TURONZAMIN

Jahongir Muhammad

O’N IKKINCHI BOB

2000 yil

Nilufar Dubaydagi zindonda besh nafar juvon bilan birga azob chekmoqda. Ammo uni Nodirxonning huzuriga olib kelishganda ko’rgan xo’rligi oldida bunisi hech narsa edi.
-Sen qanjiq nimanga bino qo’yding, nega bu qadar noz qilasan?,-dedi o’shanda Nodirxon uning yuziga tarsaki tortib.
U yuzidan chiqqan olovning taftida bir zum qovrildi-da, keyin xonadan qochib chiqmoqchi bo’ldi. Biroq Nodrixon bir sakrab uning sochidan tortib, aylantirib yubordi. U xonaning bir chetidagi divanga shunday urildiki, go’yo suyaklari mayda-mayda bo’lib ketgandek his qildi o’zini.
-Men qizlarni qiynashni yaxshi ko’raman,-dedi Nodirxon.-Ularni aldab-suldab o’tirmayman. Bu hezalaklarning ishi. Ikkiyuzlamachilik qila olmayman. Baribir aytganimga rozi qilaman. Sen ham baribir rozi bo’lasan. Faqat yana bir-ikki tarsakidan keyin. Nafrating qancha kuchli bo’lsa, ehtirosing ham shu qadar baland bo’ladi. Hatto o’zing yalina boshlaysan. Seni bugungacha aldashdi. Men esa, senga haqiqatni ko’rsatayapman. Haqiqat mana shu! Sen endi buzuqsan! Bilib qo’y, buzuqlar ba’zan sog’lardan yaxshi yashaydilar.
Bilaman hozir senga yashashning qizig’i yo’q. Ammo yashashga o’rganasan. Buzuq bo’lib yashashga o’rganasan…
O’sha kun Nodirxon Nilufarni juda qiynadi. Oxirida zo’rladi. Hammayog’ini ezib, tishlab, momotaloq qildi. Unga hech taskin bermadi.
Nilufar uchun hayotning qizig’i qolmadi, lekin negadir yashagisi, Nodirxon va boshqalardan o’ch olgisi keldi. Uning uchun ota-ona, buvisi yoki kelajak hayotning zarra qadar o’rni qolmagan edi. Bu kitobning sahifalari yopilgandi. Yangi kitob ochilgandi. Qasd olish.
Qasoskorlik odamning ruhida bo’lar ekan. Ammo ruhning juda tubida, uyg’onmas bir holatda yotar ekan. Uni mana shunday dahshatli holatlar uyg’otarkan. Bu ruh yiqilgan odamni qaytadan oyoqqa qo’yar ekan.
Nilufar nodirxonlar bilan yaxshi bo’lish va paytini topib, ularni jazolash haqida o’ylay boshladi.
Ammo Nodirxon bundaylarni ko’p ko’rgan. Shuning uchun Nilufarni Dubayga jo’natib yubordi. Bu erda uni Firdavs degan bir yigit kutib oldi.
Firdavs asli samarqandlik. Toshkentda iqtisod oliygohini bitirgandan keyin bankka ishga o’tganda Durdonaning nazariga tushdi. Durdona shohning qizi emasmi, nazariga tushgan odamni tuzog’iga ildirishi qiyin emas. Uning bir imosi bilan Firdavsni Dubayga jo’natishdi. Bu erda Durdonaning bir qancha shirkatlari bor va Firdavs ulardan birida ishlay boshladi. Bu shirkat asosan mamlakatdan yuborilgan qizlarni Dubaydagi rasmiy va norasmiy fohishaxonalarga joylashtiradi. Chapani qilib aytganda, qo’shmachilik biznesini yuritadi.
Nilufarni ham Firdavs kutib oldi. Oldin mehmonxonga olib bordi.
-Kasal bo’lganmisan?-deb so’radi undan qo’pol tarzda.
-Qanaqa kasal?
-O’zingni go’llikka solma. Fohishalar qanday kasal bo’lishini men senga aytishim kerakmi?
-Men fohisha emasman…
-Menga mana shunaqa gaplar yoqmaydi. Bu erga keldingmi, erkakcha gaplashish kerak. Bu erda noz ketmaydi. Sen bu erga o’zingni sotish uchun kelding. Bu biznes. Ham sen pul qilasan, ham biz. Biz senga ish topib beramiz va shuning uchun haq olamiz. Sen ishlaysan va ham o’zingni haqqingni olasan, ham bizning haqimizni to’laysan.
-Men o’z xohishim bilan kelganim yo’q!
-Bilaman, bu erga hech kim o’z xohishi bilan kelmaydi. Kimdir ishsiz qolgan. Kimdir bolalarini boqolmay qiynalgan, kimdir qo’shnisi xorijdan pul bilan qaytganiga havas qilib kelgan va hokazo. Xullas, quloq sol. Pasporting menda turadi. Men seni olib borib qo’ygan joyda yashaysan. Bu erda ikki xil ish bor. Rasmiy fohishaxonada kam haq to’lashadi. Norasmiy joyda esa, ko’proq haq olasan va seni tekshirib, bola bo’lib qolmasligi, kasallikka yo’liqmasliging uchun tadbir olishadi. Istarang issiq ekan. Jazmaning ko’p bo’ladi. Istasang bir kechada o’ttiztasini ishdan chiqarishing mumkin. Boshingdan pul to’kiladi. Bu kecha menikisan. Bunisi bepul. Ammo oldin men seni bir tanish do’xtirga olib boraman…
Firdavs ham insonni tahqirlashda Nodirxondan qolishmas edi. Nilufarning chidashdan boshqa yo’li yo’q. Ammo fohishaxonada barzangidek-barzangidek arablarning tahqirlariga chiday olmadi va paytini poylab qochdi. Yo’lda turgan bir mirshabning yoniga borib shikoyat qilmoqchi bo’ldi. Tilni bilmasang dunyo senga begona deganlari rost ekan. Mirshab uni olib kelib mana shu zindonga tashladi. Bu erda rus tilini biladiganlar bor ekan. Qariyb bir oydan keyin uni o’zbeklar saqlanadigan joyga o’tqazishdi. To’rtta o’zbek ayoli bor ekan.
Ulardan biri – Malika. Beshta bolaning onasi. Pul ishlayman, deb bu tomonlarga kelib qolibdi. Nilufar ularning suhbatiga quloq tutdi.
-Er yutgurlar chet eldan ish topib beramiz, boyib ketasiz, deyishdi. Bolalarimni ovsunimga qo’yib, Xoliqboy degan bittasidan qarz olib bularga bergandim. Uning foyizini ham to’lashim kerak, hali. Men qayoqdan bilay, bunaqa ishligini. Olib kelib, barzangi arablarning to’shagiga tashlashdi. Ha, er yutgurlar! Aslida hamma ayb o’zimiznikilarda. Ular bir miri uchun onasini ham, singlisini ham sotadilar. Bo’lmasa, men necha martalab aytdim, beshta bolam bor deb. Hech bo’lmasa sekingina bu ish sizga bo’lmaydi deb aytmaydimi?
-Opa eringiz qaerda,-deb so’radi Rahima ismli juvon.
-Erim ham er yutgur odam chiqmadi. Qaerdagi dindorlarga qo’shilibdimi-ey, olib borib qamashdi. Ilgari aroqxo’r edi. Keyin birdan machitga qatnab qoldi. Qandaydir varaqa tarqatayotganda ushlashibdi. Beshta bolasi bor odamga varaqa tarqatishga balo bormi?
-Eringiz mana shunaqa odamlar haqida eshitib joni halqumiga kelib, kurash boshlagandur-da,-dedi Lobar degan qiz.
-Bular bilan kurashib bo’ladi-mi? Bular Xudoning balosi. Bularga Xudo bas kelmasa bandasi hech narsa qila olmaydi. Teppasida poshshoning qizi turgan bo’lsa, bularga kimning ham tishi o’tardi?
-Man oldin hamma balo Karimovdan kelmaydi, deb o’ylar edim. Keyin bilsam Karimov ham shularning bittasi ekan.
-Lekin bunchalik emas, beshta bolasi bor ayolni olib borib, barzangiday arabning to’shagiga yotqizib, pul ishla, deb Karimov aytmaydi-ku? U bilib qolsa, bularni jazolab tashlaydi.
-E, jazolasa qizini jazolar edi. Ana shu bizlarni olib kelganlarning hammasi Durdonaga ishlar ekan. Manga Firdavsning o’zi aytgandi.
-Ha, baliq boshidan sasiydi. Qizi qilgan ishni otasi bilmaydimi? Biladi. Yo qizidan qo’rqadi yoki shunday qilishiga qo’yib bergan. Ammo qiz o’lgurning o’zini ham Xudoning balosi deyishadi. Sakkizoyoq kabi o’zini hamma tomonga urgan va sakkkiz xil rangda tovlanib, o’ljasini emasa qo’ymas ekan…
Nilufar bu ayolarga ham rahmi kelar, ham hayron qolar edi. Negadir ular shunday katta dardni bir chetga surib, hangoma qilishayotgan edilar. Bu nima? Taqdirga tan berishmi? Bo’layotgan voqealarning hammasi Xudoning ishi deb indamay o’tiraverishmi? Axir bittasining beshta bolasi bor ekan? Ular nima bo’ldi, deb o’ylamasdan boshqa narsalar haqida gaplashib o’tiribdi. Yana bittasi maktabda o’qituvchi ekan. Qanday qilib bolalarning yuziga qarayman, deb o’ylamasdan engil suhbatga qovushib o’tiribdi. Balki inson fitrati shundaydir? Har qanday azobdan ustun kelib, eng qiyin pallada ham o’zini yo’qotmaslikka harakat qilar.
Yo’q, bular aslida o’sha katta dardni tushunib etmoqdalar va uning ildizni izlamoqdalar. Mayni xumdon, mardni zindon pishitadi, deganlar. Lekin Nilufar hali bu gaplarni shunchaki suhbat deb o’ylar edi.
-Singlim ko’p ichikavermang,-dedi ayolardan biri unga.-Biz besh oydan beri shu erdamiz. Sizga-ku endi bir oy bo’libdi. Bizni mamlakatga jo’natish uchun qonun yo’q ekan. Yaqinda ikki mamlakat orasida shunaqa shartnoma tuzilgandan keyin jo’natishar ekan. Ungacha boshqa yo’limiz yo’q. Xudoga shukur qiling, ana u barzangilardan qutuldik. Bu erdagilarning hammasi sizga taqdirdosh. Hammamiz iflos to’shakdan qochganlarmiz. Pullari ham, o’zlari ham zormanda qolishsin. Ularga ham Xudoning bir balosi bordur? Axir teppadan ko’rib turgandir? Bir kunmas, bir kun jazolarini berar.
Nilufarning bu ayollardan bitta farqi bor edi. Ular tezroq uylariga qaytishni istar edilar. Nilufar esa qaytmaslikni. Axir qaytib, qaerga boradi? Qaerga? Butun xorliklarni qayta boshdan yashashgami? Ana shu savol unga tinchlik bermasdi.
-Bizning mamlakatga yuborishlariga qonun yo’q ekan deyapsiz, boshqa joyga ham yuborishmaydimi?-deb so’radi bir kuni u ayollardan.
-Agar men boshqa joydanman, deb aytganingizda yuborishar edi. Agar boshqa bir mamlakatda qarindoshlaringiz bo’lsa, aytsangiz o’sha yoqqa yuborishadi. Hali ham men o’sha erdanman, qo’rqqanimdan boshqa gap aytgan edim, desangiz bularga nima, siz hujjatsiz bir odamsiz, ishonmasdan ilojlari yo’q…
Nilufar shundan keyin tarjimon orqali o’zini asli afg’onistonlik o’zbeklardan deb ayttirdi. Ayollar aytgandek, darhol vaziyat o’zgardi. Uni boshqa zindonga tashlashdi. Endi bu erda ahvol o’zgacha ekan. Kun bo’yi ayollar faqat Qur’on o’qishar, tilovat qilishar, suhbatlari ham hadislaru diniy rivoyatlarni takrorlash ekan. Shu erda u bir qunduzlik ayol bilan tanishdi. Ota bobosi Qashqadaryodan ekan. Ruslar bosib kelgan paytda Amu daryoning narigi tomoniga o’tib ketishgan ekan. Keyin ruslar Afg’onistonga bosib kirganda Fotima ismli bu ayol eri bilan Eronga qochib ketibdi. U erdan ham qochib, Hollandiyaga borib, boshpana olishibdi. U erda bola chaqalari bor ekan. Eri bilan Dubayga kelib tijorat qilishar ekan. Eri shu erda tolibonchilarga qo’shilib qolibdi.
-Toliblarning orasida Vatandan kelganlar ham bor ekan, juda ko’p ekan, oilalari va bolalarini ham olib o’tishgan ekan…,-dedi Fotima.
Fotimaning eri ishni unga tashlab o’zi Afg’onistonga ketibdi.
-Bolalaringiz qaerda?-deb so’radi Nilufar.
-Bolalardan kuydik. Biz borgan mamlakatda hamma narsa bor ekanu ammo bolalarni saqlab qolish mumkin emas ekan. Ikkita bolamiz bor edi. Bittasi dod-voyimziga qaramay nemisga uylanib ketdi. Xotini yomon chiqdi. Biz bilan uchrashtirmay qo’ydi. Ikinchisi ham o’g’il edi. U nashavand bo’lib qoldi. Shundan keyin tijoratni bahona qilib, bu erlarga keldik. Erim toliblarga qo’shilib ketdi. Ishi yaxshi. Hozir Kobulda, unga katta ish berishgan.
-Siz nega bu erdasiz?
-Ayol yolg’iz qolmasin ekan. Darhol boshiga balo yog’iladi. Bittasi ko’z olaytirgan edi, qo’limdagi idish bilan urib yuboribman, ko’zi ozgina lat edi-yu ammo o’zi er yutgur mirshablardan ekan. Zindonga tiqishdi. Hollandiyadan ekanligimni aytmadim. Afg’onistondanman, dedim. Bugun erta jo’natib yuborishadi. Erim oraga kiribdi.
-Opajon meni ham olib keting, taniyman deng, qo’shnim bo’ladi, deng…
Ikki kun ichida Nilufar va Fotima rostdan ham opa singildek bo’lib qoldilar. Shu bilan Nilufarning Afg’oniston hayoti boshlandi. Fotimaning eri hukumatda ishlab, sobiq Sho’ro mamlakatlaridan kelganlar bilan shug’ullanar ekan. Nilufar tez orada o’zbekistonliklar bilan tanishdi. Nilufardagi qasos hissi hammani hayratga soldi. Hatto uni josus qilib yuborishgan ham deb o’ylashdi. Odamlari bor ekan tekshirtirib, ishonch hosil qilgach unga muhim bir vazifa yuklashdi va shunga tayyorlashga kirishdilar. Lekin Nilufar hali to’rt yil mana shu erlarda qolib ketishini bilmasdi.

2004 yil, Mart
AQSh tolibonni Kobuldan quvgandan keyin Nilufar Fotima bilan Qunduzga keldi. Bu erda Yosir degan bir yigit bilan tanishdi. U O’zbekistondan kelgan jangarilarning tarixchisi ekan. Lekin nogiron bo’lgani uchun unga diqqat qilishmagan. Ikki oyog’i shal bo’lib qolgan. U uydan chiqmay yotgani uchun ham hech kimning diqqatini tortmagan. Ammo bilmagan narsasi yo’q. Nilufarning dunyoqarshini ana shu yigit ochdi. U asli shoir ekan. Avval Avropaga ketib, u erlarda o’zbek shoiri deb nom chiqaribdi. Keyin tasodiflar tufayli bu erga kelib jangarilarga qo’shilibdi. Hatto o’zbek jangarilarining kurashi haqida film ham qilgan ekan.
Yarador bo’lib oyoqlari ishlamay qolgach, bir kampirning uyida qolib ketibdi va uning holidan hech kim xabar ham olmabdi. Kampir Fotimaning xolasi. Birov so’rasa, Yosirni nevaram, Hollandiyada tug’ilgan, xasta bo’lgani uchun olib kelganman, deydi.
Yosir O’zbekistondagi vaziyat, Karimov va uning atrofidagilar haqida Nilufarga har kuni gapirib berar edi.
-Xorazmlik bir keksa xolaning to’rta o’g’lini qamab yubordi. Ikkitasiga otish hukmi berdi. Gunohi-namoz o’qigani. Bechora ayol radiolarda gapira boshlagandi, o’zini ham qamab qo’ydi…
-Ayollarga rahmi kelmaydimi?-so’radi Nilufar.
-To’laganova degan deputat ayol unga qarshi gapirgandi. Yo’qotib yubordi. Ro’zimurodov degan deputatni ham o’ldirtirdi. Qo’qonov, Jo’raev deganlarini umrbod qamoqqa solib qo’ydi. Xotin-xalajlari nonsiz, pulsiz qoldilar. Ming-minglab odamlarni qamab tashladi va ayollariga rahm qilmadi.
-Nega qamaydi?
-Qo’rqadi, o’g’ri ola ipni ham ilon deb sakrab qochgani kabi u ham hamma narsadan qo’rqadi.
Har kungi ana shunday suhbatlar Nilufarning yuragidagi nafrat va qasos hissini kuchlantirib yubordi. Shu orada Yosirning huzuriga ba’zi odamlar kelib-keta boshladilar. Ulardan biri uning qishlog’idan ekan. Ikkinchisi esa, xorijda tanishgan do’sti. Ular Yosir bilan soatlab gaplashishar edi. Kampir yoki Nilufar ular haqida so’rab qolishsa, Yosir kitobi chiqishini va ular tarjimonu noshir ekanligini aytardi.
Rostdan ham bir kun ular Yosirning she’rlar to’plamini nashr etib, olib kelishdi va anchagina pul ham berib ketishdi. Shundan keyin Yosir Nilufarni O’zbekistonga boradigan odamlar bilan tanishtirdi. Ular Nilufarni xudkushlikka o’rgatishdi…
Bir kun yo’lga chiqib, osongina Toshkentga kelishdi. Nilufar hech hayajonlanmasdi. Qasos olsam, bas, der edi. Toshkentda bir xonadonda uning vujudiga portlatgichlar taqishdi va bir yigitning mashinasida yo’lga chiqishdi. Bahor kunlari bo’lgani uchun uning diqqatini gullagan daraxtlar tortdi va yuragi hapqirib ketdi.
Tibbiyot oliygohiga qatnagan kunlari ko’z oldiga keldi. Faqat bitta orzusi bor edi. U ham bo’lsa ox xalat kiyib yurish. Birinchi marta oq xalat kiygan kuni shu qadar ham sevingan edi-ki, go’yo butun dunyo uning mulkiga aylangandi. Men endi odamlarning xaloskoriman, deb o’ylagandi o’shanda. Xastalarni davolayman, o’lim bilan yuzma-yuz qolganlarni qutqarish choralarini ko’raman. Odamlarning dardiga malham bo’laman… Lekin orzularining hammasi chil-parchin bo’ldi. Odamlarning hayotini qutqarish uchun yo’lga chiqib, mana endi ularning jonini olish uchun borayapti. Nahotki hayot insonni shunchlik tez suratda u qirg’oqdan bu qirg’oqqa uloqtiradi. Nima gunoh qildim? Qaerda adashdim? Agar adashgan bo’lsam, nega yo’l ko’rsatadigan bo’lmadi?
Uning ko’zi birdan bekatdagi bolalarga tushdi. Bir ayolning har tomonidan tutib olishgan. Biri etagiga osilgan, biri qo’lidan tutgan, yana biri… mashina eldek uchib o’tgani uchun u yana birini ko’ra olmadi. Balki u onasining ortida edi. Bolaligini esladi. Doim onasining ortida yurar edi. Onasi uni erkalatib “Kelayapsanmi, dum” der edi. Bu gapni onasi aytsa, yoqardi. Ammo otasi aytsa, negadir jahli chiqardi. Bechoralar…. farzand katta qilib, nima oldingiz? Boshqalar-chi? Nega ularning boshiga ham farzandlari tufayli olamning dardi yog’ilmoqda?
Prezidentning o’zi ota-onalar bolalari uchun javobgar emas, deb aytgan ekan. Keyin chiqib so’zini o’zgartirib, ular javogar, debdi. Bitta odam butun xalqni istagani kabi qanday qilib boshqarmoqda? Uning qudratli kuchi bormi? Nima uchun odamlar unga qarshi chiqa olmaydilar? Jonlari shuncha shirinmi? Mana menga hayotning qizig’i qolmadi. Ularga-chi? Tahqir, qiynoq va qiyinchiliklarga o’rganib qoldilarmi?
Ko’zi yana daraxtlarga tushdi. Gullagan daraxtlarni ko’rganda qalbiga sevinch inardi. Bolaligida gullagan daraxtlar ostida qiyqirib yurganlarini eslardi. Hozir esa, daraxt gullari o’likdek tuyulmoqda. Jonsiz gullar… Aslida gullar jonli emas… Agar sen jonli bo’lsang, ular ham jonli… sen sevinsang ular ham senga sevinch bergandek bo’ladilar… Aslida esa ular o’lik!
Birdan uning ko’zi “Markaziy univermag” degan yozuvga tushdi. Bayramlar oldidan buvisining uyiga kelib, shu erda tunab qolardi. Saharlab univermagga borishardi. Yaxshi narsa kelsa odamlar turnaqator bo’lishardi. Ba’zan nima sotilishini bilmasalar ham navbatda turaverardilar. Buvisidan “Nima sotishar ekan”, deb so’rasa, “ Yaxshi narsa” degan javob olardi. Ana shu yaxshi narsa ba’zan savil qolgur narsa bo’lib chiqardi va kutganlari behudaga ketardi.
Qarshida Ko’kaltosh madrasasi, orqasida Eski Juva bozori. Sal narida “Bolalar dunyosi” do’koni. Orqadagi yo’ldan teppaga ko’tarilsa, buvisining uyiga boradi.
Nilufarning vujudida sog’inch, ayriqliq azoblari kamsitilish va xo’rlanish tuyg’ulariga qo’shilib, ko’z yoshiga aylandi. Uning qachonlardir muzga aylangan qalbi birdan erigan edi. Qurib qolgan ko’zlariga bir necha yildan keyin ilk bor namlik ingandi. Negadir u mashinaning ichida cho’kib borayotgandek his qildi o’zini. Atrofga alanglab qaragancha, boshidagi hijobini peshanasiga yaqinroq tortardi. Xuddi hozir hamma uni tanib qolib, “Ana Nilufar!” deb baqiradigandek bir holatni his qildi.
Shu payt mashina to’xtadi va shofer yigit
-Men hozir bir zumga, ana u erda do’stlarim turgan ekan, bir salomlashib olaman, keyin aytilgan manzilga boramiz,-deb mashinani avtobus bekatiga yaqin joyda to’xtatib, Ko’kaltosh madrasasi tomonga yurdi. U borib uch kishi bilan quchoqlashib ko’rishdi.
Nilufar ularni tanidi. Bittasi Nodirxon. Yonidagisi Yo’lbars, uning yonida esa Alisher… Nilufarning ichidan bir faryod otilib, bo’g’ziga tiqildi. Necha yillik qasosning vaqti birdan kelib qolgandi. “Xudoyim, shunday mo”jizalar ko’rsatasan-ki, bandalaring lol qoladi!” U ko’kragini siypalab tugmachani topdi-da, mashinadan tushib, Nodirxonlar turgan tomonga yugura boshladi. Shu payt birdan portlab ketdi. Atrofga qon sachradi… qip-qizil qon…
-Axmoq, asosiy tugmacha menda ekanligini bilmasdi,-dedi uni olib kelgan yigit.
-Bo’pti, qolganini keyin gaplashamiz, ketdik,-deya ular “Markaziy univermag” tomonga o’tib, engil mashinaga minishdi.
Hamma har tomonga qochar ekan, Nodirxon mashinani shoh yo’lga burib, yigitlarga
-Kattaga aytib, xorijdan tekshiruvchi chaqirsak, iz chiqmaydimi?-dedi.
-Pasporti ham yonida. Mashinada esa qamoqdan qochirilgan mullaning izlari bor, portlatgichlar ham naryoqdan keltirilgan,-dedi ulardan biri…

1992 yil, 17 Yanvar

Talabalar shaharchasida amalga oshirilgan amaliyot natijalari haqida gaplashib o’tirar ekan Karimov maslahatchisi Alimovdan
-Yangi tashkilotni tuzish qanday ketayapti,-deb so’radi.
-Toshkentda bitgan, bilasiz. Samarqandda ham tuzib bo’ldik. Hozir Namanganda ham ishlar nihoyalab qoldi. Yil oxiriga qadar Jizzaxda ham bitadi…
-Tezlashtirlaring. Nomini ham o’ylalaring. Haligi mufti bilan Qozi aytgan gaplarni qarab chiqdingmi? Tarixda tasdig’i bor ekanmi?
-Qarab chiqdim. Bor ekan.
-Assasin degan so’z qaerdan kelgan ekan?
-Bu hashshoshiylar degani ekan. Hashshoshiylar arabchada hashish chekuvchilar degani. Bugungi iboramiz bilan giyohvandlardir. Bu so’z dunyoda assassinga aylanib, odam o’ldiruvchi, suiqasdchi ma’nosiga kelib qolgan. Chunki tarixda ismoiliylar oqimiga mansub yashirin tarzda ish olib borgan guruh ham Hashshoshiylar oqimi deb bilingan. Bu oqim o’n birinchi asr oxirlarida Eronda ismoiliy harakati orasida chiqqan nizolar va bo’linish tufayli paydo bo’lgan. Bu oqimning asoschisi deb Hasan ibn Sabboh bilinadi. U Eronning shimoliy qismida Alamut qal’asini bunyod etib, o’sha erda odam o’ldiruvchilarni etishtirgan. Ularni “fidoyilar” deb atagan. Bugun ham xudkushlar, qatliomchilar, odam o’ldiruvchi suiqasdchilarni ko’pgina mamlakatlarda fidoyilar deyishadi. Iroqda Saddam Husayn paytida hato davlat tizimida fidoyilar boshqarmasi tuzilgan…
-Saddamdan boshqasi qo’llamagan-mi?
-Qo’llagan. Hashshoshiylar harakati Livan, Suriyadan boshlab Hindistonga qadar uzangan kenglikda siyosiy raqiblarni o’ldirishda hokimiyatlar tomonidan qo’llanilib kelingan. O’rta Osiyoda qarmatlar harakati bilan birgalikda ish ko’rishgan.
-Qarmatlaring nimasi?
-Bu ham ismoiliylarning bitta oqimi. Bu dehqonlar, hunarmandlar tomonidan tuzilgan. Ular abbosiylarga qarshi kurashishga qadar ko’tarilganlar. Ular tenglikni targ’ib qilishgan. Islom odatlariga rioya qilmaganlar. Shariatni tan olishmagan. Biz musulmonmiz, deyishgan, ammo machitlari bo’lmagan. Hatto Ka’bai mukarramani, u erdagi toshni ham bid’at deb bilishgan. Ular hajga borganlarni ushlab o’ldirganlar. Makkaga hujum qilib turishgan. Bahraynda o’z davlatlarini ham tuzishgan. Hatto Makkaga hujum qilib, u ergi Qora toshni parchalab, olib ketganlar. Shundan keyin xalqning ixlosi qaytgan, ulardan. Yigirma yildan keyin qaytarib berishgan…
Bizda ham bir qator din peshvolari oddiy qashshoq xalq orasidan etishtirilgan assassinlar orqali hukmdorlarni nazorat qilib turganlar yoki yo’qotganlar. Sarbadorlar qo’zg’oloni ortida ham qarmatlar turgani aytiladi.
-Qarmatlaringni bir chetga qo’y. Assassinlardan gapir!
-Nafaqat musulmon mamlakatlari, balki Avropadagi bir qator mamlakat rahbarlari ham hashshoshiylardan qo’rqib, ularga boj to’lab turganlar. 13-asrda mo’g’ullarning yurishi paytida Hashshoshiylar harakati Eronda boshqaruvdan tushirilgan bo’lsa-da, keyinchalik ham turli mamlakatlarda turli ko’rinishlarda yashagan. Hatto bugunga qadar ham bir qator davlatlarning maxfiy xizmatlari bu tajribani o’zlariga kurashning yo’li sifatida qabul qilib, maxfiy xizmatlar tarkibida suiqasdchilar guruhlarini tuzganlar
-Buni SSSR paytida ham qo’llanishgan, shekilli,-dedi Karimov.
Maslahatchi qo’lidagi daftarni varaqlab, nutq irod qilgan kabi davom etdi
-1927 yilda Stalin maxsus qaror qabul qilgan. OGPU tarkibida shunday guruh tuzilgan. Dastlab xorijga qochgan mashhur razvedkachilar Ignatiy Reys, Valter Krivitskiy va Georgiy Agabekov shu bilan yo’qotilgan. Bu esa mazkur harakatning ikinchi yo’lini ochdi. Siyosiy dushmanlarni yo’qotish ham shu harakatning gardaniga yuklangan. Qochib ketgan generallar Aleksandr Kutepov va Evgeniy Millerni ushlab kelib, o’ldirgandan keyin Stalin shaxsiy raqiblarini yo’qotish uchun ham assassinlarni ishga solgan. Ukraina millliyatchilari Evgeniy Konovalts, Lev Rebet va Stepan Banderalardan so’ng Trotskiy bilan davom etgan bu ish Hafizullo Aminni yo’qotishga qadar etib keldi. Esingizda bo’lsa bu guruhga “Alfa” deb nom berishgan.
-“Alfa”… “Assassin”… bir-biriga yaqin nomlar…
-Ayni usulni Isroil va Turkiya maxsus xizmatlari ham qo’llanishgan.
-Lenin va Kirovni otishda ham shu tajribaga bosh urilgan bo’lishi mumkin,-dedi Karimov.-Biz baribir hali rasmiylashtirmay turaylik. Keyinchalik rasmiy tus beramiz. Nomini topishimiz kerak. Balki huquq tartibot idoralarining hamma ishini shu yo’nalishda qayta tashkil etarmiz. Biz boshqalarning tajribasini o’rganish bilan birga, o’z sharoitimizdan kelib chiqib, ish qilishimiz kerak. Turkiyaning rasmiy tajribasi va milliyatchi harakatlarining uzoq yillik suiqasd amaliyotlarini ham o’rganish kerak. Turkiyaga talabalarni o’qishga yuboraylik, yoshlarning zehni o’tkir bo’ladi, milliyatchi harakatlarga yaqinlashib, bu usullarning qanday bajarilishini o’rgansinlar. Xullas, shunday bo’lishi kerak-ki, bu borada faqat mening amrim bilan ish qilinishi shart. Hatto sen ham tashqarida turishing kerak.
-Albatta, biz sizning xizmatkoringiz va faqat ishni tashkil qilib, o’zimiz chetda turamiz.
-Chetda turish bo’lmaydi. Ichida bo’lasan, ammo amr mendan bo’lmaguncha o’zboshimchalik qilmaysanlar! Mayda-chuyda ishlarga aralashmasdan, katta narsalarni rejalash kerak. Besh yilda bir marta bo’lsa ham ta’siri o’n yilga qadar foyda beradigan ishlar uchun amaliyotlar qilish mumkin.

1992 yil, 17 Yanvar
Karimov xonasida maslahatchisi bilan gaplashib o’tirgan bir paytda Xolis ham ishxonasida ikki kishi bilan suhbatlashib o’tirgan edi. Ulardan biri Adham Roziqov edi.
Adham Samarqandda KGBda ishlardi. Birdan uni ishdan bo’shatgan bo’lishdi. Qanday qilib, u muxolifatning Samarqand bo’limiga ikkinchi kotib bo’ldi, Xolis va yana bir iki kishidan boshqa hech kim bilmasdi. Muxolifatdagilar bir kuni uning uyida hukumatning maxsus uch raqamli telefoni borligini ko’rib qolishdi. Shu bilan janjal boshlandi. Xolis Adhamni Toshkentga olib keldi. Muxolifat Xavfsizlik qanotining raisi va o’zining qo’riqchisi etib tayinladi. Hozir unga topshiriq berayotgan edi.
-Turkiyadan kelgan mehmonlar o’n ming dollar hadya qilishdi. Moskvadagi insoparvarlik tashkilotidan ham yana pul keldi. Bir qismiga qurol sotib olasiz va Pardabekka topshirasiz!
-Mening Past Darg’om tumanida joyim bor. Qurollarni o’sha erga to’playman,-dedi Parda.
Parda yaqinda qamoqdan chiqqan va Pasdarg’omda yashar ekan. Uni Xolisning yoniga Adham olib kelgan va muxolifatning yashirin armiyasiga rahbar etib tayinlashgan.
-Karimovga yozilgan va uning o’ziga o’zining kimligini anglatadigan xatni esa deputatlardan birining otidan yuboramiz. Boshqa odamni qamab, yo’qotib yuboradi,-dedi Xolis .
Shu payt xonaga uning vodiydagi tanishi Qoraboy aka kirib keldi. Avzoyi buzuq edi.
-Talabalar shaharchasida bolalarni o’qqa tutishibdi-yu siz bo’lsangiz Karimovga tabrik telegrammasi yuboribsizmi?-dedi u Xolisga salom alikdan so’ng.
-Buni saylov natijasi e’lon qilinganda yuborgan edim, ammo u kecha cho’ntagidan chiqarib, o’qib berdi…
-Saylovni biz yutdik, deganingiz nima-yu unga siz yutdingiz, deb telegramma yuborganingiz nima?
-Bu siyosat. Hamma joyda ham yutqazgan odam yutganni tabriklaydi.
-Siz yutqazdim, deb aytayapsizmi bo’lmasa. Esingzidami, bo’linish majlisida shoir Shukrullo nima degan edi? O’sha gap rost bo’lib chiqmoqda. U “37-yillarda KGB shunaqa o’yinlar qilardi” degan edi. Siz nega o’yin qilayapsiz? Agar yutqazgan bo’lsak, buni tan olaylik, xatolarimizni qarab chiqaylik va shunga qarab ish qilaylik. Yutgan bo’lsak, haqqimiz uchun kurashaylik…
Xolis qizarib ketdi.
-Men sizni mana shunaqa shallaqqilik qilish uchun o’zimga yaqin keltirganmidim?
-Meni shallaqqi deb haqorat qilmang, sizga odamlarni haqorat qilish uchun haq berilgan emas. Muxolifatning rahbari shunaqa bo’ladimi?
-Hey, qisib o’tir, peshanangdan otib yuboraman,-deya o’rnidan turdi bir chetda o’tirgan Safar.
U Xolisning jiyani. Uning laqabi “Xorazmiy” edi. Uning asl ismi nimaligini ko’p odam bilmasdi. Hamma uni “Xorazmiy” deb bilar va o’zi ham bunga moyil edi. Hatto maqola yozganda ham shunday deb imzo qo’yardi. U aslida juda nimjon edi. Uni ko’p masaxara qilishardi. Lekin bundan quvonardi. Hamma masxara qilgan odamdan nafratlansa, “Xorazmiy” o’shanday odamlarga yaqinroq yurar edi. Uni eng ko’p masxara qiladigan esa Xolis edi. Ilgari shohlarning oldida maxrabozlari bo’lgani kabi, “Xorazmiy” ham Xolisning soyasiga aylangan edi. Uning Qoraboy akaga o’dag’aylaganidan Xolis piqirlab kulib yubordi.
-Puf desa derazadan chiqib ketasan-u?!-dedi u “Xorazmiy”ga.
-Men mana Adham akam bilan Parda akamga ishonaman, bu yoshullilar mana bu Qoraboyga o’xshagan qoraboylarning sakkiztasini er tishlatishadi…
Bu gap Qoraboy akaning jahlini chiqardi. “Xorazmiy” uni itga tenglashtirgandi.
-Men qoraboy bo’lsam, man sen to’rtko’z, onangni ko’rsatib qo’yaman, seni,-dedi u “Xorazmiy”ga va unga o’qtalgangan edi, Parda
-Men chiqdim, sizlar bilan yo’limiz boshqa,-dedi. –Bunaqada atrofingizda hech kim qolmaydi.
-Adashasiz…
Xolisning xayoliga ko’p gap keldi. Odamlar poda. Ularga cho’pon kerak. Qo’lida tayoq bo’lgan, qattiqqo’l cho’pon kerak. Hali siz ham qaytib kelasiz. Sizlar erkinlikdan qo’rqadigan odamlarsiz. Sizlar qulsizlar. Orqangizga tepsam ham men bilan birga bo’lasizlar. Aldasam ham, qo’llansam ham baribir men bilan birga bo’lasiz. Chunki men liderman. Sizlar esa qul, hech narsa! Liderni ko’rganda titrab qoladigan, unga tiz cho’kadigan qullarsiz! Sizlarni qancha aladasa, shuncha ko’proq aldanishni istaysizlar. Sizlarni qiynasa, shuncha ko’proq qiynalishni istaysizlar. Siz-ku siz, hali bolalaringiz ham menga xizmat qiladi. Sizlarga lider emas, odam emas, nom kerak. Menga bu saylov xuddi mana shu nom uchun kerak edi. Men bu nomni qozondim. Endi hech narsa qilishim kerak emas…
Ammo bu gaplarni aytishga istihola qilib indamay qarab turaverdi.
Qoraboy aka qo’l siltab eshik tomonga yurdi. Hali xonadan chiqmasdan Buxoro viloyat rahbari kirib, bir diplomat daftarchani to’kib tashladi-da, so’kinib chiqib ketdi.
-Buni ishdan bo’shatdik, seni ham bo’shatamiz,-dedi Xolis Qoraboy akani sensirab.
-Men allaqachon chiqdim.
-Bizdan chiqish yo’q. Chiqqan odam jazolanadi.
-E, qo’lingdan kelganini qil,-deya Qoraboy aka xonadan chiqib ketdi.
-Menda taklif bor,-dedi Adham.-Haligi xatni mana shu ablahning nomidan yuboraylik, jazosini Karimov bersin!
Xolis Adhamga qarab jilmaydi va xatni ostiga o’zining qo’li bilan Qoraboy akaning ismini yozdi va Adhamga uzatdi.
-Buni vodiyga boradigan ishonchli bolalardan biriga bering, zakaznoy qilib jo’natsin va jo’natilganligi haqidagi qaydnomani olib keling!
Xolis shunday deb, Adhamning qo’liga pul uzatmoqchi bo’ldi. U
-Qo’yavering, keyin kattaroq qilib berasiz,-deya chiqib ketdi.
2006 yil, 26 Avgust

Durdona otasini butunlay qo’lga olgan va har kuni televizordan qo’shiq aytar edi.
-Ovozingizga mahliyo bo’ldim,-dedi unga qo’ng’iroq qilgan Rus maxfiy xizmatining boshlig’i.
-Andijonni bopladik. Yutuq biz tomonda. Ketganlar ham kelmoqda. Endi…
-Bunaqa gaplarni telefonda gaplashmang, jonim!
-Qo’rqadigan joyimiz yo’q. Eshitganlar eshitaversin, zamon zamon bizning zamon!
Durdona shunday deb telefon go’shagini joyiga qo’yib, deraza tomonga yurdi. Urusga katta gapirgan bo’lsa-da negadir ko’ngli xira tortdi. Otasi keksayib qoldi. Hokimiyat qo’liga qo’nishi mumkin. Ammo uddalay olmasligi aniq. Menimcha, oldimda ikki yo’l bo’ladi. Yo hokimiyatni qo’lga olishim kerak, yoki o’z odamlarimdan biriga olib berishim lozim. Lekin ikki holda ham oxiri yaxshilikka bormaydi. Ey, Xudo otamga uzoq umr ber!
U hali yaqindagina otasining o’limini tilar edi. Birdan unga umr so’ray boshlagandi. Otam boshqa bittasiga topshirsa-chi? Qayoqqa ketaman? Ruslarni ishga solishdan oldin ana shu savolarga javob topishim kerak.
Shu payt qizchasi yugurib keldi. Unga qarab Durdona
-Bor bobongni erkalat, o’lib qolmasin tag’in!-dedi.
Birdan bugun Amerikada muxolifat vakillarining yig’ilishi borligi yodiga tushdi va Internetning tugmasini bosib, muxolifat sahifalariga nazar solmoqchi bo’ldi. Qo’shiq eshitildi.
“Xalq-dengizdir…Xalq—kuchdir…. Xalq-olovdir
Xalq-to’lqindir….. Xalq isyondir… Xalq o’chdir…”
U apal-tapal Internetni o’chirdi. Internetni o’chirish oson, ammo olomon xalq qo’zg’alib qolsa-chi, uning ovozini qanday o’chiraman, ruslarga yalinaman-mi, yalinishga vaqtim qoladimi?-deb o’ylar ekan, o’zi otaliqqa olgan gazetaning yubileyiga borishi kerakligini esladi.
Yubileyni bog’da tashkil qilishgan ekan. U yubileyga borishdan oldin bozorga borib, odamlarning o’ziga munosabati qanday bo’lishini aniqlashni ko’ngliga tuydi.
-Oloy bozoriga hayda,-dedi u qo’riqchisiga mashina kalitini uzatar ekan.
-Boradigan joyimiz Beshyog’ochda-ku..
-Bozordan gul olamiz…
-Hadyalar tayyor. Ularga oddiy gul kerak emas, mana sizning o’zingiz ular uchun haqiqiy gul, sizni ko’rsalar boshlari osmonga etadi…
Xullas, u bozorga keldi. Qo’riqchilar uning harakatlaridan shoshib qolishdi. Durdona mashinadan tushib, bozorga qarab bir odim otishi bilan atrofini odamlar o’rab olishdi.
“Durdona opa, har kun eshitayapmiz, juda zo’r! Yangilarini ham kutayapmiz!”
“Qoyilman, poshshoning qizi bo’lsangiz ham xalqning orasidasiz!”
“Ruxsat bering. Qo’lingizni bir marta o’pay!”
“Aylanib ketay qoqindik, bo’ylaringdan aylanay, Xudoyimga shukurlar, seni ko’rish nasib etdi…”
Odamlar shunaqa gaplarni topib aytishardi-ki, chetdan qaragan odam bu olomon bir necha oy tayyorgarlikdan o’tgan deb o’ylardi.
Durdona bozorni bir aylanib chiqqinicha ikki soat vaqt ketdi. Odamlar xuddi oy erga tushgan kabi sevinar edilar. U qayoqqa yursa, o’sha tomonga borishardi. Butun bozorda savdo to’xtab qoldi va hamma Durdonani ko’rishga, unga nimadir deb gapirishga, uning tabassumiga mahliyo bo’lishga oshiqardi.
“Bizni tanqid qilayotganlar mana kelib ko’rishsin, xalq kim tomonida?” deb o’yladi Durdona va gazetachilarning yubileyiga keldi. U
-Qizimga sizning ismingizni qo’ydim. Qani og’ziga bir tupurib bering, u ham sizga o’xshagan dunyo malikasi bo’lsin!-dedi.
Durdona nima qilarini bilmay qoldi. Shunda Bosh muharrir uning yoniga yaqinlashib
-Bu shunchaki odat, tupurish kerak emas, “tup” desangiz bas,-dedi.
Durdona bu odamlar dunyoning eng baxtiyor odamlari va ularni mana shunday baxtiyor qilgan bizmiz, degan his bilan uyiga qaytdi. Ammo uyiga yaqinlashar ekan, bolasiga otasining ismini qo’yganlardan qanchasi hozir unga qarshi ekanligini esladi. Buning ustiga uyiga kirsa, qizi Internet tugmasini bosgan va gumburlab eshitilayotgan qo’shiqni tinglab, raqsga tushardi….
“Butun kuchni xalq ichidan olaylik!…
Quchoq ochib xalq ichiga boraylik…
Xalq dengizdur…..
Xalq-isyon…”

Jahongir Muhammad.

VASHINGTON: 2005-2006 yillar.

Filed under: 1.BOSH SAHIFA, Assassin |