этишди. Аниқроғи, сайловнинг бир ҳафта нари-берисида. Руҳий тайёр эмасдим, депутатнинг ваколати, мажбуриятини билишга, ҳис этишгаям улгурмадим. Шунчалик тез депутатга айландимки, англамай қолдим. Мени ким сайлади, нега сайлади, ҳозиргача тушунмайман.
Ўйлайманки, тумандаги бир ташкилот раҳбари эканим, газетада муҳаррирлигим депутат бўлишга лойиқлигимни билдирмайди. Бундай бўлмаслиги керак. Одамнинг лавозими сайловларда роль ўйнаши тарафдори эмасман.
Масалан, МАНСАБДОРГА ДЕПУТАТЛИК НЕГА КЕРАК? У ўз ишини қилсин, рисоладагидек одамлар билан муомалада бўлсин. Тизим ва остонасига келганларга хиёнат қилмасин, тамом. Шунинг ўзи раҳматга муносиб. Қайсидир ташкилот бошлиғими ёки донғи кетган тадбиркорми, бўлди, у албатта депутат этиб сайланишига ўрганиб қолганмиз.
Қизиғи, ўша машҳурлардан сайланганлар орасида сессиянинг “с” ҳарфини тушунмайдиганлари бор. Чунки, аксарияти бундай йиғилишларда қатнашмайди, қатнашсаям энсаси қотиб ўтиради. Қуруққа қўл кўтаради, “тасдиқлайди”.
Савол туғилади, у халқнинг дардини биладими? Қизиқми унга бошқаларнинг муаммоси? Йўқ!
Рости, дастлабки сессияларда қатнашганимда кун тартибига қўйилган масалаларни ўқиб, бу қарорларни депутатлар тасдиқлашини англаганимда, суюнганман. Бундай олиб қараганда, туманга, вилоятга оид қарорларни кенгаш депутатлари ҳал қиляптими (буни ҳамма ҳам англаши, англамаслиги бу бошқа масала), қоғозда у ростдан ҳам халқ вакили-да!
Аммо тушундимки, баъзан “овозга қўяман” деган каломга “қаршиман”, “эътирозим бор” деёлмай қоларкансиз. Чунки ёнингизда кўтарилган “30 та қўл” бунга йўл қўймайди. Уларга қўшилиб оққанингизни билмай қоласиз. Савол берсангиз, энсақотишлар, зардали нигоҳлар таъқибида қоласиз. Чунки бошқаларнинг вақтини олаётган бўласиз (!). Сессиянинг тезроқ тугашини кутаётган айрим сафдошларингизга ёқмайсиз. Бунинг ошкора ва яширин белгилари сизга ўша заҳоти маълум бўлади.
Қанчалик даҳшат-а! Депутат сессиянинг тугашини, англанмаган масаланинг тезроқ ёпилишини кутса! Шундан кейин ҳам депутат бўлишга ҳавас қолади, дейсизми?
Очиғи, бирор ўзим тушунмаган, ишонмаган масалани тасдиқлаш сўралганда, ичимдан қиринди ўтади. Баъзан қўл кўтармай қўяман. Буям аслида виждонни овутиб қўйиш учун. Ҳарқалай, олқишламадимку, деб ўзимни юпатиш учун.
Сессияларда ўнлаб масалаларнинг икки-уч соатда кўрилиши бу алоҳида мавзу.
Ҳуқуқ тартибот органлари раҳбарларининг ҳисоб бермайдиган қуруқ ҳисоботи, ахбороти ҳам “ёпиқ мавзу” бўлмаслиги керак, албатта.
Ижтимоий тармоқларда энг қуруқ, текинхўр, иккиюзламачи тоифа ҳақида гап кетса, депутатларни ҳам тилга оладиган бўлишди.
Яқинда ўзим сайланган ҳудуддан бир амаки юзимга қараб, “Сиз депутатимиз эканлигингизни энди билдим. Тез-тез келиб турсангиз бўлмайдими?” деди. Қанийди, шундай пайтда ер ёрилса, кириб кетсангиз. Яхшиям, шу атрофдаги танишимиз “Бу киши газета муҳаррири. Буларнинг иши ҳам депутатнинг ваколатларига яқин туради. Битта бизнинг ҳудуд эмас, туманнинг муаммоларини кўтариб чиқишяпти-ку” деди. Мени танимаган “сайловчим” бу жавобга қониқдими, йўқми, бу менга қоронғи. Аммо ўзимдан ўзим қониқмадим, қониқмаяпман.
Саволлар уюлиб келади. ХЎШ, ДЕПУТАТ БЎЛИБ НИМА ҚИЛДИМ? Қарға “қағ” этганда чиқарадиган депутатлик сўровим кимга керак? Бу билан нима ўзгаряпти? Журналист сифатида биз кўтарган муаммоларга келгани каби қуруқ жавоб хатлар одамларга нон-ош берадими? Яшашини яхшилайдими? Сайланган ҳудудимда йилда тўрт марта қандайдир йиғилишда қатнашиб, ўзимча одамларни эшитган бўлиб, айрим ҳолатда ижтимоий ўрганишларда иштирок этишим мени депутат қилиб қўядими? Маҳаллада қанча одамни танийман? Қанча одам мени танийди? Афсуски, ўзимга берадиган саволларим тобора оғирлашиб бораверади…
Нима қилмоқ керак? Бу тизим ўзгариши лозим. Аввало, бўлажак депутатдан “Сен шуни хоҳлайсанми? Бу ишни эплашга кўзинг етадими? Соҳага оид қонунлардан қанчалик хабардорсан?” деб сўраш керак. Депутат халқнинг ўзидан чиқсин. Том маънода одамларнинг вакили бўлсин. Лавозим, амал талаб қилиш шарт эмас. (ЁЗИЛМАГАН, АММО ҚАТТИҚ ИШЛАЙДИГАН ҚОИДАЛАРНИ НАЗАРДА ТУТЯПМАН). У қонун билан ишласин. Унинг сўровига жавоб бермайдиган, беписанд, масалага юзаки қарайдиган, “гапни айлантирадиган” ташкилот раҳбарининг жавобгарлиги кучайтирилсин. Яхши маънода депутатдан ҳайиқишни ўрганайлик. У халқнинг кўзгусига айлансин. (Депутат ойлик олсин, рағбатлантирилсин). Нега “рағбат” деяпман? Айримлар депутат бу рутба ортидан бойлик орттиряпти ёки молиявий таъминоти зўр бўлса керак, деб ўйлайди. Амалда уларнинг аксарида эшак араваям йўқ.
Ўзбекистон Қаҳрамони Озод Шарафиддинов “Эътиқодимни нега ўзгартирдим?” деб ёзганида, унга осон бўлмаганини тушуняпман. Лев Толстой “Иқрорнома”сини битаётганда, ўзи билан аёвсиз олишганини англагандай бўляпман. Иқрор бўлишдан оғири йўқ. Бу жараёнга осонликча келиб бўлмас экан. Оғир уятни ҳис этаркан, киши.
АММО ЎЗИНГДАН УЯЛИШНИ БАС ҚИЛИШ УЧУН ҲАМ ОДАМГА ИҚРОР КЕРАК.
Хуллас, депутатман дейишга ийманаман!

Исомиддин ПЎЛАТОВ,
“Жомбой тонги” газетаси муҳаррири.

Isomiddin Po’latov

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Раҳбарларимизнинг қайси сӯзларига ишонишни ҳам билмай қолдик.

Минбарда гапирган гаплари минбардан тушган заҳотиёқ ӯз кучини йӯқотмоқда.
— Тошкентда Ӯлмас полк бӯлмайди!
Тошкентда “Ӯлмас полк” бӯлди.
— Григор тасмаси тарқатилишига ва кӯкракка тақилишига рухсат берилмайди!Фақат миллий тасмалар тарқатилади ва тақилади!
Григор тасмаси тарқатилди ва кӯкракларга тақилди!
Амалдорларимизнинг халқни менсимаслиги кундан-кунга кучаяяпди. Уларнинг бугунги гаплари эртага тӯғри келмай қоляпди.
Халқ ишончи суистеъмол қилиниши оқлаб бӯлмас ҳодиса. Охири бахайр бӯлсин!

Ruzibay Azimiy

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Мана, навбатдаги “Ўтганларни хотирлаш ва уларни қадрлаш” эмас, Россия ўйини доирасидаги ура уралар, 9 май ва фалон полклар ўз юришларини тугатди. Мушаклар олови сўнди, биз учун қадрли ва баъзан биз учун қадрсиз ва ҳатто зарарли, мудҳиш, ҳатто қонхўр бўлган шахсларнинг қадрсиз портретлар у ер бу ерга ташланди. Аммо биз ўз хотирамиздаги даҳшатли урушни чиқариб ташлай оламизми? Йўқ, албатта ва чиқариб ташлашга ҳаққимиз ҳам йўқ.

Аммо, ҳамма гап бу даҳшатли уруш тушунчасига ва воқейлигига янги, 21 аср, Ўзбекистон мустақил давлати фарзандлари сифатида қарашга ўта олишимизда. Ҳа, ҳамма гап мана шунда. Энди атрофга қарайлик, Болтиқбўйи мамлакатлари тарихий сабабларга кўра ўз “менлигини” аллақачон таниб олдилар. Уларда бу даҳшатли урушда улар учун ким қаҳрамону ким сотқинлиги аллақачон аниқ бўлган ва бу улар учун тортишувга сабаб бўладиган ҳол эмас.

Бу ўринда Гуржистоннинг зафарли қадамларини алоҳида айтган бўлардим. Украина тўғрисида кенг мулоҳазалар билдириш пайти келди ва бунга албатта турли сабабларга кўра алоҳида майдон керак. Бу ҳақда алоҳида тўхталаман. (Кейинроқ) Чунки уларнинг ҳолати ва ўрни бошқа. Украинанинг биргина ўз миллий қаҳрамонлари номларини тиклаб олганлигининг ўзи таҳсинга сазаввор. Чунки айнан мана шу жойдан уларнинг, қолаверса ҳар бир янгидан мустақил бўлган , империя сиртмоғидан қутулган мустақил давлатнинг мафкураси мана шу аниқлик ва ихтиёрий мафкуравий йўлни танлашдан бошланади Биз ҳамон Бош қомусимиздаги “Ўзбекистон ҳач қандай мафкурани давлат мафкураси сифатида қўллаб қувватламайди”, деган иборанинг мудҳиш моҳиятини ҳатто сезмаймиз. Калласида ҳаётда қандай яшамоқ фикри йўқ, аниқ бир мўлжалсиз кетаётган карвондай ҳаммага ёқмоқчилик кайфиятида яшамоқчи бўламиз.

Биз қачон ўзимизни таний бошлаймиз. Наҳотки иккинчи жаҳон уруши икки фашизм тизими орасида бўлганлигини ҳалигача тушунмай келаяпмиз. Бу икки фашист тизим бир бири олдида ер ва мавқе талашди. Дунё саҳнасида икки фашист давлат гегемонлик талашди ва ҳатто ўзаро келишган ҳолда Европани 1939 йил бўлиб олишга киришди ва шу билан иккинчи жаҳон урушини бошлаб берди. Мана уруш бошланган йил ва сабаблар. Кейинчалик, қарасаки улушлар тақсимланиши уларнинг бир бирини, иккала томонни ҳам қониқтирмади. Натижа ҳаммамизга аниқ. Демак, киикнчи жаҳон урушини алоҳида таҳлил қилиш ва унинг моҳиятини тушуниб етиш пайти аллақачон келди.
Бизчи, бизнинг кўплаб ташкилотлар, баъзи шахслар, ачинарлиси шундаки, катта катта лавозимдаги шахслар ҳали ҳамон советлар гипнозидан чиқа олмаяпти. СССРнинг байрамларини байрам қилиш ортида уларнинг ўша тизимни қайтариш умидлари, собиқ империяга ҳар ҳолда сиғиниб қўйиш зарар қилмас, деган кайфият сўнмаяпти. Аммо, бу талаш ва тортишувларда ниҳоятда катта бир қоялар борки, бу қояларни четлаб ўтолмаймиз ва четлаб ўтган кишилар ўз келажакларини аниқлашда албатта адашадилар. Бу қояларни бизда тилга олинса ҳали ҳамон кўпларнинг “сариқ” сочлари тикка бўлиб кетаяпти ва улар бу қояларни нафрат билан тилга олишни унутмаяпти. Аслидачи!!!!!
Аслида бу урушда ҳали тўлиқ ўрганилмаган, айниқса тўлиқ тан олинмаган УЧИНЧИ ТОМОН бор. Россиядан чиққан “власовчилар” ва бошқа кўплаб большевизмга қарши курашга кирган россиялик гуруҳлар, Болтиқбўйида “Ўрмон оғалари”, Германиядаги “Антифашистлар”, “Туркистон легиони”, Европадаги антифашист гуруҳлар , Украинадаги ОУН, УП ва блшқалар. Бу урушда икки фашист тизими ер ва сиёсий гегемонлик талашди дедик. Айнан мана шу ҳолатдан келиб чиқиб бу УЧИНЧИ ТОМОН БОЛЬШЕВИЗМ ВА ФАШИЗМДАН ҚУТУЛИШ ЧОРАЛАРИНИ ИЗЛАДИ, ОЗОДЛИККА УРИНДИ, ЙЎЛ ИЗЛАДИ, (Улар баъзи ҳолларда озодликка эришиш учун ҳар қандай кучлар билан ҳамкорлик қилишга тайёр ҳолатга келган эдилар.) демак буни биз АЛОҲИДА АЙТМОҒИМИЗ ВА ЭЪТИРОФ ЭТМОҒИМИЗ КЕРАК. Ушбу ҳаракат мағзини инкор қилганлар айтсин, бу нотўғри фикр, деб. Агар шундайлар чиқса мен уларга бу ҳаракатга киришиш ва киришганларнинг тарихини, ҳаётини ТАҚДИРИНИ ва тақдирларинигина эмас, энг бўлмаганда бу гуруҳлар майдонга олиб чиққан ШИОРЛАРИНИГИНА ўрганиб чиқинг, деган бўлардим. Ўйлайманки, биз ҳаммамиз Ўзбекистон халқи, айнан мана шу муҳим ҳолатни ўзимиз учун ечмасдан, англамасдан иккинчи жаҳон уруши, унинг моҳияти, асосий кучлари ва мақсадларини, ҳар бир қатнашчининг алоҳида мақсадларини аниқ баҳоламай туриб бу қирғинга тўлиқ ва аниқ баҳо беролмаймиз. Аммо бу саволга жавоб бериш вақти келганлигидан қочиб биз қанча тайсалласак бу саволлар шунча бизни кечирмас ҳолатга келаверади.

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

ДАВЛАТ ТИЛИ. МИЛЛАТ ДАРДИ. ХАЛҚ ҚАЙҒУСИ. (2-қисм)

4. ҚУВҒИН

Асл ватанпарвар зиёлиларимиз Ватандан қувиб чиқарилганларидан кейин ҳам улар “менга нима, нима бўлса бўлмайдими, шунча курашдим, шунча гапирдим фойдаси бўлмади. Мана энг фаровон, ривожланган давлатларга келиб қолдим, бу ерларга келишни орзу қилганлар қанча, энди бу ёғига ўзим учун, фарзандларим, яқинларим учун мазза қилиб яшай, қорним тўқ, устим бут, тагимда машина, уйим, яхши маош тўланадиган ишим бор, дунёни кўриб, саёҳат қилиб умргузаронлик қилай” демасдан, хорижда ҳам ўзи туғилиб ўсган ватани ғамида кеча-ю кундуз ёниб яшашди, яшашмоқда. Охир-оқибат, юқорида айтганимдек, “халқ душмани”, “ватан хоини”, “ватангадо” каби ёрлиқларга “эришишди”. Худди бундан 80 йил муқаддам босқинчилар томонидан отилган миллатимиз ойдинлари бўлмиш – буюк Қодирий, Чўлпон, Фитратлар бу ёрлиқларга “эришгани” каби.

Нима бўлишига қарамасдан, барча машаққатларга чидаган ва чидаб келаётган бармоқ билан санарли даражада, ватан ичида жуда оз қолган миллатпарвар, халқпарвар зиёлиларимизга таъзим қилишимиз керак. Улар ўзлари ва яқинларининг ҳаётига хавф бўлса-да, урилиб-сурилиб, таъна-дашномлар эшитиб, ҳақиқат ва адолат қарор топиши учун тинмай курашиб келишмоқда.

5.ОСМОНИМИЗ МУСАФФО

Бугун президент таъкидлаётган, чорак аср мобайнида йиғилган муаммоларни миллат ойдинлари ўз вақтида айтган пайтларида уларга душман деб қаралди. Улар келтирган далил ва асосларга, ҳужжатларга кўз юмулиб, унинг ўрнига ярим ўрисча, ярим ўзбекча “а зато юртимиз тинч, осмонимиз мусаффо, қолган нарсалар секин бўлаверади” қабилидаги манқуртона иборалар ёппасига урчиб кетди. “Ҳой, барака топгур, осмон мусаффо бўлгани билан, юртда эрталабдан кечгача бемаза лапарлар янграни билан муаммолар ўз-ўзидан ечилиб қолмайди. Уни биров келиб, ҳал қилиб бермайди” дейилганда, қаердаги бўлмағур аҳмоқона гаплар билан бу ҳаққоний сўзларга болта урилди. Охир-оқибат топганимиз бугунги аччиқ ҳолат бўлди.

Албатта, юртимиз тинчлиги, осмонимиз мусаффолиги ҳаммамизга керак. Илоҳим, ҳамиша шундай бўлсин! Лекин, бизлар нима учундир ватанимизни ҳамиша нотинч бўлган, ривожланмаган давлатларга солиштираверамиз. Тўғри, дунёнинг айрим жойларида урушлар кетмоқда. Уларга ачинамиз, албатта. Биз уларга ачиниш, имконимиз бўлса ёрдам бериш баробарида, Яратганга шукроналар келтириб, дунёда ривожланган, халқи фаровон яшаётган, тараққиётга эришаётган мамлакатларга қараб, ўзимизни таққосламаймизми? Шунда бизлар ҳам улар каби ривожланмаймизми? Қачонгача ўзимизни ўзимиз алдаб, баландпарвоз, қизил гаплар билан ёш болага ўхшаб “мени хўрозқандим ҳамманикидан ширин”, деб мақтаниб юраверамиз?!

6.ҚАРСАКБОЗЛИК

“Бизда ҳамма нарса зўр, олам гулистон, ура-ура”, деб мана чорак асрни ўтказдик. Бу давр мобайнида қанча сувлар оқиб ўтди, қанча азизларимиз дунёдан ўтиб, яна қанча гўдакларимиз дунёга келди. 25 йил! Инсон умрининг айни гуллаган, кучга тўлган палласи!..

Президент бугун деярли барча соҳани янгитдан ислоҳ қилиб (сиёсий ислоҳотлар ҳозирча кўринмаяпти), янги тизим яратмоқчи бўляпти. Лекин, бир муҳим савол очиқ қолмоқда. Орадан яна 20-25 йил вақт ўтгандан кейин, худди бугунгидек, ҳамма ишни яна қайтадан бошламаймизми?!

Бир вақтлар Ислом Каримов ҳам ҳокимиятга янги келганда ислоҳотлар тўғрисида, ҳозиргидек, гап-сўзлар бўлмаганмиди? Бўлганди… Натижасини эса, мана кўриб турибмиз…

Ҳозирда ҳам бирор хатолик бўлмаётганига ким кафолат бера олади? Албатта, иш бор жойда хато бўлиши табиийдир. Беайб парвардигор! Бу ҳақда Мирзиёев ҳам “хатоларим бўлса, тан оламан ва тўғрилайман” деган мазмунда яқинда гапирди. Бундай бўлса, яхши.

Лекин, ҳар қандай инсон, шу жумладан, давлат раҳбари ҳам, ҳатто, доноларнинг доноси, олимларнинг олими бўлган чоғида ҳам ўзининг хатоси ўзига кўринмайди, билинмайди. Президентнинг ёнидаги давлат маслаҳатчилари ва вазирларимиз ҳеч қачон президентга дадил тарзда бу хато, бу тўғри деб айта олмайди. Уларга ҳам амал ва тинчлик керак. Президент нима деса, шуни маъқуллаб туришдан бошқага ярашмайди. Худди қадимги Қўқон хони Худоёрхон давридагидек. Боз устига кўпининг ёши бир жойга етиб қолган. Улар мажлисларда тинмай президентнинг нутқларини дафтарга ёзиш билан ва қарсақбозлик билан кун ўтказмоқдалар. Аввал ҳам булар шундай эди. Ҳар икки гапининг бирида “муҳтарам президентимиз, улуғ юрбошимиз” деб маддоҳлик қилиб, мақтайвериб Каримовни салкам пайғамбарга тенглаштириб қўйишган эди. Ҳозир ҳам аҳвол ўша-ўша. Олдингидан фарқи, ҳозирда кўп вазирларни, ҳокимларни халқ ойнаи жаҳон орқали кўриб, уларни юзидан таний бошлади. Олдин ТВда фақат бир киши кўрсатиларди, холос.

Буларни яхши тушунган президент Мирзиёев уларнинг жойини алмаштириб, худди ҳокимлар каби кўпларини ишдан ҳайдаб улгурмаяпти. Ҳозир қайси вазир қаерда, қай ҳоким қаерга кетди, ким янги, ким эски ажратиб, таниб бўлмайди. Мирзиёев ўзи айтганидек, янги ёш кадрларни қидирмоқда. Аммо, ёш кадрдар ҳам осмондан тушмайди…

Шавкат Мирзиёев “ура-ура қарсакбозлик керак эмас, беш йилни қарсакбозлик билан ўтказмаймиз”, дейишга қарамасдан мулозимлар унинг гапларини янада қуюқ қарсаклар ва мақташлар билан кутиб олишда давом этмоқда.

(Давоми бор)

Улуғбек Бакир
журналист

24 октябрь, 2017 йил,
Норвегия

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Қадимда бир одил шоҳ тунда шаҳар кезибди. Қараса, бир мачит-мадрасада хотин-халаж, бола чақаси билан яшаётганлар бор. Уларнинг аҳволи жуда ёмон экан. Подшо шаҳар ҳокимини топиб, унинг уйини бечораларга берибди ва ҳокимни ҳужрада яшашга буюрибди. Ҳужранинг захлигидан ҳоким бир йилга етмай, ўпка касалига учраб, ўлиб қолибди.

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Имтиëзлилар кўпайди – орган ходимлари болалари ҳам университетга имтиҳонсиз киради. Бу конституцияга зид эмасми? Ахир ҳар бир фуқарога ўқишга киришда бир хил шароитлар яратилиши керакку…

Ўзбекистон Бош вазири Абдулла Арипов 6 май куни имзолаган қарорга кўра, ички ишлар органлари ходимлари фарзандлари мамлакат олий ўқув юртларига имтиҳонсиз ўқишга киради.

Мудофаа вазирлиги, ИИВ, Миллий гвардия, Божхона қўмитаси ходимларига берилган бундай имтиёз¸ айни пайтда прокуратура ва ДХХга тааллуқли эмас.

Низомда ўқишга кирадиган орган ходимлари фарзандларининг билим савияси қайси андазада баҳоланиши ҳақида гап йўқ.

Ўзбекистон Давлат тест маркази ва Олий таълим вазирлиги мулозимлари Озодликнинг янги имтиëзларга оид саволларига жавоб бермади.

Бош вазир Абдулла Арипов имзолаган Низом Ўзбекистон президентининг “Ички ишлар органлари ходимлари ва уларнинг оила аъзоларини ижтимоий ҳимоя қилишни янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорнинг ижроси сифатида кўрсатилади.

Бу Низом ички ишлар органларининг шаҳодатланган (хизмат кийимида бўлган, ёнида ҳужжати бор барча ходимлар – ИИВ матбуот хизмати изоҳи) ходимлари, терроризм ва жиноятчиликка қарши курашиш ҳамда жамоат хавфсизлигини таъминлаш чоғида ҳалок бўлган ёки олган жароҳати туфайли ногирон бўлиб қолган ходимларнинг фарзандларига нисбатан тадбиқ этилади.

Орган ходимларининг фарзандларига ўқишга кириши учун тавсияномани ИИВнинг таркибий ва ҳудудий бўлинмалари бошлиқлари беради.

Бу тавсияномани ҳар йили 15 мартдан 1 апрелгача ИИВ ўринбосари раислигидаги комиссия кўриб чиқади.

Тавсияномада боланинг билим даражаси кўрсатилмайди

Комиссияга тақдим этиладиган ҳужжатларда таркибий ва ҳудудий бўлинма бошлиғи тавсияси, маълумотнома-объективка, автобиографик маълумотлар, хизмат фаолияти бўйича ҳисобот, ходим фарзандининг паспорти нусхаси, маълумоти тўғрисида ҳужжатлар нусхаси бўлиши шарт.

Комиссия ҳар йили 1 майгача тавсияномалар берилган ходимлар фарзандлари рўйхатини Ўзбекистон таълим муассасаларига ўқишга қабул қилиш бўйича Давлат комиссиясига тақдим этади.

Низомда орган ходимлари фарзандларининг билими ва савияси қандай андазада баҳоланиши ҳақида ҳеч нарса ёзилмаган.

Тавсияномага кўра, Ўзбекистон ички ишлар органларида хизмат қилаётган ходимнинг фарзандига республиканинг барча давлат олий таълим муассасаларига давлат гранти асосида кирида ажратилган қўшимча уч фоизли қабул квотаси доирасида танловда иштирок этиш имтиёзи берилади.

Ҳалок бўлган ёки ногирон бўлиб қолган ходимнинг фарзандига эса ўқишга киришда танловсиз, белгиланган қабул квотасидан ташқари давлат грантига асосан ўқишга кириш имтиёзи берилади.

Ўзбекистон президенти сайтининг ёзишича, республикадаги барча ҳарбий лицейлар – “Темурбеклар мактаби” битирувчилари ҳам олий таълим муассасаларига имтиҳонсиз қабул қилинади.

“Зулфиячилардан кейин органчилар”

Бош вазир Абдулла Арипов бу Низомни тасдиқлаганидан сўнг, ижтимоий тармоқларда баҳс-мунозара авж олди.

Facebbok фойдаланувчиси Комил Джалилов:

“Жа кўпайиб кетмадими ОТМга имтиҳонсиз кирадиганлар? Зулфиячилар, Ибратчилар, Темурбеклар … ОТМга киришда ҳар қандай имтиёзни бекор қилиш керак. Билими бўлса, марҳамат, ҳалол рақобатда билимини кўрсатиб, ўқишга кирсин”, деб ëзган бўлса¸ Баҳодир Суяров:

“Имтиëзлар кўпайиб кетди,бу яхшиликки олиб келмайди,чунки ўта билимли болаларни институтларга киришига тўсқинлик қилади. Имтиëз берилса фақатгина ҳарбий институтларга тадбиқ қилса бўлади”¸ деб ëзди.

Facebook фойдаланувчиларидан яна бири Муслима Умарова:

“Порахўрликнинг кучайишига сабаб бўлади. Темурбеклар мактабига кириш учун катта ставкалар пайдо бўлади. Иқтидори бўлсаку майли, бу соҳага иқтидори йўқ кадрлар яна жамиятни орқага тортаверади . Шунчаси камдек”¸ деб ëзган бўлса¸ Khurshid Yuldoshev:

“Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар бир хил ҳуқуқ ва эркинликларга эга бўлиб, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқеидан қатъий назар, қонун олдида тенгдирлар. Имтиёзлар фақат қонун билан белгиланиб қўйилади ҳамда ижтимоий адолат принципларига мос бўлиши шарт.” (Конституция 18) Зўр бўлса, имтиёзсиз ҳам ўқишга кира олади. Демак зўр эмас экан”¸ деб ëзди.

“Органлар ўзлари жавоб берсин!”

Бундай имтиёзлар асосида ҳеч қандай имтиҳонсиз олий ўқув юрти талабасига айланаётган ички ишлар ходимлари фарзандларининг билими, саводлилик даражасини қандай аниқланиши, уларнинг талабаликка лойиқ ёки лойиқ эмаслигига ким жавоб бериши хусусидаги саволларга жавоб излаб, Озодлик Давлат тест маркази билан боғланди.

Марказнинг ўзини таништирмаган мулозими, бу саволларни ёзиб олгач, ярим соат вақт сўради ва орадан бу вақт ўтиб шундай жавоб берди:

“Имтиҳонларсиз ўқишга кираётган ҳарбийлар фарзандлари бўйича Мудофаа вазирлигига, ички ишлар органлари ва “Темурбеклар мактаби” бўйича Ички ишлар вазирлигига мурожаат қиласиз. Улар ўзлари жавоб берсин, бизнинг бунга алоқамиз йўқ”.

Олий таълим ва ўрта махсус таълим вазирининг Фан бўйича ўринбосари Узоқбой Бегимқулов қабулхонасига қўнғироқ қилди. Ўзини вазир ўринбосари ёрдамчиси деб таништирган мулозим, Озодлик саволларини Узоқбой Бегимқуловга етказиш ва жавоб учун кечроқ қўнғироқ қилишни сўради. Озодликнинг кун давомида қилинган бошқа қўнғироқлари жавобсиз қолди.

“Имтиёз билан талаба бўлган боладан мутахассис чиқмайди”

Психология фанлари доктори Маҳмуджон Йўлдошевнинг айтишича, имтиёз бериб ўқитилган талабдан ҳеч қачон яхши мутахассис чиқмайди:

– Ҳар қандай имтиёз бу шахснинг жамиятга нотўғри, қинғир йўл билан кириб келаётганини кўрсатади. Мана, бундан олдин ҳарбийлар ўқишга қоғоз кўтариб келарди, лекин уларда ҳарбийда хизмат қилдими ёки ўқишга тайёландими. Майли, шахсий имтиёз дейлик, лекин фан нима бўлади, тараққиёт нима бўлади? Имтиёз берилган одам бирор янгилик ўйлаб топадими, имтиёз билан илмий ихтиро қилинадими? Имтиёз билан ўқитувчи бўлган одамдан нима кутиш мумкин ёки имтиёз билан дўхтирликка ўқишга кирган одам бировни сўйиб қўядику. Имтиёз олган одам ўзининг устида ишламайди. Мен психолог сифатида айтаман, ҳар қандай имтиёз одамни бузади.

Ўзбекистонлик блогер Алимардон Аннаев эса бундай имтиёзлар дунёнинг бошқа давлатида йўқлигини айтади:

– Имтиёз билан ўқишга кириш ҳолатлари аввалги ҳукумат бошқарувида ҳам бор эди, бугунга келиб бу имтиёзлилар сафи ниҳоятда кенгайиб кетди. Ички ишлар органларида ишлайдиганларнинг фарзандлари шу даражада ақлли ва билимлики, гўё уларни ўқитмаса тараққиёт тўхтаб қоладигандай, хулоса чиқаяпти. Аммо, мен учратган бундай болалар орасида мен бундай зўрини кўрмадим. Йил бўйи ўқишга киришга тайёрланган, куни репетиторларнинг олдида ўтган ҳақиқий билимга, ўқишга чанқоқ йигит-қизлар ўрни мана бундай имтиёзлиларга ҳадя қилиб юборилаяпти. Бу ҳадянинг тагида нима бор? Раҳбарият нимадандир ҳадиксираяптими? Мана сизларга шунча имкониятлар яратдик, фарзандларингизни ўқишга имтиҳонсиз олиб кириб қўйдик, бизни янада қаттиқроқ ҳимоя қиласизлар, бизга янада содиқ бўласизлар, деяптими? Биз тўлаётган солиқлардан барча орган ишчилари яшаса, имтиёзлар олса, энди биз оддий солиқ тўловчилар уларнинг фарзандларини ҳам ўқитишимиз керакми? Ўзбекистондан бошқа ҳеч қаерда бунақа ахмоқона имтиёзлар йўқ”.

FB:Abduqodir Muminov

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

ДАВЛАТ ТИЛИ. МИЛЛАТ ДАРДИ. ХАЛҚ ҚАЙҒУСИ (1.қисм)

Одами эрсанг демагил одами,
Ониким йўқ халқ ғамидин ғами.

Алишер Навоий

Мундарижа:

1.ЎЗБЕК ТИЛИ – ДАВЛАТ ТИЛИ
2.КАСАЛЛИГИМИЗ ТАРИХИ
3.ДАРДГА ДАВО ИЗЛАБ
4.ҚУВҒИН
5.ОСМОНИМИЗ МУСАФФО
6.ҚАРСАКБОЗЛИК
7.“ЧЎНТАК ПАРТИЯЛАР”. “ҚЎҒИРЧОҚ” ДЕПУТАТЛАР.
8.ШАФФОФ САЙЛОВЛАР КЕРАК
9.ОНА ТИЛИМ – ЖОНУ ДИЛИМ
10.ДАВЛАТ ТИЛИ ДАВЛАТДА ИШЛАЙДИМИ?
11.ҲАР ЖОЙНИНГ ЎЗ ТИЛИ БОР

1. ЎЗБЕК ТИЛИ – ДАВЛАТ ТИЛИ

Куни кеча ўзбек тилига давлат тили мақоми берилганлигига 28 йил тўлди. 1989 йил 21 октябрда Ўзбекистон ҳали мустақилликни қўлга киритмасдан аввал “Давлат тили тўғрисида”ги қонун қабул қилинган эди.

Бу қонун ўз-ўзидан қабул қилиниб қолган эмас. Ўзбек тили – давлат тили бўлиши учун жуда кўп курашлар бўлиб ўтган. 1988 йил 11 ноябрда бир қатор зиёлилар томонидан Ўзбекистон тарихида илк бор ташкил этилган ҳукуматга мухолиф ташкилот – “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг Тошкент марказида, кўп минг сонли намойишчилар иштирокида тинимсиз ўтказган митинглари сабабли ўзбек тили давлат тили мақомини олган.

1989 йилдаги Ўзбекистон ҳукумати, жумладан, тўрт ой аввал иқтидорга келган мамлакат раҳбари Ислом Каримов ўзбек тилига давлат тили мақоми берилишига қарши турганлигини, лекин, ўзбек халқи талаби билан бу қонун қабул қилинганлигини халқимиз яхши эслайди. Кимдир истайдими, истамайдими, бу тарихий ҳақиқат.

Орадан бир йил ўтиб-ўтмай, 1990 йил 20 июнда Ўзбекистон парламенти – Олий Кенгаш депутатларининг 90 фоизи И.Каримовнинг хоҳишига қарама-қарши бир шаклда Мустақиллик Декларациясини қабул қилган. Аслида шу сана Ўзбекистон мустақилликка эришган кундир.

2.КАСАЛЛИГИМИЗ ТАРИХИ

Хўш, 28 йил аввал эришилган давлат тили – ўзбек тилимизнинг бугунги аҳволи қандай? 28 йилдирки, бу савол атрофида бир қатор зиёлиларимиз, тилимиз жонкуярлари тинмай гапирадилар, кўплаб мақолалар ёзадилар. Лекин, аҳволимиз ҳеч ўзгарай демайди. Бу аслида жамиятимизнинг, миллатимизнинг оғир дарди, тузалмаётган сурункали касаллигидир. Тиббиётдан маълумки, ҳар қандай касалликни даволашдан аввал унга тўғри ташхис қўйилиши керак. Агарда шифокор томонидан ташхис нотўғри қўйилиб даволанса, беморнинг ҳоли баттар ёмонлашиб, оқибатда ўлиши ҳам мумкин. Жамиятдаги, давлатдаги иллат-касалликларни ҳам даволашдан олдин унга тўғри ташхис қўйилиши керак. Акс ҳолда, касалликларимиз тузалмайди, яна бошқа кўчаларда сарсон бўлиб, зулмат ичидан бошимиз чиқмайди.

Бир йилдан бери президент Шавкат Мирзиёев бот-бот такрорлаб айтиб келаётган муаммолар аслида бир кунда пайдо бўлган эмас. Ўтган 25 йил даврда ҳамма соҳа вайрон бўлиб, ўта абгор ҳолга келиб қолганлигини президент ойнаи жаҳондан айтавериб, чарчамади. Ўзбекистон бугун улкан муаммолар гирдобида қолганлигининг асл сабабини президент балки ўзбекчилик қилиб ёки яна бошқа сабаб халққа ошкора айтолмаябди ёҳуд айтишни истамаябди (ҳозирча). Лекин, доно халқимиз гап нимада эканлигини аллақачон тушуниб етган. Президентнинг танқид қилмаган соҳаси, айтмаган гапи қолмади, ҳисоб.

Шавкат Мирзиёевнинг биргина “Биз энди ортиқ аввалгидек яшай олмаймиз, у пайтлар ўтиб кетди, энди янгича яшашга ўрганмасак, халқ биздан рози бўлмайди. Биз халқдан узилиб, ёлғон рақамларга маҳлиё бўлиб, одамларнинг дарди ва ташвишини унутиб, оёғимиз ердан узилиб, ўзимизни ҳам, халқни ҳам алдаб, шу куйга тушмадикми? Ҳалиям биз барчамиз ўз халқимиз учун бош эгиб, сажда қилишимиз керак, бардош бергани, чидагани учун. Биз ишимизни мутлақо янги тизим асосида ташкил этишимиз керак”, деган сўзлари бизнинг 25 йиллик ўтган давримизга берилган муносиб баҳодир.

Энди дўппини ерга қўйиб, бир ўйлаб кўрайлик. Ўтган 25 йил ичида бу муаммоларни, хато ва камчиликларни ўз вақтида очиқ-ошкора айтиб, дардимизга тўғри ташхис қўйиб, даволасак нима бўларди? У ҳолда бугунгидек, аянчли ҳолга тушмаган бўлардик. Бугун чорак аср ичида тўпланиб қолган бир уюм муаммоларни қандай ечиш ҳақида бош қотириб ўтирмасдан, олдинга интилиб, янги чўққиларни забт этишга ҳаракат қилаётган бўлардик.

Агарда касаллигимизга тўғри ташхсис қўйиб, ўз вақтида даволаганимизда эди, дардимиз бугунгидек газак отиб кетмаган бўларди. Шундай бўлганида эди, бугун мамлакатнинг биринчи раҳбари юқори минбардан туриб, халққа қандай қилиб товуқ боқишни-ю, тухумларни қандай сотишни, қандай қилиб лимон экишни-ю, заъфарондан қандай фойда кўришликни такрор ва такрор айтмаган, балки дунёнинг энг ривожланган давлатлари қаторига қандай чиқишимиз мумкинлиги ҳақида маъруза қилган бўларди. Афсуски, бугун президент шундай гапларни айтишга мажбур бўляпти. Дунёда одамлар самоларни забт этаётган пайтда бизлар оддий маиший нарсалар билан шуғулланишга мажбур қолдик.

Қашқадарёда оддий фермер-деҳқон ўз пешона тери билан етиштирган бодринг, помидор ва пиëз каби маҳсулотларини тирикчилик илинжида бозорда сотаётгани учун уни эркак ёки аёл демасдан, туман ҳокими “нега пахта режасини бажармасдан бозорда юрибсан”, деб туни билан милиция бўлимида ҳибсда сақласа. Андижонда бўлса, бир туман ҳокими вилоят ҳокимининг йиғилишдаги дўқ-пўписа ва ҳақоратларига чидай олмасдан, иш кабинетида оғиз-бурнидан қон кетиб ўлим топса, уни устига мамлакат бўйлаб, пахта мавсуми билан боғлиқ ўлим ҳолатлари кўпайиб кетса, бу ёқдан президент тинмай ислоҳотлар ҳақида гапириб турса, ўзи қайси замонда, нечанчи асрда яшаяпмиз, деб ёқангни ушлаб қоласан киши.

3. ДАРДГА ДАВО ИЗЛАБ

Хўш, ўтган 25 йил ичида юқорида тилга олганимиз – муаммолар ҳақида, дардларимиз тўғрисида 30 млн.лик Ўзбекистон халқидан садо чиқмадими? Шунча вақт мобайнида ҳеч ким ҳеч нарса кўрмадими, эшитмадими?!

Албатта, айтилди, гапирилди, ёзилди. Лекин, бу овозлар, бу нолалар энг юқоригача етиб бормади. Аниқроғи, юқорида ўтирган халқ дардига маъсул бўлган раҳбар(лар) эшитиб туриб ҳам, билиб туриб ҳам, ўз(лар)ини эшитмаганга, билмаганга солди. Жамиятда адолатсизликлар шу даражага етиб бордики, бугун президент прокурор ва судьяларни “ҳамманг ўғри муттаҳамсанлар, сенлардан халқ тўйган” дейишгача борди.

“Мана биз янги Бош прокурор қўйдик, 80 фоиз одамни ўзгартирдик, олдинги қолган ахлатдан, тизимдан, менга бош прокурор қолдирган ўғри тизимидан 20-15 фоиз одамлар юрибди… Барибир ўзгартирамиз охиригача. Ё прокурор ҳалол бўлиб ишлайди, ё умуман прокуратурани йўқ қиламиз. Одамларнинг бошига бало бу, прокурор деган бало. Ҳалол ишламайдими, кетади ҳаммаси”, – деган эди, Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев 2 август куни ўтказган видеоселектор йиғилишида прокурорлар ва уларнинг фаолиятини қаттиқ танқид қилиб.

Аслида нега бундай абгор ҳолга тушдик. Ахир бизлар “ҳеч кимдан кам эмасмиз, кам бўлмаймиз ҳам”, деб кўкрагимизни кериб гапирардик-ку!..

Савол: Президент Мирзиёев айтиб келаётган, чорак асрда тўпланган давлат ва жамиятдаги қатор муаммолар ҳақида ўз вақтида гапирганлар, ҳукуматга мурожаат қилганлар, ёзганлар бўлмади?

Жавоб: Бўлди, улар ҳозир ҳам бор.

Савол: Хўш, айтилган бўлса, нимага ўз вақтида чора кўрилиб, муаммолар бартараф этилмади?

Жавоб: Муаммоларни эшитиш, бартараф этиш у ёқда, уларни очиқ айтганларга, ошкора ёзганларга “халқ душмани”, “ватан хоинлари”, “тинчлигимизни кўролмайдиган қора кучлар” каби турли ёрлиқлар ёпиштирилиб, улар турли туҳмат ва бўҳтонлар билан ноҳақ қамалиб, умри қамоқларда чиритилди, айримлари қамоқхоналардаги ваҳшиёна қийноқлар сабабли ўлдирилди, қолганлари ватандан бадарға қилинди.

Ноҳақ қамалиб, узоқ йиллардан бери қамоқхоналарда сақланаётган кўплаб миллатимиз жонкуярлари, халқимиз ойдинларидан 14 нафари, шукрки, мана бир йилдан бери озодликка чиқарилмоқда. Лекин, яна кўплаб сиёсий ва диний маҳкумлар зиндонларда қолмоқда.

Қишлоқ хўжалиги соҳасидан тортиб, прокуратура, ИИВ, МХХ, суд- ҳуқуқ тизими, мудофа, чегара масалалари, яқин қўшничилик алоқалари, миллий бойликлар, дипломатия, тиббиёт, маориф ва таълим, соғлиқни сақлаш соҳасигача, диний соҳадан бошлаб, адабиёт ва санъат, демократия ва инсон ҳуқуқлари, ҳаққоний шаффоф сайловлар, журналистика, эркин матбуот, иқтисод, молия ва банк, сиёсат, спорт соҳасигача бўлган талай муаммо ва дардларимизни ўтган 25 йил ичида, ўз вақтида шу соҳанинг асл фидойилари бўлмиш миллатимиз ойдинлари гоҳ якка тартибда, гоҳ турли ташкилотларга бирлашиб, тинмай айтиб келишди. Ёзмаган мақола ва маърузалари, ҳисоботлари-ю, ҳатто, китоблари қолмади. Сўзламаган радиолари, чиқмаган телевидениелари қолмади. Халқаро минбарлардан турли тилларда гапиралавериб, чарчалмади. Лекин, буларнинг бари ватан ичида бўлмади.

Ватанда эшитиш, тинглаш, бу дардларга қулоқ тутиш ўрнига, улар юртдан бадарға қилинди, қамалди, қийноқлар остида ваҳшийларча ўлдирилди, айримлари сирли равишда ғойиб бўлди. Афсуски, бу “иш”лар халқимиздан гоҳ яширин, гоҳ ошкора шаклда, ёлғон ва туҳматлар эвазига намардларча қилинди. Бу жиноятларни фақат уни содир этган ҳукумат билди, мухолифат билди ва ватандаги айрим зиёлиларимизгина билдилар, холос. Оддий халқ қаердан ҳам билсин. Ватандаги расмий телевидение, радиоларда бу ҳақда гапирилмаган бўлса, газеталарда ёзилмаган бўлса, интернетга катта қулф солиниб, тўсиқ қўйилган бўлса, одамлар дунё матбуотини бошқа хориж тилларида кузатишдан маҳрум этилган бўлса, табиийки, оддий халқ бунча муаммоларни қаердан ҳам билсин.

Агарда ошкора, шаффоф ҳолда қилинганида эди, доно халқимиз ўзининг бундай мард ва жасур, оқил фарзандларини бир ҳовуч муттаҳам амалдорларга “ем” қилиб ташлаб қўймас эди. Худди яқинда юртга қайтган адибимиз Нуруллоҳ Рауфхонни ташлаб қўймагани каби. Мана нима учун ошкоралик, эркинлик керак!

Ошкоралик ўрнига халқнинг қулоғи кар, кўзи кўр, оғзи соқов қилиниб, эрталабдан кечага телевидение ва радиоларда фақат “яллама ёрим, яллола” қўшиқлари берилди, шоирларнинг “ўлдим, куйдим” каби севги-муҳаббат шеърлари ўқилди. Президент Мирзиёев айтганидек, ойнаи жаҳондан тонгдан оқшомгача хорижий сериаллар берилди. Қаерга қаралса, ҳаммаёқни бемаза концертлар, бир тийинга қиммат “хонтахта” кинолар босиб кетди. Асл санъаткорларнинг, ҳақиқий адибларнинг асарлари тортмаларда қолиб кетди. Ўзлари жамиятдан, матбуотдан четлатилди, уларга тақиқ қўйилди.

Ўзбек халқининг оҳу-додлари Яратганга етиб борди чоғи, юртга Мирзиёев президент бўлиб келдики, бу муаммоларни қаторлаштириб, ҳар куни телевидениедан баралла айта бошлади. Ҳамма ёқасини ушлаб, қуёш қаердан чиққанига ҳайрон қолди. Мирзиёев ҳам бу муаммоларни шунча йиллар давомида юрагида сақлаб юрганлиги ўртага чиқди. Акс ҳолда, иқтидорга келган янги президент 3-4 ой ичида бунча оғриқли муаммоларни бирданига ошкора айтишга тайёр бўлмас эди. 13 йил давомида Бош вазир лавозимида ишлаган Шавкат Мирзиёевнинг ҳатто, суратини ҳам кўрмаган оддий халқ, янги президентнинг бу мардонавор ҳаракатларидан бир қалқиб тушди.

Ана ундан кейин телевидение, радио, газеталар, интернет нашрлар 180 даражага тубдан ўзгариб, кеча оғзиларидан бол томим мақтаб юрган масалаларни энди тескарисини, аниқроғи, ҳаққонийсини гапира бошлашди. ТВда жонли эфирлар пайдо бўлиб, унда жамиятдаги оғир муаммолар очиқ-ошкора айтила бошланди. Лекин, бу ҳам унча узоққа чўзилмай, попуги пасайтирилди.

(Давоми бор)

Улуғбек Бакир
журналист

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »

Nozimjon Safarov: Кечиккан Қудратхўжаев ёхуд “Сўнгги Могикан”

Кеча селекторда рус тили бўйича мавзу кескин танқидга олинмаса ҳаммаси жим ўтирган бўларди. УзАдан тортиб, вазир Шерматову, Қудратхўжаевгача. Қўйинглар-е. Кўрсатмасиз ҳимоя қилмас экансиз, кўрсатмасиз бир оғиз муносабат қилмас экансиз ўзингиздан миллат ва тил халоскори ясаманг.

Блогерларга боқинг. Қаранг уларни илғорлигини. Бу мавзуни очилган куни таҳлил қилиб, барча нуқталарни қўйиб, аниқ ва конкрет таклифлар бериб, мавзуни бир ёқли қилишди. Юқори даражадаги мансабдорлар эса поездга кечикиб келиб мавзуни қайта ўт олдириб, машмаша даражасигача кўтарилишига сабабчи бўлишмоқда. Уни устига эртага шу мавзуда митинг бўлиши хақида гап юрипти.

Бундай ишланмайди. Провакацияни уюштирганлар аниқланиб тинч демократик йўл билан ҳал қилиниши керак. Халқимиз РусТВ каналлари орқали тарбияланмоқда. Сиёсий қарашларини Россия24 ва Соловев/Киселевлар шакллантирмоқда. Мана фожеа қаерда. Популизм вақти эмас ҳозир. Ўзбек халқи дунёга Россия призмаси орқали боқмоқда. Рус идеологистлари халқимиз онгини шакллантирмоқда. Мансабдорлар эса кечиккан раддиялар билан овора.

Ўртоқлар бундай реакция демократик ва чиройли реакция эмас. Бу бизнинг позициямизни ожизлаштиради. Яримта псевдо журналист бутун ўзбек элитаси ва халқини шунчалик жунбушга келтира олса унда гибрид урушларида қанчалик ожиз эканлигимизни билаверинг.

Ўртоқлар, катталар, ўзбек элитаси, раҳбарлар – сизларга стратегия институтлари керак. Кучли политтехнологлар армияси керак. Идеологистлар керак. Нозик дидли, юқори малакали пропагандистлар керак. ЎзТВ ва УзАга ишонсангиз орқада қолиб кетасиз. Улар услубида курашиш даври ўтиб кетган. Замон сиёсий услубияти ўзгарган.

Блогерларга боқинг. Хушнудга боқинг, Мухримга қаранг. Мен томондан чуқур хурматга сазовор Али Қаххорга қаранг. Қаранг улар қандай ўткир ва кенг билим эгалари. Администрацияга шундай одамлар керак. Кадрлар масаласи чатоқ бўлиб турган пайти улардан яхшироқ вариант йўқ. Администрацияга, юқори мансабларга ақлли, ёш ва замонавий билимлар эгаларини тортиш керак.

Россия идеологияси таъсиридан бундай қўполлик билан чиқиб бўлмайди. Стратегияни қайта кўриб чиқиш керак. Мени хаёлимда ҳозирги вазият автомат кўтарган одамга қарши кетмон кўтариб чиқишга ўхшайди. Расмий ҳукумат олийжаноб ва ўз ўрнида қатъиятли ҳамда мобил бўлиши керак. Замон реаллиги хақида тўлиқ ва аниқ тушунчага эга бўлиши керак. Мени наздимда Қудратхўжаевнинг мавзуга муносабати каби ўтиб кетган поездни ортидан кўрсатмадан сўнггина югуриш бизнинг стратегик тезлигимиз пастлигидан далолат. Ҳозирги замонда эса айнан тезлик, замонавий билим ҳамда фикрлаш механизми сиёсий стратегияларда энг бирламчи унсур.

Атрофга боқинг, ваколатлилар. Қаранг қанча илғор ва прогрессив ёшлар атрофингизда. Майли бир икки танқид қилади. Майли киноя остига олади. Лекин улардан зўри йўқ. Улардан кўра юртига садоқатлиси йўқ. Юқори иммунитетли, таҳлилий фикрлайдиган жамиятни яратишда улардан зўри йўқ. Қаранг сўнгги икки йилда нималар қилиб ташлашди. Мусаффо осмондан бошқасини билмайдиган оломондан танқидий фикр юритадиган, шахсий фикрига эга бўлаётган халқни яратишди. Уларнинг таъсир доираси базида сизлар қабул қилиб, ижросиз қолаётган қонунлардан кенгроқ. Келажакни улар яратади. Ёшларни Қуронбоев эмас улар эграштирмоқда. Ёшлар ва жамият фикрини Ёшлар Иттифоқи ва телевидение эмас айнан улар шакллантирмоқда. Жуда самарали ва фойдали кадрлар. Уларнинг салоҳиятидан фойдаланинг. Олдингиздан оқаётган дарёнинг қадрига етинг. Улар байроқ кўтариб, байрамларда шъер айтиб, баландпарвоз гаплардан тинмайдиган уддабуронлардан кўра ватанпарварроқ.

https://t.me/joinchat/AAAAAEyQD8WyT3tkRWp4bg

Filed under: 1.BOSH SAHIFA | Leave a comment »