TURONZAMIN

TO’RTINCHI BOB

20 ASRNING OXIRI

Hamidxon Qoraboy akani ko’ndirganidan mamnun edi. Endi Otabekni ham sindirsam “ish bitdi” deb o’ylayotgan edi. Zotan ertaga ertalabki reysda Toshkentga uchishi kerak, uni Bosh prokuror Bo’ritosh Mustafoyevning o’zi chaqirgan. Qaynotasining aytishi bo’yicha Prezident bilan ham uchrashib qolishi mumkin. Shu bois ko’nglida qilayotgan ishidan iftixor tuyayotgan edi.
Hamidxon juda kambag’al oilada tug’ildi. Ular uch aka-uka edilar. U o’rtancha o’g’il edi. Akasi va ukasi novcha, kuchli, ammo u semiz va zaif edi. Otasi xuddi xo’roz urishtirgan kabi ularni doim kurashga tushirardi. U akasidan ham, ukasidan juda oson yengilar edi. Ular uni gursillatib yiqitib, ustiga minib olishar va “bir qop qum, gum-gum-gum!” deb mazax qilishar edi. U har qancha kurash tushishdan qochsa ham, otasi baribir uni chaqirar va yiqilganda uning ustidan kulardi. Keyin;
-San hech odam bo’lmaysan, akangga qara, yoki ukangdan o’rgansang o’lasanmi?-derdi.
U otasini yomon ko’rardi. Shuning uchun onasining pinjiga tiqilardi. Maktabda ham darslari yaxshi emas edi. U semiz va lo’ppi bo’lgani, yuzlari xuddi qizlarnikidek tiniq va silliq bo’lgani uchun bolalar uni burchakka tortib o’pishar, “Hamida, Hamida…” deb mazax qilishar edi. Buning ustiga ismiga qo’shilgan “xon” qo’shimchasi ham bolalarga qo’l kelar va ular “Xon, bitta o’pich bermaysanmi?” deb uning ustidan kulishar edi. Maktabda u o’zi bilmagan holda qizlarga yaqin yuradigan bo’lib qoldi. Uyda esa onasining yonidan siljimas edi. Bir kuni otasi va onasining janjalini eshitib qoldi:
-San bu xunasani buncha o’zingga yaqinlashtirma! Borgan sari qiz bola bo’lib ketmoqda,-dedi otasi.
-Unaqa demang, nima, bolamni ko’kragidan itaramanmi?-e’tiroz bildirdi onasi.
-San kallasini yegan ayolga men nima deyapman? Bu bolani kelajagini o’ylaysanmi, yo’qmi? Men uni kurashga o’rgatib odam qilmoqchiman. Ana maktabda ham o’qishlari rasvo emish. Hamma uni “xunasa” deb chaqiradigan bo’pti…
-Siz shunday degandan keyin, ular nima qilishsin…
-Chanangni yopasanmi yo’qmi? Hozir bir tepaman, ham mandan yeysan, ham devordan… Agar bundan keyin uning yoningga tiqilganini ko’rsam o’pkangni uzib olaman!
-Nima, meni bolamdan ayirmoqchimisiz?-onasi garchi otasining avzoyini bilib turgan bo’lsa ham tilini tiyolmadi.
Otasi onasini do’pposlay ketdi. Hamidxon chinqirgancha kelib, onasiga yopishgan edi, otasi unga mushtini o’xtadi. Otasining mushtidan saqlash uchun onasi uni zarb bilan bir tomonga itarib yubordi.
Hamidxonning onasidan ham ko’ngli qoldi. Shundan keyin maktabdan kelishi bilan hovlining to’ridagi daraxtlar tagiga borib o’tiradigan bo’ldi. Tashqariga chiqsa bolalar, uyga kirsa otasi, aka-ukasi, onasi… Xullas, u ichidan gurillab chiqayotgan nafrat girdobida qoldi. Kundan kunga ana shu nafrat girdobi uni yutib ketaverdi.
Maktabni bir amallab bitirdi, hech qayerga o’qishga kira olmadi. Bir kuni otasi uni yoniga chaqirdi:
-Sani uylantirib qo’ymoqchimiz, yaxshi joydan qiz topdik, otasi ijroqo’mning raisi, baxting bor ekan, o’zlari sani o’qitib, o’zlari ishga joylab qo’ymoqchi. Rasulbek akaning qizi, tanisang kerak, sendan bir yil oldin makatbni bitirgan…
Hamidxon hech narsa deya olmadi. Ammo Nozimani biladi. Maktabda ovozasi chiqqan qiz edi. O’g’il bolalar uni doim o’rtaga olib, ezishgani ezishgan edi. Bir marta uni maktabning omborxonasida bir bola bilan ushlab ham olishgandi…
Hamidxon otasidan juda qo’rqardi, qarshilik qila olmadi. Onasining yoniga borgandi u ham “Shu qizga uylanasan, bunaqa oiladan qiz olish har kimga nasib bo’lmaydi” dedi.
To’ydan keyin u uyiga qaytmadi. Chunki ichkuyov bo’lgandi. Bir tomondan oilasidan qutulganiga xursand edi. Ikkinchi tomondan qaynotasi uni darhol Toshkentga Yuridik fakultetga sirtdan o’qishga joylab qo’ydi va shahar prokuraturasida tergovchiga yordamchi qilib ishga joyladi. Uning vujudi nafratga to’lgani, ko’ngli qora bulutlar bilan qoplangani ish berdi. Buning ustiga qo’liga tushgan odamlar akasi yoki ukasi, sinfdoshlari kabi qarshilik qilmasdi. Istasa so’kadi, istasa uradi, istasa tahqirlaydi. Bu ishidan huzur qilardi. Tag’in tergovchi ham, prokuror ham uning aytganini bajarishardi. U biror narsani qanday yozish kerak deb so’rasa bas, ularning o’zlari darhol yozib berishardi. Uni har kuni birgalikda restoranlarga, ziyofatlarga olib borishardi. Universitetga kerakli yozuv-chizuvlarni ham ular bajarib, hatto birgasiga Toshkentga borib kelishardi. Shu bahonada prokuror uning qaynotasi bilan aka-ukadek bo’lib qolgandi. Tuman prokurori uchun viloyat hokimining birinchi o’rinbosari bilan yaqin bo’lish katta gap edida. Qolaversa, huquq tartibot sohasini u nazorat qilardi. Bu ishga o’tgandan beri ham baribir odamlar uni oldingi vazifasi bilan atab “ijroqo’m raisi” deyishardi. Uning bor-yo’g’i bitta farzandi bo’lgani uchun ham Hamidxonni ichkuyov qilib olgandi. Har turli gap chiqmasin deb qizini nazoratda saqlab turish ham ko’nglida bor edi. Chunki uning oyoq olishi yaxshi emasligi quloqdan quloqqa o’tib, unga qadar yetib kelgandi. Nima bo’lganda ham bu xonadon Hamidxonga begonalik qilmadi.
Hamidxon diplomini olishi bilan qaynotasi uni MXXga ishga o’tqazib qo’ydi. Bir kuni qaynotasi:
-Kecha Islom akam bilan gaplashdim, menga viloyat hokimligini taklif qildilar, ammo men u kishiga sizni tavsiya qildim, sodiq o’g’lingiz kabi xizmat qiladi,-deb aytdim.”Mard odam ekansiz, hamma ham kuyovini o’ylayvermaydi. Bir kun yuborsangiz gaplashib ko’raman. Ammo oldin biroz o’zini ko’rsatsin” dedilar. Men rahbaringizga ham aytdim. U yordam beradi,-dedi.
Rasulbek Islom Karimovning qaynotasi bilan yaqin edi. Birga choy ichib, birga dam olishga bormasalar bo’lmaydigan darajada do’st edilar. U Tatyanani ham bolaligidan beri biladi. Tatyana Rasulbekni “Dyadya” deganda uning qulog’iga “Dada” deb eshitilgandek bo’lardi.
Islom Karimov bilan ham uzoq yillardan beri tanishligi bor. Karimov Davlat planlashtirish idorasida ishlaganida uning Toshkentning “Svetlana” degan joyida, partiya maktabining shunday qarshisidagi uyiga tez-tez borib turardi. Viloyatga nima kerak bo’lsa, hamma ishini u orqali bitirardi, ba’zan Moskvadan o’ndiriladigan narsalar uchun ham Karimovni oraga qo’yishardi.
O’zbekistonni Gdlyanchilar bosganda ular Rasulbekni tergovga chaqirishdi. Shunda Karimov oraga tushib Rasulbekni Markazqo’mga yangi ishga kelgan ikkinchi kotib Anishchev bilan tanishtirdi. Rasulbek Anishchevga ham yoqib qoldi. Yumshoq, doim tabassum qilib turadigan, juda kam gap, hamma ishni imi-jimida bitiradigan bu odam Gdlyanning ham ishonchli vakili bo’ldi. O’shanda Hamidxonni ularga yordamchi qilib berdi. Garchi Hamidxon Gdlayanning sumkasini tashib yurgan bo’lsada ammo Rasulbekning ko’rsatmasi bilan juda ko’p odamni qamoqqa tiqishda, qilmagan ishlarini ham bo’yniga qo’yishda “jonboz”lik qildi. Ko’pincha u Gdlyan yoki Ivanovga o’zbek mahbusga qanday muomala qilish va tergov qilinayotgan odamni qanday tuzoqqa tushirish, uning nozik nuqtalari haqida maslahat ham berardi. Tergovga tortilganlarning onalari, xotinlari, bolalarini qiynoqqa solish, ularga ma’naviy ta’sir qilishda Hamidxon Gdlyanni hayratda qoldirgandi. Albatta har bir harakatini qaynotasi bilan bamaslahat qilardi.
Karimov Rasulbekka ishonar va u olib kelgan narsalardan shubha qilmas edi. U Markazqo’mga birinchi kotib bo’lgan kezlarda Moskvaga to’la-to’la “diplomat”larni tashish ham Rasulbekka yuklatilgan edi.
Mana endi Rasulbekning omadi chopgan, hatto mushuk ham uning oldini kesib o’ta olmas edi. Uning bir ishorasi bilan Hamidxonning akasi savdo idorasiga boshliq bo’ldi. Ukasi esa Davlat avtoinspeksiyasi rahbarligini oldi. Hamidxon ich-ichidan bunga qarshi edi. Ammo qaynotasiga bir gap aytishga til juftlay olmasdi.
Xullas, Hamidxonni MXXning viloyat boshqarmasida aksilterror bo’limining boshlig’i etib, shov-shuvli ishlarga qo’yadigan bo’ldilar. Tezda huquq tartibot xodimlari orasida nomi chiqib qoldi. MXX doirasida ham hamma u bilan hisob-kitob qilardi. Uning qaynotasi kim ekanligini bilmagan yo’q edi. Ishga tayinlanadigan barcha kadrlar va ishdan olinadiganlarni ham tekshirish unga yuklatilgandi. U faqat boshqarma boshlig’iga hurmat ko’rsatar va qolganlarni odam ham hisoblamas edi. Ammo hamma uning oldida pildirab, qulluq qilib turardi.
Ichki ishlar boshqarmasining 7-bo’limiga katta lavozimda ishlaydigan odamlarni kuzatishni topshirgandi. Yuzlab yosh yigitlardan tashkil topgan bu bo’limdagilar kechayu kunduz rahbarlarning qilmishlari haqida hujjatlar to’plashar, kim bilan, qayerda uchrashganlari to’g’risida fotosuratlar keltirishar va boshqarma boshlig’i hammasini Hamidxonga topshirardi.
Bu bo’lim rasman ichki ishlar boshqarmasiga tobe bo’lsada aslida MXXning “ko’z-qulog’i”ga aylangandi. Hamidxon bu bo’limga hokimiyatdan qo’shimcha mablag’, yangi mashinalar olib berar, shtatlarini kengaytirib muxolifatni, dindorlarni, ishbilarmonlarni ham kuzatishni yuklagandi. Rasulbekning aralashuvi bilan tez orada bu tajriba boshqa viloyatlarga ham yoyildi.
Hamidxon 7-bo’limdan kelgan hujjatlar va rasmlarni qaynotasiga berar va rahbarlarning topganini shilib olishardi. Bu o’ziga xos bir tizimga aylagandi. Katta-kichik rahbarlar xalqdan yulib, o’zlari bilmagan holatda anchaginasini Rasulbekka olib kelib topshirar edilar. Rasulbek esa o’zi va Hamidxonning haqqini saqlab, qolganini Toshkentga yuborar edi.
Hamidxon akasi va ukasi haqida 7-bo’lim to’plagan hujjatlarni seyfga solib qo’yar va bir kun kerak bo’lib qoladi deb o’ylardi.
MXXda uning bir nechta xonasi bor edi. Bittasini xuddi amirlarniki kabi qilib o’xshatgan va u yerda ayshu ishrat qilardi. Odamlarni so’roq qilish va qiynoqqa solish uchun ham alohida xonalari bor edi. U nafaqat viloyat va balki mamlakat doirasida ham juda muhim odamga aylangan edi. Mana endi bevosita prezident bilan bog’liq ishni ham unga ishonib topshirishdi.
…Otasini ko’ndirdim, bolasini ham ko’ndiraman, deb o’ylagan Hamidxon Otabekni so’roq qilayotgan hamkasbining xonasiga kirib bordi.
-Qalay bo’yniga oldimi?-dedi u hamkasbiga.
-O’jarlik qilayapti,-dedi hamkasbi.
U hamkasbini jerkib berdi-da Otabekni o’zining xonasiga olib keldi:
-Men sen bilan Otabek-Kumushbibi rolini o’ynab o’tirmayman. Nima desam “Xo’p!” deysan! “Xo’p!” demasang baribir “Xo’p!” dediraman. Undan ko’ra qancha tezroq ko’nsang, ishni shuncha tez bitiramiz…
U shunday deb seyfdan qiynoqda qo’llaniladigan “temir-tersak”larni olib, stolning ustiga qo’ydi. MXXda qiynoqda ishlatiladigan narsalarni “metallom” ya’ni “temir-tersak” deyishardi. Ularning hammasi xuddi jarrohlar amaliyotda qo’llanadigan asboblarni eslatardi. Qaychidan juvoldizga qadar insonning vujudiga botishi yoki biror joyini kesishi, qo’porishi mumkin bo’lgan narsalar… Ularni qiynoqda ishlatgandan keyin tozalashmaydimi xuddi zang bosgandek bir vaziyatda. Balki vahimali ko’rinsin deb ataylab shunday qilib qo’yishganmi?! Xullas, ularga qaragan odam xuddi qotib qolgan qon dog’larini ko’rgandek bo’lardi.
-Bilasanmi, uch yildan buyon karate sinfiga boraman. Ammo birovni mazza qilib urganim yo’q. Bitta urishimdan yer tishlab qolishadi. San ancha pishiq bolaga o’xshaysan. Seni urib qo’limning qichig’ini qoldiradiganga o’xshayman. Mana bunday qilib…
U Otabekning jag’iga shunday urdiki u o’tirgan stoli bilan birga devorga borib urildi. Devorning gumburlab ketishidan qo’shni xonadagilar vahimaga tushib yugurib kelishdi:
-Tinchlikmi, Hamidxon aka!
-Bu tirrancha menga qo’l ko’tarayapti. Meni ho’ppa semiz, bir ursam yumalataman deb o’ylayati shekilli?! Yoki maktabda semiz bolalarni urib yurganga o’xshaydi. Onasini Uchqo’rg’ondan ko’rsatib qo’yaman, bu haromini!- deya odati bo’yicha to’qima gap qildi Hamidxon.
Otabekning esa labi yorilgan va qon oqayotgan edi.
-Hey hezalak, seni pishiq desam, xom ekansan-ku?! Ayol kishi ham qonini oqizmalikni yo’lini qiladi, san nega qoningni tomchilatayapsan, ma, artib ol,-deya Hamidxon uning ustiga qog’oz sochiqni otib yubordi.
-Quloq sol!-dedi keyin.-O’sha qizni yaxshi ko’rganing rost. Unga xat yozganing ham rost. Mana uning uyidan topilgan xat. Imzo seniki. Mana ekspertiza xulosasi. O’ziyam ja, shoir bo’lib ketibsan, “Kumushbibi” deb she’r yozganingga o’laymi? Qizni muxolifatning idorasida zo’rlashgani ham rost. Mana “Zo’rladik” deb yozib berilgan tilxatlar… O’zlari ham shu yerda. Kelib basharangga aytib berishadi, kerak bo’lsa! Qiz o’zini o’ldirgani ham rost. Demak 81-ni qo’yaman senga. Qasddan odam o’ldirish. Otuvga qadar ketasan! Agar menga quloq solsang qutulib qolasan.
-Men uni ko’rganim yo’q, axir…-dedi Otabek arang.
-Quloq sol, itvachcha! Sen uni qidirib uyiga bording, topolmading, keyin uning akasi ishlaydigan joyga bording. Uning borib akasiga yordamlashib turishini bilarding. Borsang akasi yo’q. Ammo besh oltita muxolifatchi ichib olib, nasha chekib, uni zo’rlayapti. Orasida islomchilar ham bor edi. Ismlarini bilmaysan. Ammo rasmlarini biz ko’rsatgandan keyin taniding.
-Bo’lmagan gapku bu!
-Eshshak, quloq sol deyapman, senga, bu sening bittayu bitta yo’ling. Boshqa yo’ling yo’q. Baribir shuni takrorlataman senga. Boya otang ham qarshilik qildi. Ammo ko’zining oldida onangni zo’rlaganimizdan keyin rozi bo’ldi…
Otabekning ko’zi bir hovuch cho’g’ga aylandi va o’rnidan turib Hamidxon tomonga tashlandi. Ammo Hamidxon o’zini chetga tortib, uni turtib yuborgandi uning yelkasi borib seyfga urildi. Keyin orqasiga ikki musht yeb cho’kib qoldi.
-Endi sening oldingda zo’rlaymiz uni!
U shunday deb tashqariga chib, qaytib kirdi va zum o’tmay Otabekning onasini olib kelishdi. U hali ham ichki kiyimda, hali ham dildirab turardi. Otabek yuzini yopib oldi. Hamidxon uning qo’lini orqasiga tortib kishan urdi. Sochidan ushlab boshini teppaga ko’tardi va;
-Ko’zingni och,-deya o’shqirdi.
-Onamga javob berlaring!-dedi Otabek.
-Bo’yningga olasanmi?
-Olaman..
Onasi chiqib ketishi bilan Otabek bir silkinib Hamidxonga kalla qo’ydi. Hamidxonning jahli chiqdi va:
-Endi avval o’zingni zo’rlataman, keyin ko’z oldingda onangni, ana undan keyin otangni,- deya Otabekning shimini yecha boshladi. U qarshilik qilgandi tizzasi bilan oyoqlarining orasiga tepgandi hiqqilab qoldi. Otabekni yuzi bilan yerga yotqizib, eshikni ikki marta urgandi tashqaridan ikki yigit kirishdi. Ular Hamidxonning imosi bilan Otabekni o’girishdida boshi va oyog’idan ko’tarib yerga urishdi. U bir qop qumdek yerga gursillab urildi. Keyin yana orqasi bilan o’girib ikki oyog’iga ip bog’lab iki tomonga tortishdi.
-Bu mazza qiladiganga o’xshaydi. Bor otasi va onasini olib kel , ular buni zo’rlaganlaringizni tomosha qilib turishsin,-dedi Hamidxon yigitlardan biriga.
Bir zumda Qoraboy akani boshlab kelishdi. U o’g’lining ahvolini ko’rib qoni qorayib, yomon ahvolga tushdi:
-Hali boshlaganimiz yo’q. Ayting rozi bo’lsin, bo’lmasa ko’z oldingizda orqasini yirtamiz,-dedi Hamidxon.
Shu payt onasini ham boshlab kelishdi. Ayolning og’ziga nimadir yopishtirib qo’yishgan va u burnidan arang nafas olayotgan edi:
-Otabek nima desa xo’p degin, bular baribir seni majbur qiladilar,-dedi otasi,- vaqti kelganda haqiqatni aytasan, hali!
Otabek boshini yerga ura boshladi. Hamidxon uni sochidan tortib:
-Nima qildik, boshlaylikmi?-dedi.
-Boshlasang boshla!-dedi Otabek.
Yigitlardan biri shimini yechib Otabekning ustiga tiz tushgandi Qoraboy aka munkillab qoldi.
-Mana otangni ham o’ldirmoqchisan, endi otuvga ketishing aniq. Agar xo’p desang uni darhol do’xtirga olib borishadi. Bo’lmasa mana shu yerda xor-zor bo’lib o’ladi va senga otasining qotili degan aybni qo’yaman.
-Xo’p! Xo’p!!- dedi Otabek.
-Qoraboy akani olib borib do’xtirga ko’rsatlaring,!-dedi Hamidxon yigitlarga.-Xolaning esa kiyimlarini kiygizib ushlab turlaring. Agar bu yana fikridan aynab qolsa, olib kelasizlar, bo’lmasa uyiga olib borib qo’ylaring, do’xtir chaqirib bir-iki dori-pori ham yozdirib berlaring!
Keyin Hamidxon Otabekning qo’lini yechib:
-Kiyin, stulga o’tir. Nojo’ya harakat qilmaki, qovurg’angan darcha ochib qo’yaman,-dedi.
Otabek boshini egib o’tirar, Hamidxon esa qog’ozga yozib qo’yilgan gaplarni o’qib berardi:
“Men maktabni bitirgandan keyin machitga qatnay boshladim. U yerda Vahobiylar bilan tanishdim. O’rta Osiyoda islomiy xalifat qurish haqida darslar oldim. Qurol otishni o’rgatishdi. Doim dollar berib turishdi va men bu pulni otamga berib, savdo ishlarini rivojlantirishga sarfladik. Menga ko’zga tashlanmaslik uchun soqol qo’ymaslikni, machitlarga qatnab yurmaslikni, dunyoviy muxolifat bilan hamkorlik qilishni, ularning liderlarini Vahobiylikka tomon burishni, ularni ham demokratik rejimni yiqitib, islomiy davlat qurishga chaqirish yuklatilgandi.
Shuningdek men tayyorlangan varaqalarni tarqatish bilan ham shug’ullanar edim. Uyimdan topilgan varaqalarda ham xalifalik qurishga da’vat qilingan. Men yotadigan xonadan chiqqan qora dorini esa menga Afg’onistondan olib kelib berishgandi. Men uni O’shga yetkazishim kerak edi. Dadam orqali Moskvada tayyorlanayotgan suiqasd haqida ishonchli odamlar bilan muzokaralar yuritar edim. Maqsad prezidentni o’ldirish edi. Dadam bu masalada Kamolov degan odam bosh-qosh ekanligini aytgan edilar. Ana shu maqsadlarda muxolifat yig’ilib turadigan joyga borganimda u yerdagilar mastligini va bir qizni zo’rlashayotganini ko’rib qoldim. Qarasam u men yaxshi ko’rgan qiz ekan. U yerdagi bolalardan ikkitasini urib, shalpaytirib tashladim va qizni ham bir ikki tarsaki urib, orqasiga tepib, chiqarib yubordim. Shundan keyin u o’z joniga qasd qilibdi…”
-Yo’q,-dedi Otabek, o’ldirsangiz ham men bu yolg’onga qo’l qo’ymayman..- men qora dori nimaligini hatto bilmayman.
-Demak onang va otangni bu yerga qaytaramiz. Seni o’ldirish niyatimiz yo’q. Ammo ular o’lib qolsalar bu ham senga aybnoma bo’ladi bildingmi? Mard bo’lsang ota-onangni qutqar! O’limga tayyorman deb aytayapsanu mana buni eshitishga toqating yetmayapti…
Hamidixon shunday deb eshik tomonga yurgan edi, Otabek birdan unga hamla qildi. Shunday keyin Hamidxon o’zini tuta olmadi. Otabekni yerga yiqitib tepkilay boshladi. Keyin stol ustidagi asboblardan birini olib, Otabekning o’rta barmog’idagi tirnog’ini qo’pora boshladi. Otabek qarshilik qilaman degan edi, Hamidxon uni yana tepkiladi va qo’l oyog’ini bog’lab qo’ydi.
Og’riqqa chiday olmagan Otabek yana yozilganlarni eshitishga majbur bo’ldi.
“Biz Saudiya Arabistoni bilan ham aloqa o’rnatganmiz. U yerdagi O’zbeklar jamoasi, shuningdek, Amir Olimxonning avlodlari ham bizga yordam qilib turadilar. Qancha yordamligi xonamdan topilgan daftarda batafsil yozilgan. Biz bir qancha tashkilotlar tuzganmiz, Ko’rinishidan hammasi boshqa-boshqa bo’lsada aslida bitta. Ularni Abdusoli qori bilan Sobitxon qori boshqaradilar. Abdulla O’tayev degan odam ham bor. U Misr bilan hamkorlik qiladi. Saylov oldidan xalqni oyoqqa ko’tarmoqchi edik…”
-Ma, buni yana bir o’qib imzola, keyin videoga gapirib berasan va senga javob!-Hamidxon shunday deb eshikni bir marta urgandi tashqaridan bir yigit kirib keldi:
-Ota-onasiga haligidan choyga qo’shib ichiringlar va keyin siydiklarini analizga berlaring. Hujjatini bugunoq, kechasi bilan bo’lsa ham tayyorlab qo’ylaring,-dedi.-Mana bu yana xarxasha qiladigan bo’lsa, otasining yuragi sanchib o’lib qolsin, onasi esa o’zini osib qo’ysin! Ular kerak edilar, lekin bu ishni buzsa, ulardan ham voz kechamiz!…
…Hamidxon uchqichdan tushib, ikkita kasseta va qaynotasi bergan omonat “yashil” pullar bilan to’la diplomatini ko’targancha Bosh prokurorning xonasiga kirib kelganda:
-Islom akam masalaga juda qiziqib, bizni kutib turibdilar, hoziroq borishimiz kerak!-dedi Mustafoyev.
Ular prezident saroyiga qarab yo’l oldilar.

889 YIL OLDIN

Chaqmoqdan “uzilgan” qaldiroq Tohirning ko’zlarini ochib yubordi. U osmonga qarab yotgani bois ko’zi jimirlagan yulduzlarga tushdi. Ular shunchalar ko’pki, go’yo osmonda zarra qadar ham bo’sh joy qolmagandek. Ba’zi yulduzlar u tomondan bu tomonga o’qday uchib o’tar va ba’zilari ularning ortidan quvalayotgandek edi. Qiziq, nega ular bir-biriga urilib ketmayapti? Tohirning xayoliga kelgan ilk savol shu bo’ldi.
Inson doim ziddiyatli o’y yuritadi. Balki dunyoning tuzilishi ziddiyatli bo’lgani uchun insonning ham fikrlashi shunga mosmikan? Yomonlik haqida o’ylasa, yaxshilik ham xayolidan o’tadi. Nur haqida fikrlasa, xayolining bir qismini soya haqidagi tushuncha egallab turadi.
Hamma narsaning ikki tomoni bor va biri ko’ringanda ikkinchi tomoni ham inkishof bo’ladi. Tohir ham yulduzlar o’zaro o’ynayotgani bois ular to’qnash kelib qolmasmikan, degan fikrga tutilgandi. Ammo bundan ham muhimroq narsalar uning ko’ziga qadalayotgani uchun yulduzlar haqidagi fikr xuddi yulduz uchgani kabi xayolidan bir zumda g’oyib bo’ldi.
Nega ko’kda bir paytda quyosh ham bor, oy ham! Axir biri chiqsa, ikkinchisi ketardi-ku?! Nega endi ular yonma-yon? Xuddi quyosh va oy nur yo’llashda musobaqalashayotgandek uning ko’zlariga har ikki nuqtadan ham kelayotgan sho’la tobora kuchayib borayotgandi. U nurdan ko’zini olib qochdi. Yoniga qarasa ulkan ummon. Ummonning bir tomoni ko’tarilib ufqqa, ko’kka qadalgan. Shiddat bilan kelayotgan to’lqinlar Tohirning oyoq uchidan qaytib, yana ko’kka qarab chekinmoqda. To’lqinlar shunday bir tovush hosil qilayotgandiki, buni musiqa ham, qaldiroq ham deyish qiyin. Balki bu musiqaga o’ralgan guvillashdir. Anna shu guvillash ham yoqimli, ham vahimali edi. Tohir bu tovushni ilgari eshitmagani uchun uning salobatiga peshvoz chiqsada, vahimasidan ortga qochishga urinardi.
U ko’zini yumib qayta ochganda ummonda sakrab-sakrab o’ynab yurgan jonivorlarga ko’zi tushdi. Ularning suvdan tashqariga sakrashlari shu qadar hamohang ediki, demak bu ummon qa’rida musiqa borligiga shubha qoldirmasdi. Tohir bunday jonivorlar borligini hatto bilmasdi ham. Ularning haybatli yoki haybatsiz ekanligini bilish uchun esa, ularni oldin ko’rgan bo’lishingiz kerak. Aks holda nimaga solishtirib, xulosa qilasiz. Ammo ummon o’zining buyukligi bilan bu jonivorlarning haybatini yutib, ularni oddiylashtirib yuborgan edi.
Tohir ummonga qarama-qarshi tomonga nazar solsa, ulkan tog’ni ko’rdi. Uning qoyalari shu qadar tik ediki, quyosh va oyning birgalikdagi nurlariga bosh tirab, osmonning oyog’iga qilichdek sanchilib turardi.
Shu payt birdan qizlarning qiyqiriqlari eshitildi. Ular tog’ bag’ridagi adrlardan Tohir tomonga yugurib kelayotgan edilar. Qizlarning yuzlari ham ko’kdagi quyosh va oy kabi nur sochayotgan edi. Ularning egnidagi harir liboslar esa adrdagi baxmal yashillik bilan uyg’unlashib ketgani bois bir joyda turib parvoz qilayotgandek edilar.
Bu manzara Tohirga juda tanish tuyuldi. U qaerda ko’rgandi bu manzarani. Ana u yugurib yurgan kiyiklar haqida ham u eshitgandek edi. Ammo qayerda? Shu damda savolga javob izlaydigan lahza yo’q edi. Chunki savollar ummoning to’lqinlari kabi ketma-ket kelib, uning xayollarini buzib ketayotgandi.

Qaerdandir uning quloqlariga she’r sadosi keldi:
Orazin ochsa mukarram, oy ila xurshid yonur,

Shayx kalom etsa magar, men kabi murshid yonur…
Bu Tohirning ikki soatlik tanishidan eshitgan she’r edi. O’shanda Tohir shayx Hasanning huzuriga kirish uchun navbatda tunlarni tonglarga ulagan payt edi.
Bir kuni yaqiniga kelib yotgan yigitning pichirlab she’r o’qiganini eshitdi. Qo’rqib ketdi. Chunki she’r aytish shayx aslo kechirmaydigan gunoh ekanligini u deyarli har kuni eshitardi. Lekin bu yigit nega qo’rqmayapti? Tohir o’rnidan turib o’tirib unga quloq soldi. U aytayotgan she’r juda dardli va bu dunyoda adolatga yetish qiyinligi haqida edi.
Tohirning quloq solib turganini ko’rgan yigit:
-Mening ismim Ali,- dedi.
Keyin Tohirning ko’zlaridagi savolni o’qiyotgan kabi gapida davom etdi:
-Men bu ismni o’zim o’zimga tanladim. O’n yildan beri ichkaridaman. Ammo bu tun men uchun gunohli dunyodagi oxirigi tun. Ertaga haqiqiy dunyoga ketaman. O’zim tanladim buni. Bilaman she’r aytgan odam bu dunyoda qolmaydi. Devorning ham qulog’i bor, osmonning ham. Shayx hamma narsani biladi. Menga doim she’r aytmaslik kerakligini, bu gunohga botish ekanligini uqtirishgan. Ammo yuragimda isyon bor. She’rlar isyoni.
Bir kun ustodim yonimga kelib, Hazrati Alining ham she’r yozganini aytdi. U faqat asadulloi muhoriba emas, asadulloi adabiyot ham bo’lgan ekan. Shundan keyin ustodimda shayxga nisbatan shubha uyg’onibdi. Chunki shayx doim “Shoirlar dushmanlardir” deb aytar ekanda. Ustodim Hazrati Alining she’rlarini aytganda mening ham dunyomda o’zgarish bo’lganini sezmagan ekanman. Ustodni o’sha kungi suhbatimizdan keyin ko’rganim yo’q. Ammo endi angladimki, uni ko’rmoq uchun men ham Hazrat Alining she’rlarini aytishim kerak. Hazrat Alining she’rlariga ulanib o’zimning ham she’rlarim quyilib kelmoqda. Sen ham eshit!
O’shanda Tohir:
-Yo’q!-deya quloqlarini bekitib olgandi. Ko’p o’tmay ikki soqchi shoir tabiat yigitni olib ketishgandi.
Mana endi Tohirning quloqlari ostida o’sha yigitning satrlari yangramoqda. U yana quloqlarini bekitdi. Ammo atrofini o’rab olgan qizlar uning qo’llarini tortib olib, o’zlarining yumshoq kaftlariga bosa boshladilar.
-Men qaerdaman?-deya oldi Tohir qurib qolgan lablarini arang qimirlatib.
-Sen arosatdasan,- dedi qizlardan biri. – Ana u tomonga qara, ko’rinayotgan sarob emas, olovdir. U shu qadar kuchli olovki, butun baxtsizlarning hammasi o’sha yerda, uning qa’rida. Azobdan ingrab yotishibdi. Sen bilgan shoir Ali ham shu yerda. Butun vujudi olov ichida, kallasi kosaga aylanib, kosaning ichidagilar biqir-biqir qaynamoqda.
Tohir xayolidan o’tgan narsani bular qanday sezganiga hayratda edi. Hayratning titrog’idan qaltirayotgan paytda ikkinchi qo’lini kaftiga bosib turgan hurliqo unga boshqa tomonni ko’rsatdi.
Tohir avval u tomonga emas, qizga qaradi. U shu qadar go’zal edi-ki, demak osmondagi quyosh va oy birgalikda uni tomosha qilish uchun nayzaga qadalib qolishgan ekan-da deb o’yladi. Ummonning guvvilashi ham shundan ekan, ummon aslida shu qizning oyog’iga bosh urib, dod solayotgan ekan. Tog’larning sukuti ham shundan…
-Sendan menga emas, ana u tomonga qarashni so’radim,-dedi hurliqo mayin va yoqimli ovozda. Uning ovozi Tohirning quloqlarida qotgan sadolarni eritib, yuragining qat-qatlariga qadar inib borardi.-O’sha sen ko’rib turgan darvoza ortida behisht bor. Biz o’sha yerda yashaymiz. U yerda hayot mangudir. U yerda azob yo’qdur. U yerda seni menga o’xshagan 72 hurliqo kutib turibdi. Biri qo’lingni ushlasa, ikkinchisi sochingni silaydi. Biri seni sutda cho’miltirsa, biri seni bag’riga bosadi… U yerda sen istagan odamlar ham bor. Ana, qara hozir eshik ochiladi va sen kimni ko’rasan. Yaxshilab qara, ular sening ota-onang, seni chaqirayaptilar. Harakat qilma, u yerga bora olmaysan. Borishning bitta yo’li bor, shahid bo’lishing kerak. Ularni o’ldirgan odamni do’zaxning qa’riga yo’llashing zarur. Uning oti Nizomul Mulk!
Shu payt hamma yoqdan “Nizomul Mulk” degan sado kela boshladi. Quyosh va oy ham, ummon va tog’ ham “Nizomul Mulk” deyayotgandek edi…
Tohir o’ziga kelsa, dasturxonning yonida mudrab qolganini sezdi. Choyni ho’plagandan keyin mudrab qolgan ekan. Qancha mudradi, bilmaydi. Nahotki mudrab ham tush ko’rish mumkin? Nahotki..
U dilidan otilib chiqayotgan keyingi savolni eshitishga ham ulgurmadi.
-Tez chiq, Shayx hazrat hammani favqulodda yig’inga chaqirdilar,-dedi soqchilardan biri unga.
Tohir tashqariga chiqqanda, allaqachon xos toliblar qoya-qasrning poyiga to’planishgan ekan. Qasrning tom qismida shayx ko’rindi. U yelkasiga tashlangan yaktagini to’g’irlagan bo’lib, boshidagi sallasining bir uchini qaytadan orqaga otgan holda pastga qarab gapira boshladi.
-Bugun yana bir ulug’ kundir. Tangri bizni yana yolqadi. U bizga yana bir katta dushmanimizni ko’rsatdi va dushmaniz uchun do’zaxning to’qqizinchi qavatida azob hozirlab qo’yilganini bildirdi. Ba’zilaringiz yillab kutayotgan haqiqatning tuguni bugun ochildi. Ularning ota-onalarini juvonmarg etgan kimsaning nomi ayon bo’ldi. Begunoh insonlarning hayotiga zomin bo’lgan badbaxt vazir Nizomul Mulk ekan…
Shayxning oxirgi kalimasi toliblarning vajohatli qichqiriqlari ostida qolib ketdi. Tohir esa nafasini ichiga yutib qolgandi.
Shayx qo’lini ko’kka ko’tarib:
-Bas!-dedi. Hamma jim bolib qoldi- Bas! Nizomul mulkka bu dunyoda o’rin yo’q! Uni do’zaxga ravona etganning o’rni behishtdir. Men aminki bu inson kimligini ham Tangri uning ko’ngliga solgan bo’lishi kerak. Xo’p, vazirning ishini bitirish uchun kim yo’lga chiqadi?
Toliblarning hammasi “Men!” deya shayx tomon bosh egdilar. Tohir esa turgan joyida qotib qolgandi. Uning vujudi butunlay muzlagan va o’ziga bo’ysunmayotgan edi. Muz birdan erib tomchilarga aylandi va terisining ustida “yaxmalak” ota boshaldi. Keyin boshidan qaynoq suv quyilgandek bo’ldi. Quloqlari ostiga yana “Nizomul Mulk” degan sado kelib urildi.
Kimdir uning yelkasiga qo’lini qo’ydi. Shundagina u o’ziga keldi va shayxga tomon bosh egib, tiz cho’kkan toliblar kabi bukildi.
-Sen bu yoqqa kel!- Bu shayx edi va Tohirni chaqirayotgan edi. U yeldek uchib teppalikka tirmanarkan tizzalari qaltirayotgandi. Tomdan pastga tushib kelgan Shayx uni to’xtatdi:
-Bu baxt! Baxt odamni ana shunday sarosimaga soladi. Ammo bu mukammal baxt emas, oniy baxt! Mukammal baxtga esa, ota-onangning qotilini do’zaxga yuborgandan keyin muyassar bo’lasan. Qancha-qancha toliblar ham bu baxtga yetmoq orzusida. Lekin bu senga buyurgan ekan. Buni butun vujuding aytib turibdi. Demak, sen arosatga tushgan paytingda Tangri senga qo’l cho’zgan, farishtalarini yuborgan, yo’l ko’rsatgan va bu menga ham ayon bo’ldi.
Shayx uni yetaklab ichkariga olib kirdi.
-Nizomul Mulk haqida bilasanmi?-deya so’radi shiddat bilan.
-Eshitganman, shayxim!-dedi Tohir boshini egib.
-Men ham eshitganman,- shayx kalimalarni shart-shart kesib, ba’zi so’zlarni bot-bot takrorlab gapida davom etdi.-”Odil vazir” deb eshitganman, “Millatning pushti panohi” deb eshitganman, “Odamlarga yaxshilikdan boshqa narsani ravo ko’rmaydi” deb eshitganman, “Rahmdil va odil, kambag’alparvar va adolatpesha” deb eshitganman, ammo eshitganlarim afsona ekan, haqiqatni Tangridan bildim, ko’zim ochildi, yolg’onlarga ishongan dilim tosh bo’ldi! Uning qotil, begunoh insonlarning qonini ichguvchi ekani haqida eshitganmisan?
-Eshitganim yo’q, shayxim,-dedi Tohir pichirlab.
-Men ham eshitganim yo’q! Uning tashi odil, ichi qotil ekanligini eshitganim yo’q edi. Uning shirin so’zlab, achchiq ish qilishini bilmas ekanman. Uning sening ota-onangning ham kallalarini chodirning peshtoqiga ilganidan bexabar ekanman. Uning zolimligi adolat ko’rpasiga o’rab qo’yilganidan bexabar edim. Uning Tangriga emas, iblisga qulluq qilishini, shaytonning bulog’idan suv ichganini, uning amrini bajarishini bilmas ekanman, Tangri hammasini bir lahzada ko’nglimga soldi. Shunday, biz haqiqat deb yurgan narsa sarob, sarob deb yurganlarimiz bir lahzada haqiqat bo’lib qolar ekan. Sen u shaytonni bir ko’rishda ajratib ololasanmi?
-Shaytonning bir emas ming ko’rinishi bo’ladi, shayxim!
-Ha, barakalla, men ham uni bir ko’rishda ajrata olmayman. Ammo u yashagan muhtasham qasr uni bekita olamaydi. Uni qo’riqlagan zangi soqchilar uni asray olmaydilar. Uni taxtga o’tqazib, ko’tarib yuradigan qullar uni qutqaza olmaydilar. Unga qulliq qilib, orqasidan ergashadigan ulamolari ajal yaqinlashganini bashorat qila olmaydilar. Sen yildirimsan!Xanjaring yildirimdir! Yo’lingni hech kim to’sa olmaydi. Ammo senda sovuqqonlik o’rnini hayajon egallasa, qasos va intiqom hissi ko’zingni bog’lasa, hamma narsadan mahrum bo’lasan. Tangri sendan yuz o’giradi! Biz sendan yuz o’giramiz! Behisht sendan yuz o’giradi. Baxt seni tashlab ketadi. Baxtsizlik seni kemiradi!
-Shunday shayxim!-dedi Tohir.
-Barakalla, mana bu mening xanjarim, ol! Yillardir tinmasdan charxlagan xanjarim. Uni begunoh insonlarining qotili uchun saqlagandim. O’sha kunni Tangri menga nasib etdi va uni senga beraman. Bu xanjar boshqaning emas, faqat Nizomul Mulkning, qotilning qonini ichishi kerak, unutma1
-Unutmayman, shayxim!
Shayx eshikni ochib u yerda kutib turgan bir yigitni ichkari oldi.
-Buning tili kesilgan, gapirolmaydi. Ammo yo’lni biladi. Odamlarni biladi. Vazirning qachon, qayerdan chiqib, qayerga ketishini ham biladi. Qasrga olib kiruvchi yo’llarni ham biladi. Senga eshik ochuvchi odamlarni ham biladi. Agar vazirni sen o’ldira olmasang u o’zi o’ldirishini ham biladi. U shahid bo’lish uchun tug’ilgan. U gunohga botmaslik uchun o’z tilini kesgan! Ammo quloqlari, hislari tirik. U vazirni do’zaxga yuborishni Tangri faqat senga buyurganini ham biladi. Ammo sen Tangrining ishonchini qozona olmagan taqdirda jannat eshiklari unga ochilishini ham u biladi! Borlaring, muzaffarlik sizga yor bo’lsin. Men xush xabarni kutaman! Senga esa, ota-ona diydori nasib etsin!
Tohir va gung yigit orqaga chekinib chiqib ketar ekanlar Shayx:
-Hozir damlaringni ollaring, tunda yo’lga chiqasanlar. Quyoshning nayzasidan oyning nuri peshtar. Quyosh ko’z bog’lovchidir, oy yo’l ko’rsatuvchi, tunda chiqsalaring tonga yetib borasizlar, dushmanni tongda tutib, quyosh chiqqanga qadar muzaffarlik sharobini ichasizlar!-dedi Shayx.
Tohir va gung yigit chiqib ketgach, shayx ichkaridagi boshqa xonaga kirdi va u yerda kutib o’tirgan kishiga yuzlandi:
-Men bu boyliklarni hali qabul qilmayman. Men oldindan haq olmayman. Avval ish bitsin, keyin gaplashamiz. Balki bu kamlik qilar. Balki joni ketishini eshitib qolgan vazir bundan ko’proq haq taklif qilar.
-U qaerdan eshitadi?-deya savol berdi kutib o’tirgan odam.
-U devonbegi yo’qolib qolganidan shubhaga tushmaydimi? Ikki kundirki, bu yerdasiz…
-Men ikki kunga izn olgandim. Ertalab yana saroyda bo’laman va voqeadan keyin o’zim…
-Yo’q,-shayx uning so’zini bo’ldi,-biz xabarni birgalikda kutamiz. Vazirning o’limi haqidagi mujdani birgalikda eshitamiz va birgalikda yangi vazirni tanlaymiz. Boyliklarni taqsimlashni ham o’shanda gaplashamiz. Bu boyliklar sizga ham, vazirga ham oid emas. Xalqqa oid. Xalqniki xalqqa ketishi kerak! Ammo siz ham benasib qolmaysiz. Taqsimlaymiz. Faqat adolat bilan! Bu olib kelganingiz ummondan zarra ekanligini bilib turibman, buni o’zingiz ham bilasiz…
Devonbegining rangi oqarib ketdi. Ammo bir narsa deya olmadi.
-Qo’rqmang, Tohirning qulog’iga she’r aytgan hurliqolar sizni poylab turishibdi, sizning qo’llaringizni kaftalariga bosishadi. Istamasangiz ana bachchalardan tanlang. Oyoqlaringizni tongga qadar uqalab chiqishadi. Tohirni mast etgan choy bizni ham jannatga olib borib, olib keladi. Ertalabga qadar bo’lgan uzoq vaqt bir zumda o’tib ketadi…,-dedi shayx va ichkariga kirib kelgan hurliqoni bag’riga bosib, mushuk kabi erkalatib:
-Bor, haligi yoqimtoy bolani olib kel!-dedi.

Jahongir Muhammad.

(Davomi bor).

VASHINGTON: 2005-2006

Filed under: 1.BOSH SAHIFA, Assassin |