TURONZAMIN

КАРИМОВНИНГ КИРДИКОРЛАРИ

14. САЗОЙИ ҚИЛИШ

Ўзгача фикрловчиларга улар истиқомат қиладиган маҳалла, қишлоқларда босим ўтказилмоқда.(Хабарлар оқимидан).

Қишлоқда уйимизнинг қаршисида нонвойхона бор эди. Нонвойхона жуда катта залнинг бир бурчагини эгаллаганди. Бу ерда баъзан турли йиғинлар ҳам ўтказиларди. Ҳатто очиқ судлар ҳам шу ерда бўларди. Бир мартасида қишлоқдаги бригаданинг табелчисини суд қилишди. У одамларнинг соатидан, ҳақидан урган экан.

Текшириш давомида бу ишни билмасдан қилгани, у табел юритишни билмагани ҳолда табелчиликни қабул қилганидан келиб чиққани аниқланган.

Одамлар барибир ундан ғазабда эдилар. У ўмарган пулларидан бир қисмини судяга берган, деган фикрда бўлганлар ҳам йўқ эмасди. Судя табелчини қамаб юбормоқчи эди. Амаким уни жамоатчилик тарбиясига беришни сўрадилар. Судя жазони шартлига алмаштириб, ҳукмни ўқиб чиқиб кетди.

Амакимни ҳамма ҳурмат қиларди. Оппоқ сочлари ва оппоқ соқоллари ўзларига жуда ярашар, гапирганда мантиқ билан сўз юритар эдилар. Одамлар ҳурмат қилиб, амакимни “Раис бобо” дер эди. Илгари колхозда раис бўлганлар. Туманда узоқ йиллар бош заминдор лавозимида ишлаганлар.

Амаким мени жуда яхши кўрардилар. Иккаламиз яқин дўст эдик. Мен ҳам ҳазиллашиб “Раис бобо” десам, кулиб қўярдилар.

Одамлар шовқин-сурон этиб, табелчини муҳокама қила бошладилар. Кимдир уни “Қишлоқдан қувиш, сазойи қилиш керак,” деб қолди. Одамлар шовқин сурон қилишар экан, амаким ўртага чиқиб, гапира бошладилар׃

-Бир гап айтишдан олдин дўппини бир четга олиб қўйиб, ўйлаб кўриш керак. Хўп, буни сазойи қилайлик, қишлоқдан қувайлик, деяпсизлар. У осмондан тушган одам эмас. Ана қабристонга бориб кўринглар, отаси, бобоси шу ерда ётибди. Кўз ўнгимизда ўсди. Бирор марта ўғирлик қилганини ёки бировнинг ҳақини еганини кўрдик-ми? Йўқ. Отаси ҳалол одам эди. Буни ё шайтон йўлдан урган ёки ўзи иқрор бўлганидек, адашган. Биз уни қишлоқдан қувиб чиқарсак, қаерга боради? Қаерга борса ҳам унга эмас, бизга лаънат айтишади. Бу-масалнинг бир томони. Иккинчи томони эса, у ростдан ҳам адашган бўлса-чи? У дунёи бу дунё гуноҳкор бўлмаймизми? Суд бизга ишонди, биз кафилликка олдик. Кир бўлди, деб бармоғингизни кесиб ташлай олмайсиз. Одамларни сазойи қилиш, қишлоқдан қувиш ваҳшийлик давридан қолган. Бугун унинг бошига тушган кулфат эртага бошқанинг ҳам бошига келиши мумин. Ҳаммани қуваверсак, яккамохов бўлиб қолмаймизми?

Хуллас, амаким анча гапирдилар. Халойиқ у кишининг фикрига қўшилди. Табелчи йиғлаб юборди. У қишлоқдан қувиш ҳақидаги гапдан йиғламаганди. Аммо қишлоқда қолишини эшитиб йиғлади.

Мен амакимнинг ақлли инсон эканликларидан ғурурландим.

“Америка овози” радиосида ишлаганимда бир қанча инсон ҳуқуқлари фаолларини ўз маҳаллаларида муҳокама қилишганини эшитдим. Буни юқоридаги воқеа билан буни солиштириб бўлмайди. У ерда ўғирликда айбланган кишини адолат билан муҳокама этишди. Бу ерда эл-улусга адолат истаган инсонларни ўз Ватанидан бадарға қилиш ҳақида гап борган.

Хуллас, ким Каримовга “Инсофли бўл” деса, у ўша одамни маҳаллаберун қилишга интилди.

Бу яқин йилларнинг ҳикояси. Аммо Каримов бу ишни 1990 йилларнинг бошида бошлатганди.

Бир кун Ошкоралик қўмитасининг котиби Тойиба Тўлаганова менга ва Эркин Воҳидовга:

-Бугун мени маҳаллада муҳокама қилишар экан. Эркин ака, сиз раисимиз ва Жаҳонгир ака, сиз ўринбосар сифатида бориб, бир нарса демайсизларми?-деди.
-Борамиз,-дедик.

Кечга бориб, Эркин акани тополмай қолдим. Ҳар доимгидек, қандайдир шошилинч иши чиқиб қолган эмиш. Олий Кенгашда ишлаётган депутатлардан бир-икки нафарини олиб, Тойибанинг маҳалласига бордик. Мажлис мактабнинг залида экан. Асосан чол-кампирлар чақирилган ва ҳаммаси хафақон. Мен телевидениеда чиқиб юрганим учун баъзилари танишди. Мажлисни туман раҳбарларидан бири очди ва бир кекса одамга сўз берди. У Тойибани Президентга қарши чиқиш учун сайламаганлари, балки ўзларининг муаммоларини ҳал қилиб бериш учун сайлаганларини айтди. Қолганлар ҳам айни гапни такрорлаб, сўзни “бунақа депутат керак эмас”, деганга олиб келишди.

Шунда раҳматли амаким ёдимга тушдилар. Қишлоқдаги муҳокама ҳақида гаплашиб қолганимизда׃

-Ўшанда нега қабристон ҳақида гапирган эдингиз?-деб сўрагандим.

-Одамлар қабристонга борганда ва қабристон ҳақида ўйлаганда самимий бўладилар,-деган эдилар амаким.

Шуни эслаб, мен ҳам сўз сўрадим. Қабристон ҳақида бир ривоятни айтиб бердим.

-Қадимда бир шоҳ яшаган экан. У қабристонга боришни ёмон кўрар экан. Яқинлари ўлганда ҳам бормас экан. Бир ундан бунинг сабаби сўрашганда у:

-Мен умр бўйи ёлғон гапирдим ва ёлғон эшитдим. Отам қабристонга ёлғон билан кириб бўлмайди, кирсанг қабр азобига дучор бўласан, дердилар,- дебди…

Чол-кампирлар бу ривоятдан сергак тортиб қолдилар. Кейин мен гапни соддалаштириб׃

-Яқинда маошлар оширилди. Унга президент қўл қўйди. Орқасидан нархлар ҳам ошди. Унга президент ўзи қўл қўймай, Бош вазирга қўл қўйдирди. Ўшанда Тойиба: “Бунақа ўйинлар қилиб юрмасдан маошларни бозор нархига боғлаб қўяйлик, айниқса, пенсионерларнинг маоши шундай қилиниши керак, бозор нархи кўтарилса, маош ҳам кўтарилсин” деб айтгани учун президентдан дашном эшитди.

Кейин Тойиба׃ “Ҳукуматнинг бюджети шаффоф бўлсин, пул қаерга кетмоқда? Нега йўлларни таъмирлашга, мана бу мактабларни таъмирлашга пул йўқ”, деб сўраганди яна президент унга дашном берди. Сўнг Тойиба׃
“Милиция, суд қачон адолатли идора бўлади? Одамларнинг умри шу идораларнинг эшигида ўтиб кетмоқда”,деганди Президент׃ “Сиз депутатсиз, бизнинг ижро ҳукумати назоратидаги бундай ишларга аралашманг”,- деб унга дакки берди. Яна бир кун Тойиба озиқ-овқат талонлари ҳақида гапирди:
“Халқни озиқ-овқат талонларига боғлаб қўйдингиз. Лекин одамларнинг қўлида талон бор, магазинда эса ёғ йўқ, пахтани ўзимиз экамиз, ёғи қаерга кетмоқда?” деб сўраганди, президентга ёқмади. Бошқа бир кун Тойиба президентдан׃
“Сиз ҳам бир кун автобусда юриб кўринг, бир марта қассобдан гўшт сотиб олинг, қишнинг совуғида оддий одамлар яшаётган домга кириб кўринг”, деганди Президент уни ҳақорат қилди. Кейин мана бу- менинг ёнимда ўтирган раҳбарларни сизларнинг уйингизга юбориб, Тойибани муҳокама қилиш керак, деб буюрди. Бор гап шу, дедим.

Залда ғала-ғавур бошланди.

-Нега ҳақорат қилади?

-Бизнинг депутатимиз бизнинг дардимизни айтибди, раҳмат унга!

-Тўғри гап, президентни ўзи мана бу ерга келиб, жавоб берсин!..

Туман раҳбарлари шошиб қолишди ва мажлис депутатнинг сайловчилар билан учрашуви деб эълон қилиниб, Тойибанинг фаолиятини қониқарли, деб баҳолаш билан тугади.

Икки кундан кейин Каримовнинг топшириғи билан Олий Кенгаш раиси қонунларга хилоф равишда Ошкоралик қўмитасини ёпиб қўйди. Қўмита ҳам сазойи қилинди.

26.09.2006

(ДАВОМИ БОР).

Filed under: 1.BOSH SAHIFA, Mushohada |