Ўзбекистон давлатидаги иқтисодий ва ижтимоий ахвол – танқид, тахлил ва ахволни соғломлаштириш борасидаги таклифлар. Очиқ кўринишдаги чуқур ва кенг қамровли молиявий, иқтисодий бўхрон 2015 йилдан бери юртимизда давлатимиз ва аҳолимизга ўз хукмини ўтказиб келмоқда. Бўхрон халқ хўжалигимизнинг барча тармоқларига ва аҳолимизга тинч соғлом яшашлари учун имкон бермаяпди тинимсиз ўта жиддий муаммоларни туғдирди ва туғдирмоқда.
Саноатимизни етакчи сохаси сифатида кўрилган автомобиль ишлаб чиқариш саноати автомобилларни чет элларга сотиш ва автомобилни эхтиёт қисимларини ишлаб чиқариш борасидаги муаммолар сабабли танг ахволга тушиб қолди. Пахта хом ашёсини ишлаб чиқариш, пахта толасини қайта ишлаб чиқаришдан олинадиган тўқимачилик махсулотлари хажми 2015 -2018 йилларда кескин камайиб кетди.
Енгил саноатни кенг кўламда ривожлантириш ахолини талаб ва таклифидан келиб чиққан холда замонавий пойабзал чўнтакбоп кийим кечак, устбош кийимлари, кенг кўламдаги истеъмол товарларини ишлаб чиқариш ўлда жўлда ахволда ётибди. Қишлоқ хўжалигимиз учун трактор ва техник ускуналар ишлаб чиқаришда бор имкониятлар хам йўқ ахволда. Юқорида қайт этилган сохалардаги давлат лойихаларига бюджетимиздан сарфланган ўн миллиардлаб долларлик пул ётқизмалари бугун хеч қандай самара бермаганлиги очиқ кўринмоқда.
Ишлатилган пуллар коррупцияни озуқа манбайига айлангани фактга айланди. Қишлоқ хўжалигидаги ахвол нихоятда ачинарли ва ўта хавфли бўлиб қолди. Ўзбекистон валюта маблағларини сарфлаб, Қозоғистондан ун ва ун махсулотларини сотиб олишга мажбур бўлмоқда. Амалда Ўзбекистон ун ва ун махсулотларини импорт қилишга қарам давлатга айланиб қолди. 2018 йилда Ўзбекистон Қозоғистондан катта миқлорда тирик қора мол, гўшт махсулоталрини сотиб олишга мажбур бўлиб, бу борадаги оғир вазиятдан чиқди.
Юқорида таъкидлаганимиздек, пахта хом ашёсини етиштириш ва уни қайта ишлаб олинадиган тўқимачилик махсулотлари ишлаб чиқариш ва экспорт қилиш нихоятда камайганлиги сабабли валюта тушимлари ва ишлаб чиқаришдан манфаатдорлик ўта хавфли даражада камайиб кетди. 20 йилдан бери Ўзбекистон ахолисининг катта қисми – қарийим 8 миллионлик мехнат армияси чет элда ишлаб, ўзларини яшашлари ва яхши яшашлари учун том маънода “жанг” қилмоқда. Улар жўнатган валюта 200-300 миллиард долларлик валюта маблағлари ўзларини ва давлатимизни яшаб қолишида алохида ахамиятга эгадир.
Ўзбекистонда узоқ йиллар давомида валюта қора бозори фаолияти ва халқ истеъмол товарларини кенг кўламда ва катта миқдорда чет давлатлардан импорт қилаётганлиги холати жамоатчиликдан расман яшириб келинди. 6.09.17й. куни қарийиб 23 йилдан бери тинимсиз қадрсизланиб келаётган ўзбек сўмини хукумат бир кунда ўз қийматини 100% туширишга мажбур бўлди. Ўзбек сўми ўз тўлов қурбини йўқотди, дефольтага учради.
Аҳоли жон бошига нисбатан ишлаб чиқариладиган ялпи ички махсулот ва жон бошига тўғри келадиган миллий даромадни расмий кўрсаткичлари икки баробарга камайди. Хукуматни бу борадаги ношудлиги элга ошкор бўлди, хақиқат юзага чиқди. Улкан табиий бойликлар захирасига юқори савияли илм фан намояндалари ва миллионлаб ишчи кучи ресурсларига эга бўлган Ўзбекистон давлати ахоли жон бошига нисбатан тўғри келадиган ялпи ишлаб чиқарилган махсулот ва миллий даромад кўрсаткичлари бўйича қолоқ давлатлар сафига тушиб қолди. Юқорида алохида таъкидлаганимиздек, Ўзбекистонда мухим сохаларда (саноат қишлоқ хўжалиги ва бошқа соҳаларда) ишлаб чиқаришни кескин камайиб кетишига асосий сабаб бу коррупциядир. Давлатнинг мухим лавозимларини эгаллаб турган мансабдор шахсларнинг ўзлари коррупцияга бошпана бўлдилар- порахўрларга айланиб қолдилар.
Мамлакат ахолисини ишсиз, иложсиз, ишлаб чиқарувчи кучларни яксон қилувчи сиёсат олиб борган амалдорлар ва уларнинг раҳнамолари сиёсий раҳбар лавозимларида ишлаганлигини бугунги воқелик исботлаб турибди.
Коррупциянинг бош сабаби – сўз эркинлигини йўқлиги. Оммавий ахборот воситаларини (хокимиятга) – коррупция манфаатларига хизмат қилиши ва сиёсий рақобатни давлат ва жамоат яратмаганидир. Бизнинг давлатимизда юқоридаги сабаб туфайли коррупция, айниқса давлат бошқарувидаги коррупция учун жуда қулай шароит яратиб берилди. Коррупцияни бартараф этишни ягона йўли уни ривожланишига имкон берган шароитларни йўқ қилиш, сўз ва фикр эркинлигини таъминлашдир. Оммавий ахборот воситаларини хокимиятдан ажратиш, жамиятда сиёсий рақобатни жонлантириш зарур. Коррупция ахолимизни рухиятига жуда катта салбий таъсир ўтказди ва ўтказмоқда. Одамлар тўғри сўзга ишончни, адолат ва инсофли, мехрибон ва шафқатли бўлиб яшаш туйғуларини йўқотдилар. Давлатимизда коррупция вайрон қилган ишлаб чиқарувчи кучлар, ишсизлик ва иложсизлик сабаб қарийиб 8 миллион одамлар чет элга чиқиб ишлашга мажбур бўлдилар.
Ахолининг умумий сони – 8.000.000 та киши
Қариялар сони -100.000 та киши
Йигитлар сони -6.000.000 та киши
Қизлар сони -1.900.000 та киши
Энг юқорида саноатимизнинг асосий сохаси сифатида кўрилган автомобиль ишлаб чиқаришни таназзулга олиб келган бош сабаб – автомобилларни чет элда сотишда юзага келган муаммо устида тўхталган эдик. Албатта бу муаммони ечими Ўзбекистонни бутун жахон савдо ташкилотига киришидир. Бу ташкилотга кириш учун Ўзбекистон амалдорлари тўғри ва халол савдо қилишлари лозим бўлади. Тўғри ва халол савдо аввало тарбияга, шунингдек мақсад ва ниятга чамбарчас боғлиқдир. Ўзбекистонга на фақат автомобилларни сотиш учун, балки пахта толаси, тўқимачилик махсулотлари, мева- сабзавотлар ва имкониятларимиздаги бошқа товар махсулотларини сотиш ва фойда олиш учун жахон савдо ташкилотига аъзо бўлиш- бизга сув билан хаводек зарур. Ташқи бозорга чиқар эканмиз, биз хам ўзгаларга ўз ички бозоримизни очишга мажбур бўламиз.
Ўзгаларга ўзимизни тўғри ва халол одамлар эканлигимизни исботлаш учун қонунчилигимизни ва суд-хуқуқ тизимимизни замон талабларига мос холга келтиришимиз даркор бўлади. Давлат бошқарувимизни тўғри ва халол эканлигига чет эл сармоядорларини ишонтира олмасак, улардан пул ёрдамини кутиш бемаъниликдир. Албатта илғор ишлаб чиқариш технологияларига эга ва бу технологияни Ўзбекистонга жорий этиш салохиятига эга бўлган давлатлар юртимиздаги сиёсий ислохотларга қараб янги ўзбек хукумати сўзларига бахо беради.
Сўз эркинлигини ҳолатига, қарама қарши фикрларга тоқат маданиятига, оммавий ахборот воситаларини имконияти ва нихоят сиёсий рақобатни холатига қараб бизга ё ишонадилар, ёки ишонмайдилар. Биз уларни юқоридаги сўзларимиз чин қалбдан эканлигига амалдаги ишларимиз билан ишонтиришимиз лозим бўлади. Биз янги ўзбек хукуматига жахон савдо ташкилотига аъзо бўлиш билан бирга қуйидаги таклифларимизни хам билдирамиз. Бу таклифларни хаётда амалга ошириш давлатимиз ва жамиятимизни дунёнинг илғор давлатлари ва жамиятлари қаторида муносиб ўрин топишини таъминлаб беради.
1. Пахта ва донга давлат монополиясини ва харид баҳосини бекор қилиш. Бу таклифни амалга ошириш юртимиздаги салбий холатларни тугатишда мухим ахамиятга эга. Одамларимиз бу махсулотларни етиштириш ва сотишдан катта даромад кўриб ва фойда топишни ўз танларида хис эта бошлайди, ўзларига ишонч пайдо бўла бошлайди. Натижада стратегик ахамиятга эга бу махсулотларни ишлаб чиқариш камида 3-4 баробарга ошади ва ўз навбатида бу товарлар билан боғлиқ бўлган саноат ва қишлоқ хўжалик махсулотлари (чорвачилик, паррандачилик ва бошқа ишлаб чиқариш) хам камида 3-4 баробар ошади.
Жойлардаги одамлар том маънода даромад ва муносиб даромадли иш ўринларига эга бўладилар. Қадимги ўзбекона ишлаб чиқариш маданиятига эга бўлган хур ва озод одамлар, ўз халқи қадрини ва урф одатларини хурматлайдиган бирлашмалар (компаниялар) пайдо бўлади ва ривожланади. Молия тизимларимиз тўғри ва халол бўлишни ўрганадилар ва юксалиш сари қадам ташлайдилар. Сиёсий рақобат ўзларини қонунларимиздан, Конституциямиздан устун қўювчи тўралар, хокимларни хаётдан сиқиб чиқаришга харакат қилади. Жамият том маънода ўзгаради, хур ва озод фуқаролар яхши яшаш учун харакат қилади.
1-2 йил ичида Давлат ва жамият ижобий ўзгаришлар томон дадил қадам ташлайди.
2. “Истеъмол саватчаси ва хаёт минимумлари тушунчалари Давлат бюджетида акс этишини кечиктирмаслик зарурлиги. Бу таклифни хаётда амалга ошириш юртимиздаги ўта долзарб бўлиб турган қашшоқликни тугатишда катта ўзгаришларни олиб келади, хатарли ижтимоий муаммоларни юмшатади. Одамларда эртанги кунга бўлган ишончларини уйғотади. ,. Жамиятимизда ожиз, зайиф, ишсиз ва нафақахўр одамларни даромадларини илғор давлатлар қаторида белгилаш ва таъминлаш янги ўзбек хукуматини мамлакат ичкарисидаги ва ташқарисидаги жамоатчилик кўз ўнгида обрў ва мартабасини оширади.
Давлат муаммосига айланиб қолган ахолининг табиий газ, электр энергияси, иссиқ ва совуқ сувдан тўпланиб қолган қарзлари муаммосини буткул хал қилади. Чет элга чиқиб ишлашга мажбур бўлган ахоли сонини қисман камайтиради. Фохишабозлик ва терроризм иллатига адашиб кириб қолганларни моддий идоларини асоссиз бўлиб қолишини таъминлайди. Давлат ва жамиятда енгил нафас олиш мухитини яратади.
3.Марказий Банк бошқарув Кенгаши фаолиятини мазмуни ва мохиятини тубдан ўзгартируви таклифлар шодаси.
а) “Марказий Банк тўғрисида”ги Қонуннинг 3 моддасида белгиланган жавобгарликни, яъни ўзбек сўмини қадрлаш учун МБ Раҳбарини шахсий жавобгарликлигини амалда таъминлаш.
б) Пул босиб чиқариш ва муомалага киритиш –монетар сиёсатида ошкораликни амалда таъминлаш. Жамият ва фуқароларни бу борадаги Шикоят, Таклиф ва Эътирозларига қонунан жавоб бериш.
в) Ўзбек сўмини тўлов қобилиятни тўлиқ таъминлаш учун юртимиздаги барча турдаги мулкдорларни манфаатларини уйғунлаштириш ва ишлаб чиқаришни кўпайтириш мақсадида юртимизда қазиб чиқарилаётган олтин хисобидан сўмни қийматини олтинга босқичма босқич ўтишини таъминлаш. Марказий Банкни рахбарлари “Марказий Банк тўғрисида”ги Қонунни 3 моддаси талабларига жавобгар бўлишлари ўзбек сўмини кескин қадрсизланиши ва чакана нархларни тўхтовсиз ўсишидан тўхтатиб қолади.
Монетар сиёсатда ошкораликни таъминлаш янчиб ташланган миллий ишлаб чиқариш кучларини қайтадан оёққа туришларига сабаб бўлади, ишлаб чиқаришимизни кескин кўтарилиши ортидан миллионлаб иш жойлари яратилишини имкониятини пайдо бўлади. Чет элга чиқиб ишлашга мажбур бўлаётган одамларимиз юртимизда бемалол ишлай бошлайдилар.
Фохишабозлик ва экстремистик харакатларни одамлар билан таъминлаётган иқтисодий шароитга бархам берилади. Ўзбекистонга қандай товарлар технологиялар олиб келишни тўралар, хокимлар, амалдорлар эмас, аксинча бозор муносабатларини хурмат қиладиган, узоқни кўзловчи ватанпарвар ва иймонли одамлар хал қиладиган бўладилар.
1май. 2019 йил.
Иқсодчи: Жахонгир Шосалимов.
Хуқуқбон: Абдураззоқ Содиқов.
Filed under: 1.BOSH SAHIFA |
TURONZAMIN 